Веб прелистувач
Од Википедија, слободна енциклопедија
Веб прелистувач (англиски: web browser) претставува софтверска апликација која му овозможува на корисникот да прикаже одредени информации (текст, слики и сл.) вообичаено потхранети во некоја веб страница која пак се наоѓа на некој веб сајт на World Wide Web или пак на некој сервер на локалната мрежа или пак на самиот корисников компјутер. Како и да изврши одредени акции кои ќе овозможат различен приказ на истите информации или пак вчитување на друга веб страница и нејзин соодветен приказ. Значи текстот и сликите на веб страницата може да содржат хиперлинкови до други веб страници. Веб прелистувачите овозможуваат лесен и брз пристап до информациите содржани во веб страниците на различни веб сајтови со помош на хиперлинкови.
Има повеќе веб прелистувачи за персоналните компјутери: Microsoft Internet Explorer, Mozilla Firefox, Apple Safari, Netscape, Opera.
Веб прелистувачите се најчест тип на HTTP кориснички агенти. Покрај тоа што се користат за пристап до WWW, тие исто така може да се користат за пристап до информациите на веб серверите во приватната мрежа или пак на локалниот компјутер.
Содржина |
[уреди] Протоколи и стандарди
Веб прелистувачите комуницираат со веб серверот во основа со помош на HTTP (хипертекст трансфер протоколот) за превземање на веб страниците и испраќање на податоци до веб серверот. Најчесто се користи HTTP/1.1 кој е дефиниран во [Request for Comments|RFC]] 2616. HTTP/1.1 не е во целост подржан од страна на Microsoft Internet Explorer, но повеќето други веб прелистувачи го подржуваат ова множество на протоколи.
Страниците се пронаоѓаат со помош на URL (униформен локатор на изворот), кој се третира како адреса, која започнува со http: за HTTP пристапот. Повеќето прелистувачи подржуваат и други URL типови и соодветни на нив множества на протоколи, како што се: ftp: за FTP (протокол за пренос на податотеки), rtsp: за RTSP (real-time streaming протокол), и https: за HTTPS (SSL енкриптирана верзија на HTTP).
Форматот на податотеката (file format) за веб страницата најчесто е HTML кој се препознава од страна на HTTP протоколот со користење на MIME типот на содржина. Повеќето прелистувачи вообичаено подржуваат и други формати на податотеките, како на пример JPEG, PNG и GIF за слики, а може да бидат проширени и за подршка на други типови со помош на таканаречени plugin додатоци. Комбинацијата на HTTP типот на содржина и URL спецификацијата им овозможува на дизајнерите на веб страниците да вгнездуваат слики, анимации, видео, музика и streaming media во самата веб страница или пак да овозможат пристап до нив.
Постарите веб прелистувачи подржуваа многу едноставни верзии на HTML. Брзиот развој на веб прелистувачите доведе од развој на нестандардни дијалекти на HTML, што доведе до проблеми во однос на веб интероперабилноста помеѓу различни веб прелистувачи. Модерните веб прелистувачи имаат подршка за HTML и XHTML стандардот, што значи дека има идентичен приказ на содржината на веб страницата кај различни веб прелистувачи. Microsoft Internet Explorer нема целосна подршка за HTML 4.01 како и за XHTML 1.x. Во денешно време повеќето веб сајови се дизајнирани со помош на таканаречени WYSIWYG програми како што се: Macromedia Dreamweaver или Microsoft Frontpage. Овие програми речиси по дефиниција генерираат нестандарден HTML код, занемарувајќи ги W3C препораките, посебно во делот на XHTML и CSS.
Некои од популарните веб прелистувачи овозможуваат и подршка на Usenet news, IRC и e-mail. Што значи подршка на протоколите: NNTP, SMTP, IMAP и POP. Овие прелистувачи често пати се нарекуваат и Internet пакети или апликациски пакети за да се потенцира нивната комплексност.
[уреди] Историја
NeXTcube бил користен од страна на Тим Бернерс-Ли (пионер во користењето на хипертекст за размена на информации) како прв веб сервер, како и за создавање на првиот веб прелистувач, WorldWideWeb уште 1990 година. Тим својата работа ја претставил на своите колеги од CERN во Март 1991. Од тогаш веб прелистувачите претрпеле огромни измени како што се развивал и растел Internet.
Првиот веб прелистувач, Silversmith, бил креиран од страна на Џон Ботомс 1987 година.[1]. Прелистувачот бил заснован на SGML приврзоци. Во тоа време SGML се користел за форматирање на документи во подготовката за печатење. Користењето на SGML за електронско прикажување на документите значело поместување кон електронско издаваштво, а тоа наишло на голем отпор. Silversmith вклучил интегриран индексер, пребарување низ текстот, хипертест врски помеќу сликите и текстот, како и музика, користејќи се со SGML приврзоците. Тој во тоа време предвидел можности кои сеуште во денешните прелистувачи не се имплементирани. Пример можност за ограничување на пребарување во структурата на документот, пребарување на индексираните документи со помош на џокер знаци, како и можност за пребарување на вредноста и називите на приврзоците.
1992 година, Тони Џонсон (Tony Johnson) го демонстрирал MidasWWW прелистувачот. Заснован на Motif/X, MidasWWW овозможувал прегледување на PostScript податотеки на веб (UNIX и VMS).
Во тоа време популарен прелистувач бил и ViolaWWW, моделиран врз основа на HyperCard. Меѓутоа, експлозијата на популарноста на веб, започнала со NCSA Mosaic, кој претставувал графички веб прелистувач, кој во почетокот работел под Unix, но подоцна бил портиран на Apple Macintosh и Microsoft Windows платформите. Верзијата 1.0 била пуштена во употреба 1993 година. Марк Андерсен, лидер во Mosaic тимот на NCSA, подоцна ја формира компанијата Netscape Communications Corporation.
Netscape го пушта во употреба Navigator во Октомври 1994 година. Microsoft, кој до тогаш нема свој прелистувач, се вклучува во борбата со својот Internet Explorer претходно купен од Spyglass Inc. Ова значеше започнување на војната на веб прелистувачите, војна за пазарот на веб прелистувачи помеѓу Microsoft и Netscape.
Оваа војна овозможува милиони обични корисници на компјутери да ги користат овие производи. Оваа војна покажа колку комерцијализацијата на веб просторот може да ги уништи напорите за стандардизација. Microsoft и Netscape слободно имплементраа сопствени екстензии кон HTML стандардот во своите производи. W3C ги прифати Cascading Style Sheets промовирани од страна на Microsoft наспроти JavaScript Style Sheets (JSSS) промовирани од страна на Netscape. Со ова Netscape прелистувачот станува инфериорен во однос на прелистувачот на Microsoft.
Војната заврши некаде 1998 година кога стана јасно дека Netscape не може да игра значајна улога на пазарот. Овој тренд делумно е последица и на интеграцијата на веб прелистувачот на Microsoft со оперативниот систем, како и договорот со OEM производителите. Како последица на што Microsoft се соочи со антитруст судски процеси.
Одговорот на Netscape беше Mozilla, open source проект. Но и понатаму се губеше улогата на пазарот. Во 1998 година компанијата е купена од страна на America Online. На почетокот Mozilla имаше проблеми да ги привлече развивачите на софтвер, но во 2002 година овој проект еволуира во релативно стабилен и моќен интернет пакет. 2004 година Firefox 1.0 беше пуштен во употреба, а Firefox 1.5 во 2005 година, во 2006 година Firefox 2. Работата продолжува на Firefox 3 кој треба да излезе во 2007 година. Во 2006 година, Mozilla и неговите деривативи опфаќаат околу 12% од веб сообраќајот.
Opera веб прелистувачот е иновативен и брз прелистувач популарен кај рачните уреди, посебно мобилните телефони.
Lynx останува популарен за Unix шел корисниците и кај корисниците кои имаат проблеми со видот бидејќи овој прелистувач е текст ориентиран. Постојат и други текст прелистувачи со некои напредни техники, како што се w3m, Links (кој може да оперира и во текст и во графички мод).
За разлика од традиционалната доминација на Microsoft Internet Explorer и Netscape кај Macintosh платформата, најверојатно во иднина ќе доминира Safari веб прелистувачот на Apple, кој се заснова на WebKit layout engine од Apple, деривација на KHTML layout engine од Konqueror open source веб прелистувачот. Иначе Safari е default веб прелистувач на Mac OS X.
Во 2003 година Microsoft објави дека Internet Explorer повеќе нема да биде достапен како одделен производ туку ќе биде дел од нивната Windows платформа, и дека нема да има нови верзии за Macintosh. Но, подоцна Microsoft ги смени своите планови и ја пушти во јавност верзијата 7 на Internet Explorer во октомври 2006 година.
[уреди] Својства
Различни веб прелистувачи се разликуваат меѓу себе по својствата кои ги имаат. Еве некои поважни својства на прелистувачите:
[уреди] Стандардна подршка
- HTTP и HTTPS
- HTML, XML и XHTML
- графички податотеки, како што се GIF, PNG, JPEG, и SVG
- Cascading Style Sheets (CSS)
- JavaScript (Dynamic HTML) и XMLHttpRequest
- Колаче
- Дигитални сертификати
- Favicon
- RSS, Atom
[уреди] Основни својства
- Bookmark менаџер
- Кеширање на веб содржината
- Подршка на медија типови преку plugin како например Macromedia Flash и QuickTime
[уреди] Својства usability и accessibility
- Аутокомплетирање на URL и полиња од форма
- Tabbed browsing
- Spatial navigation
- Caret navigation
- Screen reader или целосна говорна подршка
[уреди] Отстранувачи на вознемирувачи (Annoyance removers)
- Блокирач на Pop-up огласи
- Филтрирање на огласи
- Одбрана од Phishing
[уреди] Фусноти
[уреди] Видете исто така
- Веб аплиакција
- Листа на веб прелистувачи
- Веб опслужувач
