Класицизам
Од Википедија, слободна енциклопедија
На оваа статија ѝ е потребно правилно форматирање, категоризирање, граматика, интервики и слично. Може да помогнете со тоа што ќе ја уредите и трансформирате во стандардна вики-статија.
Класицизмот е книжевен правец кој најдобро доаѓа до израз во француската книжевност во 17 век. Како термин е изведен од придавката “класичен” (lat.classicus).
Содржина |
[уреди] Појава
Во 16 век терминот е обновен од Т. Себије кој во своето дело За поетската уметност зборува за двајца истакнати француски писатели од средниот век и тој таму ги нарекува “добри класични писатели”. Подоцна со се почеста и поразнолична употреба на терминот се утврдуваат и неколку значења. Писателите, задоени со хуманизмот, кои создавале дела во кои ги подражавале грчките и римските примери со време стекнале право да се нарекуваат “класични”, што би се рекло по дух и вредност блиски на античките писатели, нивни достојни следбеници. Во ова значење се насетува извесна книжевно-стилска определба, иако недоволно одредено, бидејќи во таа смисла се типични класичните Петрарка и Тасо, Ронсар и Расин, како и подоцна Клопшток и Гете. Почнувајќи од крајот на 18 век, нанапред во Германија, и тоа во записите на браќата Шлегел, а набрзо и кај некои други автори и во другите книжевности, поимот класичен означува спротивност на поимот романтичен. Низ речиси целиот 19 век, па и подоцна, оваа антитеза представува најважна основа за дефинирање на двата поима. Госпоѓата Де Стал се прославила развивајќи ја идејата за развивањето на книжевно-географската поделба на класичен, грчко-римски југ и на романтичен, германски север. Во втората половина на 19 век, со појавата на реализмот, натурализмот, симболизмот и другите правци, се јавувале нови антитези во кои придавката “класичен” се поодредено ја претставува спротивноста на модерноста и се повеќе се врзува за минатото, за неспорните традиционални вредности на националните култури.
По барокот, во периодот околу 1730 до 1827 година, се појавува еден лесен, милозлив и певлив стил, наречен КЛАСИЦИЗАМ. Класицизмот најпрво се јавува во литературата, а потоа и во другите видови уметности. Времето на музичкиот класицизам е време а просветителство и стремеж кон широки знаења, во кои умот владее над чувствата. Тука постои совршена рамнотежа помеѓу содржината, формата и усогласеност помеѓу сите елементи на музичкиот јазикЧ метро - ритамот, мелодијата и хармонијата. Европската класична музика е неразделно поврзана со величественото творештво на тројцата врвни композитори, генијални во вистинска смисла на зборот, кои живееле и твореле во втората половина на ХVIII век и првата половина на XIX век, а тоа сеЧ Хајдн, Моцарт и Бетовен - Виенските претставници.
[уреди] Употреба
Самиот збор класицизам во Италија започнува да се употребува во 1818, во Германија 1820, во Франција 1822, во Русија 1830, во Англија 1831 година. Придавката класицистички, скована по пример на придавките реалистички, симболистички, импресионистички, итн, а со цел да биде што поодредена, но сепак не успева во целост да се наметне.
[уреди] Класицизмот во Европа
Како правец и книжевен период, класицизмот го одбележуваат делата од 17 век, и тоа: Корнеј, Декарт, Паскал, Молиер, Ла Фонтен, Расин, Ла Бриер и многу други. Во останатите книжевности класицизмот (доколку постои) е помалку значаен како период, а француското влијание е многу нагласено, можеби и пресудно. Надвор од Франција, највисок степен на уметничка вредност класицизмот достигнува во Англија, во првата половина на 18 век, по Драјден, во времето на Поп и Адисон. Во Германија во 18 век кај Готшед и Бодмер класицизмот е блед и малку оргинален, додека класицизмот кај Клопшток, Лесинг, Виланд, Хердер, Гете и Шилер е појава сама за себе, непосредно врзана за античкото минато и современото романтичарско тежнеење.
[уреди] Дефинирање на класицизмот
При дефинирањето на овој поим мора да се тргне од францускиот класицизам. Главниот извор на доктрината на класицизмот лежи во античките реторики и поетики. Од авторите посебно треба да се спомене Аристотел и Хорациј. Аристотеловото влијание станува поголемо кон средината на 16 век. Најзначајна улога во ширењето и развивањето на нивните идеи одиграле многубројните италјански хуманисти: Вида, Даниело, Маџи, Варки, Робертело, Минтурно, Кастелветро и други со своите теориски списи и коментари. Доктринарите се потпирале на Аристотел и на другите антички авторитети и сакале да ја достигнат естетската суштина на класичната книжевност, да устоличат кодекс на правила и начела кон кои писателот мора да се придржува во своето самостојно создавање. Меѓутоа кај многу просечни и неталентирани писатели тоа довело до претерано нагласување на важноста на техниката, до изразено формалистичко разбирање на книжевноста.
[уреди] Поетиката на класицизмот
Поетиката на класицизмот се состои од следните елементи:
Инспирација – уметничкото создавање е невозможно без инспирација, без гениј и без природен талент како предуслов таа да се почувствува. Но инспирацијата сама по себе не е доволна, неопходно е да се има и метод. Најдобро е кога уметникот е обдарен со што посовршена рамнотежа помеѓу големиот природен талент и силната инспирација од една страна и од друга страна тој да поседува што поголемо знаење и теориско образование како и упорна работа.
Разум – Методот се базира на разумот како главен помагач во спротивставувањето на претераните изливи на фантазија и чувствителност. Ентузијазам – полет на имагинацијата и занес на страстите претставуваат извонредно значаен извор на творечката енергија, разумот стапува со нив во борба не со цел потполно да ги исклучи туку да ги заузди, усмери: разумот во творечкиот чин претставува начело на свесното, критичко одбирање. Духот на вистинскиот класицист неспорно се стреми кон рационализмот, но никако не може на него да се сведе.
Природа – односот на уметникот и стварноста. Уметникот е должен да создава според природата, но делото никогаш не е копија, туку специфично преобразување на стварноста. Уметноста не смее и не може да биде просто подражавање, таа мора да биде создавање на автономен свет на една фиктицна стварност. Класицистот во природа најмногу го интересира човекот и неговата судбина, и тоа не човекот кој е исклучителен по својата настраност и необичен начин на живот, туку оној во кој се истакнува длабоката човечност која е заедничка за многумина. Според тоа, целта е силно да се изрази поединечната вистина, но да биде ослободена од непотребните поединости и во неа да се побара јадрото на општата вистина; да се слика личноста, потполно издвоена и длабоко зафатена единка, но во неа да се види и дел од човештвото, да се биде привлечен од тие услови, случувања, судбини, личности, во кои се допираат спротивностите, во кои се остварува синтеза на поединечното и универзалното, конкретното и апстрактното, современото и вечното.
Култ кон антиката – подражавање и оргиналност. Големото воодушевување кон Старите, подражавање на нивните примери вредат само до тогаш кога значат творечки натпревар со нив, поттик за создавање оргинални дела. Строгото забранување на непосредно изразување на своето Јас и личните исповеди воопшто не го исклучува скриеното присуство на авторовата индивидуалност и неговиот внатрешен свет. Без таа присутност не би можела да се замисли преобразбата на еден оргинал во друг; подражавањето на природата би било голо пресликување, а не создавање, додека воодушевувањето кон антиката би останало празно и стерилно.
Целите на уметноста – односот на корисното и убавото. Во основа на овие сфаќања преовладува тврдењето на Хорациј дека треба да се спои корисното со убавото (docere et delectare). Во тој спој делото дава морална корисност без која за ниту еден класицист не би имало уметност, тоа се подредува на убавото, тоа е услов на неговата длабочина, неговата вредност, го оплеменува: корисното и служи на уметноста, но не и обратно. Уталитаризмот во поетиката на класицизмот со основа на уверувањето дека уметноста на корисното е неодвоива од убавото. Моралноста на делото не смее да се сведе на некоја негова поучност, бидејќи книжевникот не е воспитувач кој препорачува каков човек треба да се биде и како треба да се живее, туку уметник кој во повисоки и општочовечки категории размислува на човекот и неговата судбина.
Правила – за класицизмот е карактеристичен култот на правила, строгото поимање и строгото придржување кон општите начела на веројатноста, нужноста, прикладноста, така и прописите кои претежно се однесуваат на поедини родови, меѓу кои посебно треба да се подвлече распространетоста и важноста на познатите правила за трите драмски единства. Меѓутоа, погрешно е поимот класицизам потполно да се поистоветува со поимот правилност. Естетичката суштина на правилата треба да се бара во уверувањето дека тие мораат да учествуваат во процесот на творење, дека тие претставуваат најглавниот потпирач на творечкиот метод, неговиот разум, за напорот да надвладее со неконтролираната творечка инспирација. Потчинувањето кон однапред утврдените видови форми е всушност фактор на дисциплината. Без ова почитувањето на правилата би го изгубило својот подлабок смисол, својата естетска оправданост, бидејќи секое чисто формалистичко поимање на правилата е спротивно на духот на класицизмот.
Проблеми на стилот – Вистинитост, природност, јасност, чистина на изразот, возвишеност, едноставност, чувство за одмереност, совршенство, разноврсност на тонот, складност, коректност - ова не се само одлики на добриот класичен стил, туку тие се и уметноста на класицизмот.
Теорија на книжевните родови – Уште во античките поетики кои имаат кодификациска пракса, а со тоа и теориско влијание на понатамошното творење, се дошло до начелата дека елементите карактеристични за некој род по правило не смеат да се јават во родовите кои се по дефиниција различни, а посебно ако се спротивни. За Хорациј таквото мешање на елементите не само што е недопустиво туку и монструозно. Строгото раздвојување на родовите почива на принципот на единство на целината, единство на тонот во делото. Ова единство се остварува на воопштен начин со почитување на основната поделба на поезијата на лирска, епска и драмска, но и на уште поодредена, безусловна употреба на правилата кои се однесуваат на поедини видови. Освен општите правила, постојат и такви кои го одредуваат карактерот на еден единствен род. Најважно и најпотполно се дефинирани трите големи жанрови на класичната книжевност: трагедија, епопеја и комедија.
