Фосфор
Од Википедија, слободна енциклопедија
|
Хемија > Хемиски елемент > H - He - Li - Be - B - C - N - O - F - Ne - Na - Mg - Al - Si - P - S - Cl - Ar - K - Ca - Sc - Ti - V - Cr - Mn - Fe - Co - Ni - Cu - Zn - Ga - Ge - As - Se - Br - Kr - Rb - Sr - Y - Zr - Nb - Mo - Tc - Ru - Rh - Pd - Ag - Cd - In - Sn - Sb - Te - I - Xe - Cs - Ba - La - Ce - Pr - Nd - Pm - Sm - Eu - Gd - Tb - Dy - Ho - Er - Tm - Yb - Lu - Hf - Ta - W - Re - Os - Ir - Pt - Au - Hg - Tl - Pb - Bi - Po - At - Rn - Fr - Ra - Ac - Th - Pa - U - Np - Pu - Am - Cm - Bk - Cf - Es - Fm - Md - No - Lr - Rf - Db - Sg - Bh - Hs - Mt - Ds - Rg - Uub - Uut - Uuq - Uup - Uuh - Uus - Uuo
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
| Општи податоци | |||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Име, симбол, атомски број* | Фосфор, P, 15 | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Припадност на група | неметали | ||||||||||||||||||||||||||||||
| група, периода | VA, 3, | ||||||||||||||||||||||||||||||
| густина | 1823 kg/m3 | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Боја | бела фосфоресцентна Слика:Фосфор.jpg |
||||||||||||||||||||||||||||||
| Карактеристики на атомот | |||||||||||||||||||||||||||||||
| атомска маса | 30,973761 u | ||||||||||||||||||||||||||||||
| атомски радиус | 100 (98)pm | ||||||||||||||||||||||||||||||
| ковалентен радиус | 106 pm | ||||||||||||||||||||||||||||||
| ван дер Валсов радиус | 180 pm | ||||||||||||||||||||||||||||||
| електронска конфигурација | [Ne]3s23p3 | ||||||||||||||||||||||||||||||
| e- на енергетските нивоа | 2, 8, 5 | ||||||||||||||||||||||||||||||
| оксидациони броеви | ±3, 5, 4 | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Особини на оксидот | средно кисел | ||||||||||||||||||||||||||||||
| кристална структура | еднострана | ||||||||||||||||||||||||||||||
| физички карактеристики | |||||||||||||||||||||||||||||||
| агрегатна состојба | цврста | ||||||||||||||||||||||||||||||
| температура на топење | 317,3 K (44,15 °C) |
||||||||||||||||||||||||||||||
| температура на вриење | 550 K (277 °C) |
||||||||||||||||||||||||||||||
| молска зафатнина | 17,02×10-3 m3/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||
| топлина на испарување | 12,129 kJ/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||
| топлина на топење | 0,657 kJ/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||
| притисок на заситената пареа | 20,8 Pa (294 K) | ||||||||||||||||||||||||||||||
| брзина на звукот | без податоци | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Останати карактеристики | |||||||||||||||||||||||||||||||
| Електронегативност | 2,19 (Полинг) 2,06 (Алред) |
||||||||||||||||||||||||||||||
| специфична топлина | 769 J/(kg*K) | ||||||||||||||||||||||||||||||
| специфична спроводливост | 1,0×10-9 S/m | ||||||||||||||||||||||||||||||
| топлинска спроводливост | 0,235 W/(m*K) | ||||||||||||||||||||||||||||||
| I енергија на јонизација | 1011,8 kJ/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||
| II енергија на јонизација | 1907 kJ/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||
| III енергија на јонизација | 2914,1 kJ/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||
| IV енергија на јонизација | 4963,6 kJ/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||
| V енергија на јонизација | 6273,9 kJ/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Најстабилни изотопи | |||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
| Таму каде што не е поинаку означено се употребени SI единици и нормални услови. |
|||||||||||||||||||||||||||||||
Чистиот фосфор е цврста материја слична на восок со бледожолта или жолта боја. Тој се вика бел фосфор. Ако го загрееме до 250оС ќе добиеме црвен фосфор. Кога се наоѓа под дејство на влажен воздух фосфорот полека се соединува со кислородот што го зема од воздухот. Има особина да свети во темнина, да испушта отровна пареа што мириса на лук и лесно се пали.
Во природата чистиот фосфор никогаш не се наоѓа во слободна состојба, туку во соединенија со други елементи, посебно со калциум. Го наоѓаме во карпите и минералите како фосфати (соедниненија на фосфор и калциум) и во животинските коски. Во времето кога е откриен фосфорот можел да се произведува само во мали количества и со големи тешкотии и тоа од животинските и растителните отпадоци. Тоа било во 1669 година. Околу стотина години подоцна, човекот почнал да го издвојува фосфорот од животинските клетки. Една од првите примени била правење глави на ќибритчињата, но се покажало дека е отровен. Затоа луѓето место него, почнале да употребуваат соединенија на фосфор што не се отровни.
Некаде пред средината на 19 век, научниците константирале дека фосфорот е еден од дваесете елемени што се потребни за растење на растенијата и животните. Подоцна утврдиле дека житото, кога зрее, го зема неопходниот фосфор од земјата, па поради тоа морале да го надополнуваат во земјата, за да успее новата реколта. Така фосфорот почнал да се произведува и за растителна храна.
Денес речиси сиот форсфор се добива од фосфатни карпи. Деловите на таква карпа се загреваат на висока температура во електрични печки и во тој случај се ослободува фофорниот гас. Со дестилација гасот преминува во течна состојба и конечно во цврст фосфор што се чува под вода за да не се запали.
Чистиот фосфор се користи мошне малку или никако. Соедниненијата на фосфорт и другите состојкуи имаат широка употреба во трговијата првенствено како фертилизатори, односно вештачко жубре. Се употребуваат и во производството на ќибрити и во медицината.
