Черепен мозок
Од Википедија, слободна енциклопедија
|
Черепниот мозок претставува виш нервен центар и е дел од централниот нервен систем. Кај ’рбетниците е сместен во черепот. Неговиот степен на развој соодветствува на општата градба на ’рбетниците, така што черепниот мозок е најслабо развиен кај најпримитивните, а најсложено кај највисоко организираните ’рбетници - птиците и цицачите. Нервното ткиво кај черепниот мозок е претставено со два вида: сива маса (од невроцити и дендрити) и бела маса (од аксони), при што белата е распространета во централниот дел, додека сивата во периферниот дел, претставена со мозочна кора и субкортикални јадра. Черепниот мозок е составен од неколку делови, и тоа преден (голем) мозок, меѓумозок, среден мозок, заден (мал) мозок и продолжен мозок.
Содржина |
[уреди] Преден (голем) мозок
Предниот (големиот) мозок е оној дел од черепниот мозок којшто најмногу еволуирал прогресивно. Кај водоземните ’рбетници тој е мал и има проста градба, а кај сувоземните, особено кај цицачите (вклучувајќи го и човекот), тој ги надминува останатите делови од черепниот мозок и голем дел од нив ги препокрива. Во него се сместени првата и втората мозочна комора.
Скоро кај сите ’рбетници, големиот мозок е поделен на две хемисфери, поврзани меѓусебно со corpus callosum. Површината на хемисферите кај сите ’рбетници, со исклучок на цицачите, е мазна. Хемисферите се покриени со тенок слој од сива маса, познат како мозочна кора (cortex), најскоро еволуираниот регион на черепниот мозок кај ’рбетниците. Рибите немаат мозочна кора, додека водоземците и рептилите имаат само рудиментирани остатоци од овој регион.
[уреди] Мозочна кора
Мозочната кора (cortex) е средиште на најважните нервни центри од сите активности. Таа во секоја хемисфера од черепниот мозок е околу 1 и 4 mm тенка. Функционално, кората е поделена во три зони: асоцијативна, моторна и сензитивна, коишто се места на вишата нервна активност на повеќето ’рбетници. Невроните од овие три зони се значајни за создавање на условни рефлекси, поврзани со функциите во одредените центри. Филогенетски најстариот дел од кората на големиот мозок е лимбичкиот систем. Преку него се остварува врската меѓу соматскиот и вегетативниот нервен систем, а неговата функција е поврзана со инстинктите, емоциите (кај човекот), помнењето и др.
Преку центрите од кората се управува со духовниот живот на човекот. Центрите меѓу себе не се изолирани, туку поврзани со нервни врски. Притоа, еден впечаток или сеќавање, се поврзува со повеќе други за да се формира целосна слика за проблемот што се обработува. Од обемноста на врските, богатството на центрите и градбата на нервното ткиво зависат умствените способности на човекот. Сите центри се развиваат и усовршуваат.
[уреди] Мозочно стебло
Мозочното стебло е најмалиот и, од еволуциска гледна точка, најстариот и најпримитивен дел на черепниот мозок. Стеблото е во континуитет со ’рбетниот мозок и се состои од два дела: продолжен (medulla oblongata) со мост на Вароли и меѓумозок. Продолжениот мозок и мостот на Вароли го контролираат срцевиот циклус, констрикцијата на крвните садови, дигестијата и респирацијата. Во продолжениот мозок, кај цицачите, доаѓа до вкрстување на нервите патишта, и тоа оние нервни влакна од десната хемисфера одат во левата, и обратно. Меѓумозокот се состои од врски меѓу продолжениот и големиот мозок. Цицачите го користат овој дел од мозокот само за очните рефлекси. Во меѓумозокот е сместена третата мозочна комора. Некои автори го вклучуваат и таламусот како дел од меѓумозокот.
[уреди] Мал мозок
Малиот мозок (cerebellum) содржи две хемисфери меѓу кои се наоѓа црвовиден израсток (vermis). Функциите на овој дел од черепниот мозок се во врска со моторната координација, движењето на телото, регулација на рамнотежата итн. Овој регион на мозокот е зголемен кај птиците и ја контролира мускулната акција потребна за летање.
[уреди] Среден мозок
Средниот мозок (mesencephalon) е релативно голем дел од черепниот мозок кај рибите и водоземците, додека кај влечугите, птиците и цицачите е помал од малиот и големиот мозок. Кај цицачите, тој содржи четири задебелувања - 2 видни и 2 слушни, црна супстанција (substantia nigra) и централно поставено црвено јадро.
[уреди] Заболувања на черепниот мозок
Некои невротрансмитери се ексцитирачки за мозокот, како ацетилхолин, норадреналин, серотонин и допамин, а некои релаксирачки - допамин и серотонин. Големи количества на допамин предизвикуваат големи изливи на задоволство. Ендорфините се природни опиоиди што предизвикуваат зголемување или намалување на болка, како некои дроги, на пример, опиум и хероин. Невролошките заболувања на мозокот, како Паркинсоновата болест и Хантингтоновата болест се последица на нарушениот баланс на невротрансмитерите. Паркинсонот е последица на дефицит на допамин. Хантингтонот се мисли дека е последица на нефункционирањето на некој инхибиторен невротрансмитер. Алцхајмеровата болест е придружена со протеински напластувања во мозокот.
Дрогите се стимулатори или деприватори кои ослободуваат или депресираат одредени невротрансмитери.
