Himmelsschiev vun Nebra
From Wikipedia
De Himmelsschiev vun Nebra is ene Metallplatt ut de Bronzetiet mit Goldapplikatschonen, de astronoomsche Phänomenen un Teken dorstellt. Se güllt as de weltwiet öllste konkrete Himmelsdorstellung un as een vun de wichtigsten archäoloogschen Funnen ut disse Epoch. Roofgravers hebbt de Schiev in'n Sommer 1999 in ene Steenkamer op den Mittelberg in de Neeg vun de Stadt Nebra in Sassen-Anholt funnen. Siet 2002 höört de Schiev to'n Bestand vun't Landsmuseum för Vörgeschicht Sassen-Anholt in Halle.
Inholtsverteken |
[Ännern] Beschrieven
De binah runne Platt hett enen Dörmeter vun bi 32 Zentimeters, ene Stärk vun 4,5 Millimeters in de Merr un vun 1,7 Millimeters an'n Rand. Wegen doot de Schiev so üm twee Kilogramm. Se bestaht ut Bronze, en Legeren ut Kopper un Tinn. Dör en Ünnersöken vun de radioaktiven Blee-Isotopen in'n Kopperandeel hebbt Forschers rutfunnen, dat dat Material vun'n Mitterberg bi Bischofshofen in de Ostalpen stammt. Neven en ringen Tinnandeel vun 2,5 Perzent wiest se enen för de Bronzetiet typisch hogen Andeel vun 0,2 Perzent Arsen op. Se is apenbor ut en Bronzefladen dreven un dorbi mehrmals hitt maakt worrn, üm Reten dör Spannkräft to vermeiden oder verswinnen to laten. Dorbi hett se sik bruun bet swart farvt. De hüdige vun ene Korrosionsschicht ut Malachit vörropene gröne Farv is eerst dör dat lange Lagern in de Eer entstahn.
De Applikatschonen ut unlegeert Goldblick sünd in Inleggtechnik arbeid un wörrn mehrfach ännert. Op Grund vun de anneren Funnen an den Fundoort vun de Schiev (Bronzesweerter, twee Bielen, een Betel un Stücker vun spiralförmige Armriepen) is de Schiev wohrschienlich in't 16. Johrhunnert v. Chr. inkuhlt worrn, ehr Produkschoonsdatum warrt op dat 17. Johrhunnert v. Chr. bet 21. Johrhunnert v. Chr. taxeert.
Toeerst weren dor 32 lütte runne Platten, ene gröttere, runne Platt un ene in Form vun en Seeß. Söven vun de lütteren Platten sünd wat baven twischen de runne un de seeßförmige Platt drang in'e Grupp sett.
Later wörrn an'n linken un rechten Rand de Horizontbagens anbrocht, de ut Gold vun annere Herkumst bestaht, wat de chemischen Verunreinigungen wiest. Üm Platz för de Horizontbagens to maken, wörrn en Goldplatt op de linke Siet wat to de Merr ümsett, twee op de rechte Siet wörrn afdeckt, so dat nu noch 30 Platten to sehn sünd.
Toletzt hebbt se en wiederen Bagen an'n ünneren Rand toföögt, ok wedder ut Gold vun annere Herkumst. Disse Sünnenbark is dör twee binah parallele Lienen struktureert, an ehre Butenkanten wörrn feine Schraffuren in de Bronzeplatt karvt.
As se de Schiev inkuhlt hebbt, fehl al de linke Horizontbagen un de Schiev harr an'n Rand 40 regelmatig utstanzte, so wat 3 Millimeters grote Löcker.
[Ännern] Interpretatschoon
De Himmelsschiev vun Nebra wörr vun den Archäoloog Harald Meller (Landsamt för Denkmalpleeg un Archäologie Halle), den Astronoom Wolfhard Schlosser (Ruhr-Universität Bochum), de Archäochemikers Ernst Pernicka (Archäometallurgie), Christian-Heinrich Wunderlich (Herstellung) un de Archäoloogsche un Spezialistin för Religionen ut de Bronzetiet Miranda J.Aldhouse-Green (Universität Wales) ünnersöökt.
Na de Interpretatschoon vun Meller un Schlosser stellen de Platten Steerns dor, de Grupp vun söven lüttere Platten woll den Steernhümpel Plejaden. De annern 25 Steern köönt astronoomsch nich toornt warrn un warrt as Tier ansehn. De grote Schiev warrt as Sünn, in letzte Tiet männichmal ok as Vullmaand interpreteert un de Seeß as en tonehmen Maand. De afbillte Konstellatschoon tonehmen Maand un Plejaden markeer in de Bronzetiet den 10. März, de vun de Plejaden mit den Vullmaand den 17. Oktober, je an'n Westhimmel kort vör Ünnergang vun de söven Steerns. Dormit kunn de Himmelsschiev as Erinnernshülp för dat Bestimmen vun't Buerjohr deent hebben.
De later tofögten Horizontbagens gaht je över en Winkel vun 82 Grad, jüst so as Sünnenop- un ünnergang twischen Winter- un Sommersünnwenn an'n Horizont op den Bredengrad vun'n Fundoort. Wenn'n de Schiev waagrecht so op den Mittelberg positioneer, dat de dachte Lien vun't bavere Enn vun'n linken Bagen to't nerrn Enn vun'n rechten Bagen op de Spitz vun'n Brocken, de so wat 80 km weg is, wiest, kunn de Schiev as Klenner to'n Verfolgen vun't Sünnenjohr bruukt warrn. Vun'n Mittelberg ut sehn, geiht de Sünn to de Sommersünnwenn achter den Brocken ünner. Of de Schiev in dissen Tostand as Instrument to'n Bestimmen vun de Sünnwennen bruukt worrn is oder of se dat Weten över disse Möglichkeiten blot dorstellt, is nich wiss.
As letzte weer en wiederen gollenen Bagen mit twee binah parallele Langsrillen toföögt, de as Sünnenbark, as se ok ut dat Ole Ägypten oder vun de Minoer bekannt is, interpreteert warrt. De Fachlüüd sünd seker, dat de Schiev ahn Twiefel üm 1600 v. Chr. direkt in Middeleuropa maakt worrn is. Dormit is se de öllste vun ene middeleuropääsche Zivilisatschoon maakte konkrete Dorstellung vun'n Nachthimmel un vun'n Kosmos in de Geschicht vun de Minschheit. Se is 200 Johren öller as de fröhsten bet hüüt in Ägypten funnenen Dorstellungen.
[Ännern] Fundoort
De Steenkamer liggt binnen ene öllere, ringförmige Wallanlaag op'n Topp vun den 252 Meter hogen Mittelberg üm un bi veer Kilometers westen vun de Stadt Nebra. De Fundsteed liggt bi de Koordinaten 51° 17′ 02″ Noord, 011° 31′ 12″ Oost (WGS 84). Of de Fund en Depotfund oder en Graff weer, is noch nich kloor. De Oort op den dormals wohrschienlich unbewooldten Barg wörr woll al in de Jungsteentiet bruukt, mööglicherwies as Observatorium. De Erforschung is noch nich afsloten.
So wat 20 Kilometers weg vun de Fundsteed liggt dat ok runne, op dat 5. Jahrtausend v. Chr. dateerte Sünnenobservatorium vun Goseck, dat astronoomsche Kenntnis al in wiet öllere Tiet as de vun de Himmelsschiev vun Nebra nawiest.
[Ännern] Fundgeschicht
Henry Westphal un Mario Renner, twee Roovgravers, hebbt de Himmelsschiev opdeckt, de se toeerst för en Deckel vun en Ammel holen hebbt.
Över Middelsmänner schull de Fund 1999 in Berlin, later ok in München verkööpt warrn, doch nüms wull em köpen, wiel kloor weer, dat de rechtmatige Besitter dat Land Sassen-Anholt weer. Dormit weer he för den seriösen Kunsthannel weertlos. Bet 2001 wessel he dennoch – bi'n eersten Verkoop för 32.000 DM – mehrmals den Besitter.
Op Initiativ vun't Kultus- un't Binnenministerium as ok dat Landsamt för Archäologie vun Sassen-Anholt kunn Kontakt to de Hehlers, de de Schiev för 700.000 DM op den Swartmarkt anbaden harrn, opnahmen warrn, un de Landsarchäoloog Meller dreep sik as ‚Koopinteressent‘ mit jem in en Hotel in Basel. Dor kunnen de Himmelsschiev vun de swiezersche Polizei sekerstellt un de Hehlers, ene Museumspädagoogsche un en Lehrer, verhaft warrn. Ok de annern Funnen vun de Fundsteed wörrn sekerstellt.
De Roovgravers kunnen later ok faat warrn un möken Angaven to'n Fundoort, de dör kriminaltechnische Ünnersöken bestätigt warrn kunn. De beiden wörrn in'n September 2003 in Naumburg vör Gericht stellt un kregen ene Bewährungsstraaf vun veer Maanden un ene Freeheitsstraaf vun teihn Maanden. De Beklagten strengten en Beropensverfohren an, in dat se to Bewährungsstrafen vun een Johr un söss Maanden veroordeelt wörrn. Dat Gericht seh dorbi de Echtheit vun de Schiev as nawiesen an. Ok de Verdedigung, dat de Fundoort in Oosteuropa legen dei un dat Poor ut altruistsche Grünn hannelt harr, üm den Fund för de Bundsrepubliek Düütschland to redden, kunn nich griepen.
[Ännern] Restaureren
Dör dat unprofessionelle Utgraven harr de Himmelsschiev Schaden nahmen. Baven links wörr ene Karv slagen, dör de sik ok een vun de Steerns aflöös, ut den Vullmaand wörr en Deel vun't Gold rutreten. Dör dat lange Lagern in de Eer weer de hele Schiev stark korrodeert, ok op den Goldblicken weren – woll dör galvaansche Effekten – Korrosionen, de sik mechanisch nich ahn Gefohr wegmaken laten.
De eerste Hehler harr al versöökt, de Schiev dör Inwieken in Sepenloog un dör Afbösten mit en Tahnböst un Stahlwull rein to maken, wat dorto föhr dat de Bavenflach vun de Goldapplikatschonen Kratzer kreeg.
In en eersten Schridd bi dat Restaureren in't Landsmuseum för Vörgeschicht Halle wörr de Eer, de an de Schiev back – nadem Delen as Proven för't wiedere Ünnersöken sekert worrn weren – mit en Ethanol-Water-Mischung inwiekt un mit en harten Nylonpinsel afnahmen.
In en tweten Schridd wörrn de Korrosionssporen an't Gold dör ene spezielle, chemisch warksame Past lööst un kunnen denn mit Wattstääv wegmaakt warrn. De Korrosionssporen an de Bronzeplatt sülvst wörrn nich wegmaakt.
To'n Sluss wörrn de bi dat Utgraven afslagene, aver nich verlorengangene Steerns wedder anbröcht un dat rutretene, stark verformte Stück vun'n Vullmaand dör en nee anfertigt Goldblick vun liek Tosamensetten uttuuscht.
[Ännern] Utstellen
De Himmelsschiev vun Nebra weer vun'n 15. Oktober 2004 bet to'n 22. Mai 2005 in de Utstellen Der geschmiedete Himmel mit rund 1600 wiedere bronzetietliche Fundstücker ut 18 Länner, dorbi de Sünnenwagen vun Trundholm, in't Landsmuseum för Vörgeschicht Halle to besichtigen. De Utstellen weer en Kooperatschoon mit dat Natschonalmuseum Kopenhagen, dat den Sünnenwagen blot utnahmswies – wegen de besünnere Bedüden vun de Himmelsschiev – noch eenmal ut't Huus geev. In'n Gegentog warrt de Utstellen na Halle ok in Kopenhagen (1. Juli bet 22. Oktober 2005) wiest. Vun'n 9. November 2005 bet to'n 5. Februar 2006 warrt de Himmelsschiev vun Nebra in't Naturhistoorsche Museum in Wien wiest, toletzt is se vun'n 4. März bet 9. Juli 2006 in Mannheim to sehn.
[Ännern] Forschensprojekt
Utlööst dör den Fund vun de Himmelsschiev will de Düütsche Forschensgemeenschop in en grot anleggt Forschensprojekt 3,3 Millionen Euro in dat wiedere Ünnersöken vun de Achtergrünn in de Bronzetiet investeren.
Af September 2004 warrt söss Johren lang 24 fröhbronzetietliche Bowarken ünnersöökt. Dorto höört twölf Kriesgravenanlagen in Sassen-Anholt, ünner annern in Egeln, Belleben un Bad Dürrenberg. Todem warrt twölf Höhensiedlungen ünnersöökt, zentrale befestigte Öörd, de vör 4.000 bet 3.500 Johren op Anhööchden opricht wörrn. Dorto höört ok de Fundoort vun de Himmelsschiev op den Mittelberg.
Wiedere Swoorpünkt sünd de Grundlagen vun de fröhbronzetietliche Metallverarbeiden, de Herkumst vun de Rohstoffen un de dormit verbunnenen wietrüümigen Kultur- un Hannelsbetehungen.
[Ännern] Oorhever- un Markenrecht
In en bether – för archäoloogsche Fundstücker vun vergliekbor Bedüden – eenmalig Vörgang gifft dat nu Zivilperzessen üm de Verwertensrechten to de Himmelsschiev vun Nebra. Dorbi staht in twee verscheden Verfohren de Verlagen Piper un Heyne dat Land Sassen-Anholt gegenöver, Oort vun de Verhanneln is dat Landgericht Meideborg.
Utgangspunkt för den Striet weer dat stark stiliseerte Dorstellen vun de Himmelsschiev op Bookdeckels. Dat Landsamt för Denkmaalpleeg un Archäologie, vertreden dör den Landsarchäologen Harald Meller, hett bi dat Landgericht Meideborch ienstweilige Verfögungen gegen de beiden Verlagen beandragt, wiel disse de Himmelsschiev afbillen dein, ahn Lizenzgeböhren an dat Land Sassen-Anholt to tahlen.
De rechtliche Achtergrund is dat Oorheverrecht, dat den, de dat eerste Maal en bether unverapentlicht Wark in de Apentlichkeit bringt (Editio princeps), 25 Johren lang oorheverrechtlich Schuul gifft. Dorgegen argumenteert nu de Rechtsvertreder vun de Verlagen, dat de Himmelsschiev as „Kultobjekt”, en Keerngedank in Harald Meller sien Interpretatschoon, al in prähistoorsche Tiet apentlich maakt weer. Todem müss sik dat Land Sassen-Anholt „nich blot na de rechtliche, sünnern ok na de moralische Legitimatschoon fragen laten. Kulturschätz vun de Minschheit dröfft de apentliche Erörterung nich enttogen warrn, eenzig wiel se as en Hannelswoor monopoliseert sünd” – so de Rechtsanwalt Jörg Nabert, de den Piper Verlag vertridd.
Op de annere Siet hett dat Landsamt de Himmelsschiev as en Mark anmellt; na Angaven vun Nabert is dat aver rechtlich temlich ümstreden, of beröhmte Kunstwarken as Marken överhaupt schuult warrn köönt.
In en ähnlichen Striet üm Vermarktungsrechten in't Johr 2003 harr dat Land Sassen-Anholt gegen de Stadt Querfurt wunnen. Dormals güng dat üm dat Afbillen vun de Himmelsschiev op Souvenirs. Winnt dat Land ok ditmal, dröfft de Verlagen de Böker mit de Biller nich mehr verköpen.
[Ännern] Literatur
- Landesamt für Archäologie Sachsen-Anhalt (Hg.): Archäologie in Sachsen-Anhalt, Bd.1 / 2002, S. 7–31
- National Geographic Deutschland, Januar 2004, S. 38–61
- Harald Meller (Hg.): Der geschmiedete Himmel. Die weite Welt im Herzen Europas vor 3600 Jahren (Ausstellungskatalog). Stuttgart 2004, Theiss-Verlag, ISBN 3-8062-1907-9
- Ute Kaufholz: Sonne, Mond und Sterne. Das Geheimnis der Himmelsscheibe. Anderbeck 2004, Anderbeck Verlag, ISBN 3-937751-05-X
- Uwe Reichert: Der geschmiedete Himmel. Spektrum der Wissenschaft, November 2004, S. 52–59, ISSN 0170-2971
- Katja Näther, Sven Näther: Akte Nebra - Keine Sonne auf der Himmelsscheibe?, Naether-Verlag 2004, ISBN 3934858023
