Vörkamen in de Natur
From Wikipedia
Mit Vörkamen in de Natur warrt twee Saken in de Naturwetenschoppen betekend:
- Wo faken een cheemsch Element in’n Vergliek mit annere Elementen vörkummt un
- Wo faken een Isotop vun en Element in’n Vergliek to de annern Isotopen vun dat sülve Element vörkummt.
Inholtsverteken |
[Ännern] Natürlich Vörkamen vun Elementen
Kiek ok bi: Elementmännichkeit
Dat natürlich Vörkamen vun en Element gifft an, wo veel Andeel dat an de gesamte Masse hett in’n Vergliek to annere Elementen. Dat Woort „natürlich“ düüd dorbi an, dat hierbi blots de Deel vun de Eer ankeken warrt, de för’n Minschen togänglich is: Dat sünd in’n Enkelten de Atmosphäär, de Biosphäär, de Hydrosphäär un de Eerdrinn – dat sünd üm un bi de böversten 16 km vun de Eerdkrust.
De fakensten Elementen sünd ünner disse Bedingen Suerstoff un Silizium, de rorsten sünd Nevenprodukten ut de natürlichen radioaktiven Verfallsregen t. B. vun Astat un Francium.
[Ännern] Elementen binnen de Eer
Kiek ok bi: Eerdopbo
De Eer ist binnen in anners tohopensett as in ehr Rinnen. Dat kummt dorvun, dat se bi’t ehr Tostannenkamen fletig weer un dorüm de Materialen mit en hoge Dicht na ünnen, oder beter seggt, in de Mitt rünnersackt sünd. De weniger dichten Stoffen dorgegen sünd baven op bleben oder vun ünnen opstegen. Man geiht bi eerdphysikaalschen Modellen dorvun ut, dat sünners de Eerdkarn tomeist ut Iesen un Nickel tohopensett is. Iesen gifft dat ok düchtig veel in’n Eerdmantel, aver hier hebbt wi ok veel Magnesium.
[Ännern] Elementen in’n Weltruum
In’n Weltruum kommt twee Gasen an fakensten vör: Waterstoff un Helium. Disse beiden sünd de eenzigen Elementen, de in grote Mengden bi’n Oorknall entstahn sünd. Ut jüm warrt ü.a. in de Steerns dör Karnfusion all de annern Elementen bildt. Disse Vörgang warrt ok as Nukleosynthees betekend.
[Ännern] Natürlich Vörkamen vun Isotopen
Wo faken en Isotop vun een Element vörkummt is, jüst as bi de Elementen sülvst, vun de Ümgeven afhangig. AS baven al seggt, kommt all de Isotopen vun de Elmenten in’n Weltruum dör de Vörgäng binnen in de Steerns tostannen, un künnt an’n End vun manch en Steernleven in’n Weltruum verdeelt warrn. Dat passeert denn, wenn de Stern groot noog weer, üm as Supernova to explodeeren. De cheemsch un isotoopsch Tohopensetten vun en Planet oder Sünn hangt also vör allen vun de Tohoepensetten vun dat Material af, worut dat Ding mol tohopensett worrn is.
Neven dat Utgangsmaterial speelt aver ok de radioaktive Verfall en Rull: Dordör warrt neemlich Isotope in annere Isotope ümwannelt. De Mengden sünd dorüm nich konstant, man se ännert sik tomeist mit de Tiet.
