Æ (ligatuur)

Van Wikipedia

"Æ", of "æ", is een klinker en een grafeem gebruikt in het IJslands, Deens, Fries, Faeröers, Noors en Ossetisch. Het teken werd ook gebruikt in het Oudengels, in middeleeuws en vroegmodern Latijn en in het Frans.

Het (Britse) Engels bevat nog steeds enkele woorden die met een æ gespeld zouden kunnen worden, zoals encyclopædia of dæmon, maar dit is grotendeels in onbruik geraakt.

De oorsprong van de letter is een ligatuur van A E.

In het IJslands, staat de Æ voor de tweeklank (IPA [[ai]]^?). Hetzelfde geldt voor de zogenaamde lange Æ in het Faeröers (IPA [[ɛa]]^?), terwijl de korte Æ een eenvoudige [[a]]^? is. In het Deens en het Noors staat Æ voor een eenvoudige klinker, namelijk IPA [[ɛ]]^? respectievelijk [[æ]]^?. Hetzelfde foneem wordt in het Zweeds weergegeven door de "Ä", en in het Duits door de "A-Umlaut" (geschreven als "Ä").

In het Oudengels werd de æ gebruikt voor een klank tussen de Engelse "A" en "E", (IPA [[æ]]^?), vergelijkbaar met de korte "A" in cat in veel dialecten van modern Engels. In deze context is de naam van de letter Æsc (Ash in hedendaags Engels, wat es betekent), naar de naam van de corresponderende rune in het Angelsaksische Futhorc.

In het Ossetisch wordt de letter gebruikt sinds het eerste Ossetisch-Cyrillische alfabet. De letter is ook gebruikt in het Latijnse alfabet, tijdens de korte periode van 1923-1938 dat dit schrift werd gebruikt.

In klassiek Latijn staat de combinatie voor de tweeklank (IPA [[ae̯]]^?) die vergelijkbaar was met een lange "AI" in het Nederlands. Deze werd gebruikt voor zowel inheemse woorden die vóór de 2e eeuw v. Chr. met "AI" werden gespeld als Griekse leenwoorden met de tweeklank "AI" ("αι"). Zowel in de oudheid als tegenwoordig is het gebruikelijk de letters los van elkaar te schrijven, maar de ligatuur werd in middeleeuwse en vroegmoderne geschriften wel gebruikt, deels omdat de "Æ" in laat-Latijn was teruggebracht tot een eenvoudige lange klinker (IPA [[eː]]^?). In sommige middeleeuwse geschriften werd de ligatuur wel vereenvoudigd tot een "e-caudata", de letter e met een naar links hangend "staartje": ȩ. Deze vorm werd later vereenvoudigd tot een eenvoudige "e", welke ontwikkeling mogelijk verband houdt met de verandering van de uitspraak.

[bewerk] Internationaal Fonetische Alfabet

Het symbool [[æ]]^? (altijd als kleine letter) wordt in het Internationale Fonetische Alfabet gebruikt om de klank van dezelfde oud-Engelse letter aan te geven, die overeenkomt met de a in het hedendaags-Engelse cat.

[bewerk] Gebruik met computers

Op het Amerikaans-internationale toetsenbord dat in Nederland gebruikt wordt, kan de æ met de combinatie rechter-ALT + z worden getypt. Op Deense, IJslandse en Noorse toetsenborden heeft de æ een aparte toets. HTML gebruikt de codes Æ en æ voor respectievelijk Æ en æ. In de Unicode-tekenset zijn de codes voor Æ and æ respectievelijk 0198 en 0230. De ASCII-code voor de letter æ is ALT+145, voor de letter Æ ALT+146.

Latijns alfabet:	Aa \| Bb \| Cc \| Dd \| Ee \| Ff \| Gg \| Hh \| Ii \| Jj \| Kk \| Ll \| Mm \| Nn \| Oo \| Pp \| Qq \| Rr \| Ss \| Tt \| Uu \| Vv \| Ww \| Xx \| Yy \| Zz
Tekens met diacritica:	Àà \| Áá \| Ââ \| Ää \| Ãã \| Āā \| Ąą \| Ăă \| Ǎǎ \| Çç \| Ĉĉ \| Čč \| Ćć \| Đđ \| Ďď \| Èè \| Éé \| Êê \| Ëë \| Ęę \| Ēē \| Ĕĕ \| Ėė \| Ěě \| Ĝĝ \| Ğğ \| Ġġ \| Ģģ \| Ǧǧ \| Ĥĥ \| Ħħ \| Ìì \| Íí \| Îî \| Ïï \| Įį \| İı \| Ĩĩ \| Īī \| Ĭĭ \| Ĵĵ \| Ķķ \| Ǩǩ \| Ĺĺ \| Ļļ \| Ľľ \| Ŀŀ \| Łł \| Ńń \| Ņņ \| Ňň \| Òò \| Óó \| Ôô \| Öö \| Õõ \| Őő \| Ǫǫ \| Ōō \| Ŏŏ \| Ơơ \| Ŕŕ \| Ŗŗ \| Řř \| Śś \| Ŝŝ \| Şş \| Șș \| Šš \| Ťť \| Ŧŧ \| Ţţ \| Țț \| Ùù \| Úú \| Ûû \| Üü \| Ũũ \| Ūū \| Ŭŭ \| Ųų \| Ůů \| Űű \| Ưư \| Ŵŵ \| Ýý \| Ŷŷ \| Ÿÿ \| Źź \| Žž \| Żż
Bijzondere tekens:	Ȁȁ \| Ȃȃ \| Åå \| Ææ \| Ǽǽ \| Ǣǣ \| Ċċ \| Ðð \| Ǳǳ \| ǅǆ \| Ɛɛ \| Ȅȅ \| Ȇȇ \| Əə \| Ƒƒ \| Ǥǥ \| Ǧǧ \| Ƣƣ \| Ƕƕ \| Ǐǐ \| Ȉȉ \| Ȋȋ \| Ĳĳ \| Ǩǩ \| ĸ \| LLll \| ĿLŀl \| ǈǉ \| Ññ \| Ŋŋ \| ǋǌ \| Øø \| Ǿǿ \| Ǒǒ \| Ȍȍ \| Ȏȏ \| Ɔɔ \| Œœ \| Ȣȣ \| Ȑȑ \| Ȓȓ \| ſ \| ß \| Þþ \| Ǔǔ \| Ȕȕ \| Ȗȗ \| Ƿƿ \| Ȝȝ \| Ȥȥ \| Ƶƶ \| Ʒʒ \| Ǯǯ