Ambtenaar
Van Wikipedia
Een ambtenaar is een persoon die is aangesteld in een openbare betrekking om een deel van de overheidstaak te verrichten, mits ondergeschikt aan een hoger gezag. Afhankelijk van hun functie, leggen ambtenaren een zuiveringseed of ambtseed af.
Ambtenaren kunnen werken bij het rijk, de provincie, het gewest, de gemeente of bij instellingen die worden beheerd door de staat of openbare lichamen en geen arbeidsovereenkomst volgens burgerlijk recht hebben. Een aantal functies binnen een Waterschap komt bijvoorbeeld in aanmerking voor de ambtenarenstatus.
Naast deze strikte definitie bestaan er andere, minder strikte definities. Werknemers van semi-overheidsinstellingen worden vaak als ambtenaren gezien. In het bedrijfsleven wordt ambtenaar wel gebruikt als een scheldwoord voor werknemers die niet- of contraproductief zijn.
Inhoud |
[bewerk] Historie
Voorlopers van de tegenwoordige ambtenaren waren de dienaren van de vorsten in de late Middeleeuwen. Frederik II stelde in 1231 een nieuwe regeling voor de ambtenarij in. Daarbij werd voor het eerst een staat gebaseerd op een zuiver wereldlijk bestuur, waarvan de ambtenaren recht hadden op een goede honorering en oudedagvoorziening, maar ook onderworpen waren aan een uitgebreide controlesysteem en bijzondere gehoorzaamheidsplichten.
Pas aan het begin van de 19e eeuw wordt de Europese ambtenarij onderworpen aan de staat en de wet. De Franse Revolutie was mede bepalend voor het ontstaan van de moderne ambtenarij.
[bewerk] Rechtspositie
In veel opzichten lijkt de positie van een ambtenaar op die van een werknemer, te weten:
- De ambtenaar werkt voor een baas (de overheid).
- Hij of zij voert op vastgestelde tijden vastgestelde taken uit.
- En krijgt daarvoor betaald.
Er is echter een fundamenteel verschil tussen de positie van ambtenaren en die van werknemers. Een ambtenaar wordt namelijk door middel van een eenzijdige rechtshandeling door de overheid 'aangesteld'; een werknemer en een werkgever sluiten samen een tweezijdige overeenkomst.
Dit verschil heeft gevolgen heeft voor de rechten en plichten van deze personen, die echter van land tot land verschillen. Bijvoorbeeld:
- In principe gelden de wettelijke regels omtrent aanstelling en ontslag volgens het burgerlijke recht niet voor ambtenaren. Het ontslagrecht is geregeld in de ambtenarenwet en de onderhangende regelingen. Ambtenaren kunnen ontslagen worden op grond van nauwomschreven gronden.
- Ambtenaren hebben in het algemeen stakingsrecht, maar mogen in sommige gevallen niet staken.
De bijzondere rechtspositie van ambtenaren wordt of werd in veel landen steeds meer in overeenstemming gebracht met die van werknemers.
[bewerk] Ambtenarenmoppen
Over ambtenaren bestaat een groot aantal moppen, die als strekking hebben dat ambtenaren zich zo weinig en zo kort mogelijk zouden inspannen.
- Waarom staat er een streep in de gangen van het gemeentehuis?
Om te voorkomen dat de ambtenaren die te vroeg naar huis gaan botsen met de ambtenaren die te laat op hun werk komen. - Wat is het verschil tussen een ambtenaar en een stuk hout?
Hout werkt! - Wat is de drukste dag van de week voor een ambtenaar? De maandag, want dan moeten er 3 blaadjes van de kalender gescheurd worden.
[bewerk] Nederland
De ambtenaar heeft in Nederland een door de Ambtenarenwet van 17 januari 1929 gewaarborgde rechtspositie. Deze wet draagt de beslissing van geschillen tussen ambtenaren en overheid in eerste instantie op aan de kamers van bestuursrechtelijke zaken van de arrondissementsrechtbanken, in hoger beroep aan de Centrale Raad van Beroep. De arbeidsvoorwaarden zijn geregeld in het Ambtenarenreglement.
In 1903 voerde het Kabinet-Kuyper in reactie op een grote spoorwegstaking een stakingsverbod in voor ambtenaren en werknemers in bepaalde sectoren (zoals de spoorwegen). In 1979 werd dit verbod door het kabinet-Van Agt I weer opgeheven.
[bewerk] Salaris
Het salaris van ambtenaren wordt bepaald aan de hand van de salarisschaal waarin de ambtenaar is ingedeeld. Er zijn 18 schalen, waarvan de eerste 5 in principe bedoeld zijn voor functies waarvoor weinig opleiding vereist is, schaal 6 en 7 voor functies op mbo-niveau, schaal 8 en 9 voor functies op hbo-niveau en schaal 10 tot en met 18 voor functies op universitair niveau. Iedere schaal bevat een aantal treden; de overgang naar de volgende trede, de periodieke verhoging geschiedt meestal automatisch. Ook bevorderingen naar de volgende schaal komen soms automatisch tot stand. Als gevolg van deze regel verdienen de laagste ambtenaren vaak meer dan werknemers met soortgelijke functies in het bedrijfsleven en de hoogste ambtenaren minder. De laagste ambtenaren kunnen bijvoorbeeld opklimmen tot de top van schaal 3 waar zij anderhalf maal het minimumloon verdienen. Het topsalaris in schaal 18 is iets meer dan zes maal het minimumloon. Deze afwijkende salarisstructuur is aanleiding tot het privatiseren van overheidstaken, waarbij salarisdalingen tot 20% voor het lagere personeel en salarisstijgingen van 100% voor topfunctionarissen kunnen optreden.
[bewerk] Pensioen
Het pensioen van de ambtenaren in Nederland wordt verzorgd door het Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds en houdt gelijke tred met de ambtenarensalarissen. Tegenwoordig betalen de ambtenaren hiervoor een pensioenpremie. Daarmee onderscheidt Nederland zich van andere landen waar de overheid volledig verantwoordelijk is voor de oudedagsvoorziening van de ambtenaren.
In 2005 heeft een werkgroep van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties onderzoek gedaan naar de mogelijkheid om het onderscheid ambtenaar/werknemer op te heffen, door van alle ambtenaren 'gewone' werknemers te maken.
[bewerk] België
In België wordt het statuut van de ambtenaren geregeld door het koninklijk besluit van 3 oktober 1937, het zogenaamde statuut Camu; dit statuut werd weliswaar reeds herhaalde malen aangepast en uitgebreid. Het statuut Camu geldt echter enkel voor de ambtenaren van de federale uitvoerende macht. De rechtspositieregeling, zoals men een 'statuut' noemt, van de ambtenaren van de Gemeenschappen en Gewesten, wordt geregeld in besluiten van de/ het desbetreffende Gemeenschap of het Gewest zelf, binnen een gemeenschappelijk kader, dat men het algemene principes koninklijk besluit (APKB) noemt.
[bewerk] Duitsland
In Duitsland hebben met name hogere functionarissen bij de overheid de status Beamter. Daarnaast heeft de overheid ook werknemers in dienst, via een arbeidscontract. De trend is om het aantal functionarissen met de status 'Beamter' te beperken.
De Duitse ambtenarij werd na de Tweede Wereldoorlog verweten dat ze in hun toewijding en plichtsgetrouwheid kritiekloos aan de misdaden van de Nazi's hadden meegewerkt. Professor Robert D' Harcourt, die het optreden van de ambtenaren tijdens de Tweede Wereldoorlog onderzocht in opdracht van de geallieerden constateerde: "De Duitse ambtenarij werkt met benijdenswaardige efficiëntie, echter in het onrecht evenzeer als in het recht. Het enige wat het geleerd heeft, is als een geolied raderwerk te blijven draaien."
In 1945 werd de ambtenaarstatus door het geallieerde bestuur in eerste instantie afgeschaft. In de Bondsrepubliek werd het in juli 1950 weer ingevoerd. In artikel 33 van de grondwet staat sindsdien dat de uitoefening van de bevoegdheden van de openbare macht aan leden van de overheidsdienst moet worden toebedeeld, die in een publiekrechtelijke dienstverband staan.
In de jaren 90 werden veel ambtenarenposten vervangen door werknemerposities, met name in de geprivatiseerde luchtverkeersleiding, de posterijen en de Deutsche Bundesbahn.
In de DDR had men geen ambtenaren; tegenwoordig zijn er in het oosten van Duitsland nog steeds minder ambtenaren dan in het gebied van de oude Bondsrepubliek.
