Astronomische Nederlandse Satelliet

Van Wikipedia

De eerste substantiële ruimtevaartbijdrage van Nederland werd in de zeventiger jaren van de twintigste eeuw gerealiseerd met het ontwerp, de bouw en de lancering van de Astronomische Nederlandse Satelliet, de ANS. Astronomen van de universiteiten van Groningen en Utrecht wilden maar al te graag gebruikmaken van de mogelijkheid om sterren te observeren in delen van het spectrum die op aarde, door het verduisterende effect van de atmosfeer, niet zichtbaar waren. Er werden voorstellen gedaan voor een satelliet met telescopen voor het ultraviolet en röntgengebied.

Nadat overheidssteun was verkregen werd de satelliet ontworpen en gebouwd door Philips en het toenmalige Fokker-VFW. Voor de nog onervaren ruimtevaartindustrie was de ANS een uitdagend programma. De kijkers moesten met grote nauwkeurigheid (1 boogminuut) op bepaalde sterren gericht kunnen worden. Dit vereiste een drie-assen-gestabiliseerde satelliet met een uitgebreid en nauwkeurig standregelsysteem. Met behulp van magneetspoelen en reactiewielen kon de stand van de satelliet veranderd worden waarbij de positie ten opzichte van de zon en de aarde bepaald werd met zonnesensoren en een horizonsensor. Dit systeem was voor die tijd zeer ambitieus en menig deskundige twijfelde of het ooit zou gaan werken in de relatief kleine satelliet die ANS zou worden. Desondanks slaagde de ingenieurs in hun opzet en het systeem was zo succesvol dat de nauwkeurigheid uiteindelijk werd vastgesteld op 30 boogseconden.

De kijkers waren:

• Een spiegeltelescoop met een diameter van 25 cm voor het UV gebied. Deze telecoop werd naar Nederlandse specificaties gebouwd door het Amerikaanse bedrijf Ball Brothers.
• Een spiegeltelescoop voor het zachte röntgen gebied. Hierbij werd gebruik gemaakt van een langwerpige paraboloïdische spiegel omdat deze röntgenstralen zich alleen maar over kleine hoeken laten afbuigen. De telescoop werd gebouwd door het Laboratorium voor Ruimteonderzoek in Utrecht.
• Een telescoop van het collimator type voor de harde röntgenstralen gebouwd door het Amerikaanse MIT.

In een latere fase van het ontwerp werd hier nog een derde röntgenkijker aan toegevoegd. Dit was een Amerikaanse kijker die ruimte aan boord van de ANS kreeg in ruil voor een gratis lancering door een Amerikaanse Scout raket. Deze raket kon een gewicht van maximaal 130 kilogram in de juiste baan lanceren. Dit vereiste een lichte en compacte bouw van de satelliet.

De ANS moest opereren vanuit een polaire baan met een hoogte van 500 km. De polaire baan (over noord en zuidpool dus) zorgt ervoor dat de satelliet, met één zijde steeds op de zon gericht, in een half jaar het gehele firmament kan observeren. De uit te voeren observaties werden aangestuurd door de boordcomputer die iedere twaalf uur geladen werd met de instructies voor het volgende halve etmaal aan observaties.

De ANS werd op 30 augustus 1974 gelanceerd. Door een manco aan de laatste trap van de raket kwam de ANS niet in de beoogde circulaire baan van 500 km hoogte terecht maar in een elliptische baan. Met dank aan het feit dat ANS de eerste satelliet was met een herprogrammeerbare boordcomputer heeft de onjuiste vorm van de baan geen invloed gehad op het observatieprogramma van de ANS. De observatieprogramma's werden eenvoudigweg aangepast aan de nieuwe baangegevens en via het grondstation naar de boordcomputer verzonden. Uiteindelijk heeft ANS daardoor meer dan 95 procent van de vooraf geplande observaties uit kunnen voeren.

Het succes van de ANS was de aanzet tot een tweede Nederlandse astronomische satelliet: de IRAS.