Brandnetel
Van Wikipedia
| Brandnetel | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Grote brandnetel |
|||||||||||||||||
| Taxonomische indeling | |||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||
| geslacht | |||||||||||||||||
| Urtica L. (1753) |
|||||||||||||||||
 |
De brandnetel is een plant waarvan in Nederland de grote brandnetel (Urtica dioica) en de kleine brandnetel (Urtica urens) voorkomen.
Inhoud |
[bewerk] Naam
De naam Urtica dioica komt van het Latijnse uro "ik brand", wat verwijst naar het prikkende karakter van de plant, en het Griekse dioica "2 huizen", wat verwijst naar de mannelijke en vrouwelijke planten. De Nederlandse naam is afkomstig uit het Angelsaksisch en afgeleid van het woord noedl of naald. De brandnetel is kosmopolitisch, d.w.z. een cultuurvolger.
[bewerk] Algemeen
In Nederland en België komen de grote brandnetel en de kleine brandnetel voor. De bloemtrossen van de grote brandnetel hangen in okselstandige aren, van de kleine brandnetel staan ze rechtop. Beide brandnetels hebben brandharen. Aan de top van de knop van de brandhaar zit een weerhaakje. Bij aanraking komt het weerhaakje in de huid vast te zitten en breekt de knop van de brandhaar af en komt een mengsel van mierenzuur, acetylcholine, histamine, serotonine en een nog niet geïdentificeerde stof naar buiten dat een branderig gevoel op de huid geeft en later blaren op de huid kan veroorzaken. De histamine zorgt ervoor dat de haarvaatjes verwijden, en het mierenzuur prikt. Door azijn over de plek te wrijven lost de kalk op, en de andere stoffen worden verdund en verliezen hun werkzaamheid. Naast, of in de buurt van brandnetels groeit meestal ook wel zuring, weegbree of hondsdraf, waarvan het sap dat bij wrijven vrijkomt, een soortgelijk effect heeft als azijn. De bovengrondse delen van brandnetel zijn rijk aan vitamine A en C, ijzer en mineralen. Ook komt vitamine D in de plant voor. Tot 20 % aan kiezelzuur, kalium en nitraat kan in de plant voorkomen.
Gedroogde brandnetels, liefst voor de bloei, zijn een goed voer voor geiten en konijnen, vanwege het hoge eiwitgehalte. Geiten eten de grote brandnetel ook graag vers. Zeer jonge planten, die nog geen brandharen hebben, kunnen vers aan konijnen gevoerd worden.
In de Middeleeuwen maakten de monniken kleine zweepjes van brandnetelstengels en sloegen hun lichaam ermee als boetedoening.
[bewerk] Grote brandnetel (Urtica dioica)
Dit is een overblijvende vaste plant met wortelstokken (rizomen) en 30 tot 150 cm, soms tot 2,5 m hoge planten. Heeft een ronde, kruipende wortelstok. De stengel is vierkant en evenals de bladeren bezet met brandharen. De planten zijn meestal tweehuizig, dat wil zeggen dat er planten zijn met alleen vrouwelijke bloemen en planten met alleen mannelijke. De brandnetel is een windbestuiver. De bloeiwijze van de mannelijke plant en vrouwelijke plant verschillen van elkaar. De mannelijke planten hebben kortere zijtakken dan de vrouwelijke planten. De zijtakken van de vrouwelijke planten gaan na de bevruchting enigszins hangen. Een verrassend verschijnsel is het plotseling openspringen van de mannelijke bloemen, waarbij de helmhokjes het stuifmeel in een wolk omhoog schieten. De bloei is van juni tot de herfst. Op de plant komen zowel gewone als brandharen voor.
[bewerk] Kleine brandnetel (Urtica urens)
De Kleine brandnetel is een eenjarige plant met een geel-witte penwortel en wordt maximaal 50 cm hoog. De bladeren zijn dun en diep ingezaagd. De planten zijn eenhuizig. De bloemtrosjes in de oksels van de bladeren, met vrouwelijke en mannelijke bloemen, staan voor het grootste deel rechtop of schuin uit . Bloei van mei tot de herfst. Op de plant komen geen gewone maar alleen brandharen voor.
[bewerk] Ecologisch
De Grote brandnetel komt voor op stikstofrijke, humushoudende grond en vaak op halfbeschaduwde plaatsen. Is vaak te vinden op afvalplaatsen en verlaten bouwplaatsen.
Op de brandnetel komen ongeveer 50 vlindersoorten voor o.a. Atalanta en Distelvlinder. De Atalanta, Dagpauwoog, Kleine vos, Gehakkelde aurelia, enkele uiltjes en het Landkaartje leven alleen van de Grote brandnetel.
De Kleine brandnetel komt voor op akkerland en moestuinen en kan dan een groot onkruidprobleem geven, omdat al zeer snel nieuw zaad gevormd wordt. Ook op opengewerkte grond in de duinen. In kippenmest van loslopende kippen kan zeer veel zaad van de Kleine brandnetel zitten.
[bewerk] Gebruik
[bewerk] In de keuken
Jonge brandnetelstengels van de Grote brandnetel kunnen als een soort spinazie gegeten worden. In het voorjaar smaken de ongeveer 20 cm lange stengels het beste. Zeer jonge stengels kunnen als sla gegeten worden. Ook kan van brandnetels soep gemaakt worden. Vroeger werden boter, vis en vlees in brandnetelbladeren verpakt om ze langer fris te houden. Het blijkt dat stoffen in brandnetel bacterie groei tegengaan. Een Friese specialiteit en lekkernij is brandnetelkaas.
[bewerk] Geneeskundig
 |
Gelieve de aanwijzingen bij medische lemma's in acht te nemen. |
De bovenste bloeiende stengel met bladeren met niet meer dan 10% stengelaandeel van twee niet in Nederland voorkomende soorten, is gedroogd te gebruiken als geneeskrachtig kruid en heeft een iets bittere smaak. Voor dit doel wordt hoofdzakelijk in het wild verzameld in Bulgarije, Hongarije, Rusland, voormalig Joegoslavië en Albanië. De planten bevatten ca. 1-2% flavonoïden, speciaal glucoside en rutinoside van quercetine, isorhamnetine en kampferolie, maar ook isorhamnetine-3-O-neohesperidoside. In kleinere concentraties verschillende alifatische organische zuren (chlorogenzuur), maar ook hydroxycumarine scopoletine. Alleen in de Grote brandnetel komt 0,03 tot 1,6 % koffie-oylappelzuur voor.
Werkt tegen reuma en ontstekingen.
Werkt inwendig als diureticum bij blaasontsteking en nierstenen. Hiervoor 3 tot 4 theelepels (ca. 4 gram) gedroogde brandnetel in 150 ml heet water laten trekken en na tien minuten door een theezeefje afgieten. Drie tot vier maal daags een kopje vers gezette theedrank drinken.
[bewerk] In het haar
Bladeren en stengels geweekt in water geven een geur die uitstekend geschikt is voor de bestrijding van luizen. Brandnetels worden ook in haarwater gebruikt. Brandnetelspiritus wordt gebruikt voor behandeling van de hoofdhuid en haren tegen roos en vet haar.
[bewerk] Gier
- Brandnetelgier is een middel dat gebruikt kan worden ter bestrijding van allerlei soorten luis en rupsen. Hiervoor moeten forse brandnetels 24 uur in een emmer met schoon water op een koele plaats worden gezet. Het water voelt nu prikkelig aan en kan gebruikt worden in een verstuiver.[1]
[bewerk] Overig
- Een kledingbedrijf uit Arnhem brengt een kledinglijn, ontworpen door Unicps, waarin brandnetelvezels zijn verwerkt.
- Uit de stengel van de Grote brandnetel worden vezels gewonnen en verwerkt tot neteldoek.
- De plant werd ook gebruikt bij de productie van papier
- Lange tijd werd de Grote brandnetel voor het verven van wol gebruikt.
Na voorbehandeling met aluin kon wol wasgeel geverfd worden. Na voorbehandeling met zink en nabehandeling met koper en in een ammoniakbad kreeg wol een intense grauwgroene kleur. Voor het verven is ongeveer 600 g brandnetel per 100 g wol nodig; de verftoon wordt beïnvloed door het pluktijdstip en het verven.
[bewerk] Morfologie
Bladeren tegenoverstaand met gezaagde bladrand. Planten met brandharen. De bloemen zijn klein en groenachtig met 4 of 5 meeldraden. Stamper met één of twee stempels. Bloemen een- of tweeslachtig. De vrucht is eenzadig.
[bewerk] Externe links
- SoortenBank.nl beschrijving en afbeeldingen van de grote brandnetel
- SoortenBank.nl beschrijving en afbeeldingen van de kleine brandnetel
[bewerk] Referenties
- ↑ Nijkamp J., Rook R., Slijper H. en Zweers K. (1976). De 12 maanden van het jaar. Utrecht/Antwerpen: Het Spectrum.
 |
Meer afbeeldingen die bij dit onderwerp horen kunt u vinden op de pagina Urtica dioica op Wikimedia Commons. |
|
Meer afbeeldingen die bij dit onderwerp horen kunt u vinden op de pagina Urtica urens op Wikimedia Commons. |
