Brave New World (roman)
Van Wikipedia
Brave New World is een dystopische roman uit 1932 van de Britse schrijver Aldous Huxley. Het boek is in het Nederlands vertaald als Het soma-paradijs (John Kooy, 1934) en als Heerlijke nieuwe wereld (Maurits Mok, 1971 en Pauline Moody, 1999).
De titel is ontleend aan de woorden die Miranda spreekt in William Shakespeares The Tempest (De storm). In de eerste scène van de laatste acte zegt zij:
 |
|
 |
Deze woorden worden in de roman aangehaald door John de Wilde (John Savage) op het moment dat hij nog meent in een prachtige wereld te zijn beland.
De roman beschrijft een toekomstige wereld die geheel beheerst wordt door technologie en rationalisme. De mensen zijn gezond en gelukkig, oorlog en armoede kennen ze niet. In die zin lijkt het werk eerder een utopie dan een dystopie, zij het op ironische wijze, want traditionele waarden als liefde, trouw, gezinsleven, kunst en godsdienst bestaan niet langer, evenmin als de vrije keuze voor een individueel bestaan.
In het voorwoord dat Huxley in 1946 toevoegde schrijft hij o.a.: "Het thema van 'Heerlijke nieuwe wereld' is niet de vooruitgang van de wetenschap als zodanig; het is de vooruitgang van de wetenschap voor zover deze menselijke individuen raakt."
De jaartelling die in het boek gehanteerd wordt geeft aan op welke inzichten de nieuwe wereld is gebaseerd. Het verhaal begint in het jaar 632 na Ford, en met deze Ford wordt Henry Ford bedoeld, de man die de lopende band introduceerde voor de massaproductie van zijn auto's. De jaartelling begint in het jaar 1908, waarin Ford zijn eerste T-Ford introduceerde. Het verhaal vangt dus aan in het jaar 2540 volgens de huidige Westerse jaartelling. De T heeft in de nieuwe wereld ook een quasi-religieuze betekenis gekregen als vervanger van het kruisteken.
Het verhaal speelt zich af tegen de achtergrond van een totalitaire Wereldstaat, met als motto Gemeenschappelijkheid, Gelijkvormigheid, Gelijkmatigheid. Deze eenheidsstaat wordt beheerst door tien wereldbeheerders (World Controllers), die hun hoofdkwartier hebben in verschillende grote steden. Slechts enkele afgelegen gebieden zijn behouden in de 'oude' staat en dienen als reservaat. De reden hiervan is dat deze gebieden weinig natuurlijke hulpbronnen hebben en een minder aangenaam klimaat, waardoor het brengen van 'beschaving' in die streken niet economisch zou zijn. Ook zijn er enkele afgelegen eilanden, zoals IJsland en de Falklandeilanden, die bestemd zijn voor die enkele burgers die zich in de moderne maatschappij niet thuis voelen.
De mensen die in deze wereld leven zijn niet op de ons bekende wijze ter wereld gekomen. Zij worden uitgebroed in laboratoria, zoals in de 'Londense broed- en kweekcentrale' (Central London Hatchery), waarin embryo's worden gemanipuleerd om te passen in een bepaalde stand of kaste. De sociale klassen zijn ingedeeld in vijf standen: alfa, beta, gamma, delta en epsilon. Hierin zijn kleine variaties mogelijk door een min of plus aan de klasse toe te voegen. In de alfa-klasse is zelfs sprake van een 'dubbel-plus'. De alfa's en beta's behoren tot de hogere klassen, de overige tot de lagere arbeidersstanden. Men is technisch zo ver gevorderd dat door middel van het 'Bokanovsky-proces' zelfs tot 96 identieke mensen kunnen worden gemaakt; dit proces wordt voornamelijk toegepast voor de laagste kasten. De verschillende standen leven echter vreedzaam samen, al is er wel de neiging om met enige minachting neer te zien op een lagere klasse. Rassenonderscheid is er niet. Het verschil tussen de klassen wordt ook duidelijk in de kleur van de kleding die men draagt. Alfakinderen dragen grijs, betakinderen paars, gammakinderen groen, de delta's hebben kaki en de epsilons zwart.
Al vanaf jonge leeftijd worden de kinderen onderworpen aan slaaponderwijs of hypnopaedia. Dit gebeurt niet om parate kennis aan te brengen (wat eerder in de geschiedenis bij experimenten onpraktisch was gebleken) maar om sociaal bewustzijn bij te brengen en trots op de eigen klasse. Ook het onderwerp 'elementair geslachtsleven' wordt via het slaaponderwijs bijgebracht.
In de nieuwe wereld heerst een vrije seksuele moraal en mensen worden aangemoedigd wisselende contacten te hebben. Ook jonge kinderen wordt aangeleerd deel te nemen aan seksspelletjes. Een gezinsleven bestaat dan ook niet. Woorden als 'gezin', 'vader' en 'moeder' worden zelfs gezien als taboe en er wordt dan ook beschaamd op gereageerd.
De maatschappij is gebaseerd op consumentisme, onmiddellijke behoeftebevrediging en massaproductie. Mensen worden geacht voortdurend in contact te zijn met anderen, alleen-zijn hoort niet tot de mores. De vrij verkrijgbare drug soma zorgt voor een gevoel van gelukzaligheid. Voor verstrooiing zijn er televisie, elektronische sporten en spelletjes, en 'feelies', een meestal erotisch getinte filmsoort waarbij ook de gevoelszintuigen worden geprikkeld.
In deze wereld plaatst Huxley twee personen die niet aan de 'normen' voldoen: Bernard Marx, een intelligente alfa, waar niettemin 'een steekje aan los is' (mogelijk, zoals gesuggereerd wordt, door een abusievelijk teveel aan alcohol in zijn bloedsurrogaat in de foetale fase) en John (de wilde), die is geboren in een Indianenreservaat in New Mexico, en daar is opgegroeid met toegang tot de werken van William Shakespeare, wat hem een 'traditionele' en door emoties geïnspireerde kijk op de werkelijkheid geeft.
[bewerk] Verhaal
In het jaar 632 na Ford wordt door de directeur van de instelling een groep eerstejaarsstudenten rondgeleid in de Londense Broed- en kweekcentrale. Hij legt de werking uit van de machines die baby's produceren. Eitjes worden op pijnloze wijze onttrokken aan het vrouwelijk lichaam en bevrucht in flessen, waarin speciale voedingsstoffen zijn opgenomen voor elk van de sociale klassen, van alfa plus tot epsilon min. Dankzij de revolutionaire uitvinding van Bokanovsky is het mogelijk om uit een enkel eitje tot 96 identieke mensen te produceren, uitstekend geschikt voor de hun toegemeten standaardtaken in de maatschappij. De massaproductie, zoals die in gang was gezet door de grote Ford, verzekert het materiële welzijn van iedereen. Geestelijke noden worden effectief bestreden door middel van soma, een drug die vergetelheid brengt. Individualiteit is uitgebannen. Gemeenschappelijkheid, Gelijkvormigheid, Gelijkmatigheid is de norm.
De studenten zijn zeer onder de indruk van de heldere uiteenzetting van de directeur en de efficiëntie van de apparatuur en de medewerkers. Hun bewondering wordt nog groter als Mustapha Mond, een van de tien wereldbeheerders, zich bij hen voegt en hen confronteert met de walgelijke zeden en gebruiken in de oude wereld. Hij schuwt zelfs niet taboewoorden als 'vader' en 'moeder' te gebruiken. Mond legt uit dat promiscuïteit een sociale noodzaak is, want ieder behoort aan ieder ander.
Bernard Marx is een van de mensen die zich niet erg gelukkig voelt. Hij vertoont trekken van de pre-Fordiaanse mens en is op een 'ouderwetse' manier verliefd op Lenina Crowne. Hij kan het dan ook niet hebben dat Lenina affaires heeft met verschillende andere mannen. Bernard wordt dan ook beschouwd als een buitenbeentje en niet erg serieus genomen. Niettemin weet hij Lenina zo ver te krijgen dat ze met hem meegaat op een vakantie naar een wildenreservaat in New Mexico, waar ten behoeve van de wetenschap een primitieve maatschappij in stand wordt gehouden. Onder de daar wonende indianen treffen zij de blanke John aan, die hun vertelt dat hij de zoon is van ene Tomakin die vele jaren geleden het reservaat bezocht had in het gezelschap van een meisje. Toen dit meisje per ongeluk zwanger was geworden, had Tomakin haar verlaten en was naar Londen teruggekeerd. De jonge John was opgegroeid in het primitieve leven van de indianen, maar had daar wel toegang tot een oude verzameling van de werken van Shakespeare, waaraan hij zijn ideeën en moraal ontleende.
Bernard raadde vrij snel dat Tomakin zijn baas, de directeur van het Broedwezen, moest zijn, die lang geleden met een meisje naar New Mexico was gegaan en alleen was teruggekeerd. Bernard bedenkt dat het een mooi experiment zou zijn om deze 'wilde' en zijn moeder Linda bloot te stellen aan de invloeden van de moderne maatschappij en nodigt hen dan ook uit met hem terug te reizen. Een andere reden is dat hij, als het nodig zou zijn, de directeur (met wie hij niet op goede voet verkeert) kan confronteren met zijn verleden en zijn vaderschap. John gaat graag op de uitnodiging in, enerzijds omdat hij benieuwd is naar die mooie nieuwe wereld, anderzijds omdat hij liefde heeft opgevat voor Lenina.
Terug in Londen dreigt Bernard in ongenade te raken bij zijn baas vanwege zijn onorthodoxe gedrag, dat beschouwd wordt als misdadig. Bernard brengt hierop Linda en John in stelling. Zij begroeten de directeur als hun man en vader, wat de directeur in grote verlegenheid brengt. Hij ziet zich genoodzaakt zijn ambt neer te leggen en uit het openbare leven te verdwijnen.
Linda is blij terug te zijn in de heerlijke wereld en geeft zich volledig over aan de soma. John wordt een gewilde attractie. Hij verafschuwt echter de wereld waarin hij terecht is gekomen en waarin hij niets herkent van de waarden waarmee hij via de werken van Shakespeare is opgegroeid en waarin hij gelooft. Hij is geschokt als Lenina hem onbeschaamd haar lichaam aanbiedt.
Linda overlijdt, in aanwezigheid van haar zoon, in het ziekenhuis aan een overdosis soma. John is zo verontwaardigd over de ongevoelige behandeling van het ziekenhuispersoneel, dat geen enkel respect voor de dood schijnt te kennen, dat hij een opstand ontketent onder de lagere arbeiders die op het punt staan hun wekelijkse rantsoen aan soma te ontvangen. Hij wordt gearresteerd en voorgeleid aan Mustapha Mond. Bernard Marx en de enige vriend die hem schijnt te begrijpen, Helmholtz Watson, zijn aanwezig bij het gesprek tussen Mond en John, waarbij Mond uitlegt op welke principes de moderne maatschappij is gebaseerd. Stabiliteit is de steunpilaar van de maatschappij, en alle zaken die dat principe ondermijnen, zoals kunst en godsdienst, zijn uitgebannen. Ook de wetenschappen moet opereren binnen vastgestelde grenzen. Hoewel Mond een briljant betoog houdt, houdt John vast aan het recht van een mens om ongelukkig te zijn, en oud en ziek te worden en in onzekerheid te leven; kortom: het recht op vrijheid. Mustapha Mond kan alleen nog de schouders ophalen over zoveel naïviteit en laat John gaan.
John trekt zich terug op het platteland om weer een eigen leven volgens zijn eigen normen te leiden. Hij wordt echter niet met rust gelaten. Hij wordt beschouwd als een toeristische attractie, waardoor vele mensen een dagtochtje ondernemen om te zien wat deze rare man uitspookt. Hij wordt bestookt door journalisten en sensatiejagers.
John is nog steeds verliefd op Lenina, maar probeert zijn begeerte te verdrijven door zichzelf te geselen. Als Lenina hem ook komt bezoeken, wordt hij zo overmand door zijn passies dat hij haar geselt tot zij dood is. Als hij tot het besef komt van wat hij gedaan heeft, hangt hij zichzelf op.
