Cognitieve psychologie
Van Wikipedia
 |
Werk in uitvoering. Aan dit artikel wordt vandaag en morgen nog (druk) gewerkt. |
De cognitieve psychologie is een tak van de psychologie die zich met cognitie bezighoudt, dus met al die psychische processen die met zaken als begrip, kennis, geheugen, probleemoplossen en informatieverwerking te maken hebben. Verder kan zij worden ingedeeld bij de cognitiewetenschappen. De nog vaak ononderzochte op ingewikkelde manier georganiseerde psychische mechanismen van het menselijk denken vormen dan ook onderzoeksobject van deze tak van de wetenschap. In de toegepaste cognitieve psychologie heeft deze tak van de wetenschap ook een meer toepassingsgerichte subdiscipline.
In tegenstelling tot een tak van de psychologie als het behaviorisme, gaat de cognitieve psychologie niet uit van het gedrag van individuen, en de observeerbare indruk die zij maken op de buitenwereld, maar beschouwt de cognitieve psychologie de cognitie als onderwerp dat zelfstandig bestudeerd kan worden.
Inhoud |
[bewerk] Geschiedenis
Na het behaviorisme, dat in het midden van de twintigste eeuw hoogtij vierde in de Verenigde Staten, waren Hull en Tolman de eersten die de zwarte doos van het behaviorisme als het ware openden. Zij bestudeerden ook het geheel van fenomenen die plaatsvinden tussen de stimulatie van het organisme door de omgeving en de observeerbare reactie van dit organisme.
De cognitieve psychologie is feitelijk in de jaren 50 van de twintigste eeuw ontstaan, gelijktijdig met de kunstmatige intelligentie. Toen eenmaal dat wat voorheen als een zwarte doos beschouwd werd, bestudeerd werd, was het nodig concepten te ontwikkelen die de processen die plaatsvonden te beschrijven. Het begin van de informatica heeft een arsenaal aan concepten bijgedragen waarmee cognitie kon worden behandeld, met noties als informatie, informatieverwerking en informatiesystemen. Veelal werd de menselijke cognitie vergeleken met de manier waarop informatie door computers wordt verwerkt. De Engelse term cognitive psychology werd overigens pas in 1967 door Ulrich Neisser voor het eerst gebruikt.
Hoewel aanzienlijke vooruitgang is geboekt sinds deze periode, blijft de notie van informatiesystemen een centrale rol spelen binnen de cognitieve modellen. Dit zowel binnen formele benaderingen, waarbij symboolmanipulatie cognitie representeerde, als binnen connectionistische benaderingen, met neurale netwerken, als ook binnen hybride benaderingen.
Twee belangrijke punten waarop de cognitieve psychologie brak met voorgaande stromingen binnen de psychologie, zijn:
- Het gebruik van de wetenschappelijke methode en verwerping van introspectie, zoals deze bij fenomenologische benaderingen, bijvoorbeeld psychoanalyse, gebruikt werd;
- De expliciete erkenning van het bestaan van interne geestestoestanden, zoals geloof, verlangen en motivatie, dit in tegenstelling tot het behaviorisme.
[bewerk] Cognitieve psychologie en linguïstiek
Een taalkundige die een belangrijke rol speelde binnen de cognitiewetenschappen in het algemeen en de cognitieve psychologie in het bijzonder, is Noam Chomsky. Zijn rationalistische taaltheorieën, die uitgingen van een aangeboren taalvermogen of universele grammatica, waren een stimulans voor cognitief psychologisch onderzoek, bijvoorbeeld in oudere theorieën waarbij transformaties plaatsvonden tussen een dieptestructuur en een oppervlaktestructuur van zinnen ging men met hersenonderzoek meten om te zien of de tijd die deze transformaties kostten, meetbaar waren en of zij resulteerden in bepaalde waarneembare hersenactiviteit. Hij zette zich sterk af tegen het behaviorisme en leverde kritiek op B.F. Skinner. Binnen zijn benaderingen werd de linguïstiek als tak van de cognitiewetenschappen beschouwd. De tak van de linguïstiek die zich heel specifiek voornamelijk met psychologische aspecten van natuurlijke taalverwerking bezighoudt, is de psycholinguïstiek.
Ook andere wetenschappers legden een verband tussen de linguïstiek en cognitieve psychologie. Een van de eerste cognitieve psychologen, George A. Miller, staat erom bekend dat hij zijn carriere heeft toegewijd aan de ontwikkeling van WordNet, een soort semantisch netwerk voor de Engelse taal. De ontwikkeling hiervan begon in 1985 en tegenwoordig is WordNet de basis voor veel ontologieën.
[bewerk] Cognitieve psychologie en neurowetenschappen
Binnen de cognitieve psychologie wordt veel gebruik gemaakt van de resultaten van hersenonderzoek. De fysiologische aspecten van cognitie worden onderzocht door neurowetenschappen zoals de neuropsychologie (een tak van de psychologie), de neurofysiologie (een tak van de biologie), en de neurologie (een tak van de medische wetenschap). Bij proefopstellingen wordt veelal gebruik gemaakt van dierproeven, omdat het experimenteren met mensen in veel gevallen niet ethisch verantwoord geacht wordt. Ook dierproeven worden overigens veelal om diezelfde reden bekritiseerd.
[bewerk] Invloedrijke cognitieve psychologen
John R. Anderson Alan Baddeley Frederic Bartlett Aaron T. Beck Donald Broadbent Jerome Bruner Fergus Craik Kenneth Craik Hermann Ebbinghaus Albert Ellis William Estes Keith Holyoak Marcia K. Johnson Philip Johnson-Laird Daniel Kahneman Elizabeth Loftus James McClelland George A. Miller Ulrich Neisser Allen Newell Allan Paivio Jean Piaget Steven Pinker Michael Posner Henry L. Roediger III Eleanor Rosch David Rumelhart Daniel Schacter Roger Shepard Herbert Simon Elizabeth Spelke George Sperling Saul Sternberg Larry Squire Endel Tulving Anne Treisman Amos Tversky Lev Vygotsky
