Collocatie
Van Wikipedia
In het recht is een collocatie de verouderde term voor een gedwongen opname van een geesteszieke in een gesloten psychiatrische instelling. De procedure wordt in België voor de vrederechter gevoerd.
In de taalkunde wordt de term collocatie in de lexicologie en de corpuslinguïstiek gebruikt. Verschillende taalkundigen gebruiken het echter op verschillende manieren, maar het gaat wel steeds om kleine min of meer vaste woordgroepen. Wat vaak als 'verkeerde woordkeus' wordt beschouwd, is in veel gevallen een foutieve collocatie. De drie meest gebruikte manieren om een collocatie te beschouwen zijn:
- Als een groep van twee of meer woorden, die niet compleet ondoorzichtig is in zijn betekenis (zoals idioom of spreekwoorden), maar ook niet compleet doorzichtig.
- Als de uitkomst van een zogenaamde lexicale functie: het ene deel van de woordgroep roept het andere deel op.
- Als twee woorden die vaker bij elkaar voorkomen dan je statistisch zou mogen verwachten (deze definitie wordt gebruikt in de corpuslinguïstiek).
Inhoud |
[bewerk] Collocaties als halfdoorzichtige woordgroep
Een woordgroep bestaat uit twee of meerdere woorden, die syntactisch gezien een eenheid vormen, bijvoorbeeld een zelfstandig naamwoord en een werkwoord ('water drinken'), of een zelfstandig naamwoord en een bijvoeglijk naamwoord ('donker bier'). Er zijn grofweg drie niveaus van doorzichtigheid wat betreft de betekenis van de woordgroep als geheel.
- Ten eerste kan de betekenis van de woordgroep als het ware de som zijn van de twee losse betekenissen. Zo houdt de woordgroep 'groen huis' zowel de betekenis 'groen' als 'huis'. Deze woordgroepen worden regelmatige woordgroepen genoemd.
- Ten tweede kan de betekenis van de woordgroep geheel ondoorzichtig zijn. De betekenis van 'uiltje knappen' heeft niets te maken met de losse delen 'uiltje' en 'knappen'. Dit wordt idioom genoemd.
- Ten derde kan één van de delen van de woordgroep doorzichtig zijn en het andere deel ondoorzichtig. Zo bevat de woordgroep 'tafel dekken' wél de betekenis 'tafel', maar niet de letterlijke betekenis van 'dekken'. Dat is met name te zien als de groep naar het Engels wordt vertaald: 'to cover the table' is geen goed Engels, hoewel 'cover' een goede vertaling is van 'dekken'. Zulke complexere woordgroepen worden collocaties genoemd.
Als A de betekenis van het eerste woord zou zijn, B de betekenis van het tweede woord en C de betekenis van de woordgroep als geheel kunnen de drie niveaus als volgt uitgebeeld worden - waarbij binnen de schuine strepen de delen staan, die overeenkomen met de betekenis binnen de collocatie:
C = /A,B/ Regelmatige woordgroep (voorbeeld: 'groen huis')
C = // AB Idioom (voorbeeld: 'uiltje knappen')
C = /A/ B Collocatie (voorbeeld: 'tafel dekken')
Door een dergelijke visualisatie wordt meteen de naamgeving van de term collocatie duidelijk (letterlijk 'naast-plaatsing').
[bewerk] Collocaties als uitkomst van een lexicale functie
De taalkundige Melc'uk introduceerde de term 'lexical function' in de lexicologie. In de volgende formulering staat de LF voor de toegepaste functie, de X voor een willekeurig woord en de Y voor de resulterende collocatie:
-
- Y=X(LF)
- Voorbeeld: troep wolven = wolf (mult)
In het voorbeeld is de functie 'mult' gebruikt, die staat voor 'een groep x'. Andere bekende functies van Mel'cuk zijn 'oper1' (ongeveer 'het doen van x'), 'funct' ('het functioneren van x') en 'fin' ('het beëindigen van x'). In deze Mel'cukiaanse context staat collocatie dus voor de uitkomst van een lexicale functie op een woord x.
[bewerk] Collocaties als taalstatistisch verschijnsel
In de corpuslinguïstiek wordt met collocatie bedoeld het vaker bij elkaar voorkomen van twee woorden, dan statistisch verwacht mag worden. Om deze collocaties te vinden, worden statistische operaties uitgevoerd op zogenaamde taalcorpora, een grote hoeveelheid digitale teksten uit uiteenlopende bronnen. Het woord waarmee gezocht wordt, heet de node, de woorden die daarbij gevonden worden heten collocates. De node komt overeen met de X in de lexicale functie, en de collocates met de Y (zie de paragraaf hiervoor). Collocates bij het woord 'konijn' zijn bijvoorbeeld 'hol', 'huppelen' en 'villen'. In de corpuslinguïstiek wordt echter niets gezegd over de semantische relatie tussen twee woorden, wat wel het geval is bij de lexicologische interpretatie. Wel komt het statistische en pragmatische aspect van collocaties hier meer naar voren.
[bewerk] Soorten collocaties
Naast de corpuslinguïstische interpretatie van collocatie, worden collocaties ingedeeld in meerdere soorten collocaties, op basis van de delen die zij bevatten. De meest genoemde collocatiesoorten zijn de volgende:
- Lexicale collocatie: een collocatie bestaande uit twee inhoudswoorden. Hierbinnen kan weer een onderverdeling gemaakt worden naar de gebruikte woordsoorten, zoals:
- Nominale collocatie: een collocatie waarbij een zelfstandig naamwoord de kern vormt(zoals 'kudde gazellen' of 'tafel dekken')
- Verbale collocatie: een collocatie waarbij een werkwoord de kern vormt (zoals 'luidkeels roepen')
- Adjectivale collocatie: een collocatie waarbij een bijvoeglijk naamwoord de kern vormt (zoals 'schreeuwend geel')
- Grammaticale collocatie: een collocatie bestaande uit tenminste één grammaticaal woord, zoals 'op school'
