Groep André

Van Wikipedia

De Groep André was een Nederlandse verzetsgroep in de Tweede Wereldoorlog, actief in het midden van de provincie Noord-Brabant, in de regio de Langstraat. De leden van deze verzetsgroep kwamen met name uit de dorpen Capelle (N.B.), Vrijhoeve-Capelle en Sprang. Deze dorpen vormden de voormalige gemeente Sprang-Capelle. Verder kwamen diverse leden uit omliggende plaatsen, zoals Waalwijk en waren er leden, die kwamen uit verder gelegen plaatsen, maar in de Langstraat ondergedoken waren. In de loop van de oorlog groeide de verzetsgroep André uit tot één van de belangrijkste verzetsorganisaties in Zuid-Nederland.

[bewerk] De ontstaansgeschiedenis

De Groep André is geleidelijk aan ontstaan na de inval van de Duitsers in Nederland in mei 1940. Op 10 mei 1940 kregen de gemeenten de opdracht van de Nederlandse overheid om alle in hun gemeenten woonachtige N.S.B.-ers te arresteren. Burgemeester A. Smit van Sprang-Capelle wilde graag inzichtelijk hebben welke personen dit in zijn gemeente betrof en vroeg hierbij advies aan de plaatselijke elektricien Jos van Wijlen, die hiervan goed op de hoogte was. Op 11 mei 1940 hebben burgemeester Smit en Jos van Wijlen enkele N.S.B.-ers gearresteerd en overgebracht naar Fort Altena te Sleeuwijk, waar de N.S.B-ers opgesloten werden. De officieren van dit fort, welke een verdedigingslinie vormde tegen de Duitsers, waren beperkt op de hoogte van de bewegingen van de Duitse troepen. Voor hen was het van belang om te weten of de Duitsers richting Breda of Keizersveer zouden optrekken. Van Wijlen en Smit wisten met de hulp van een aantal andere personen, die later ook ook deel uit zouden maken van de Groep André, te achterhalen dat de Duitsers richting Breda aan het optrekken waren. Dit werd dan ook telefonisch doorgegeven aan Fort Altena. Kort hierna waren leden van de Groep André betrokken bij de evacuatie van honderden Nederlandse militairen, die gelegerd waren geweest in de Peel en daar verslagen waren door de Duitsers. Zij waren reeds voorzien van burgerkleding en werden via roeiboten overgezet naar de andere kant van de Bergsche Maas, het land van Heusden en Altena, welke op dat moment nog “vrij gebied” was. Dit waren de eerste activiteiten van de verzetsgroep André, die dus begon met enkele personen, maar vanaf het voorjaar van 1941 steeds meer leden kreeg door de geleidelijke uitbreiding van de activiteiten. In eerste instantie betrof het werkgebied van de Groep André het gebied van de Langstraat en het land van Heusden en Altena. Later breidde zich dit steeds verder uit. Uiteindelijk had de Groep André contacten in heel Nederland.

De naam van de verzetsgroep is afgeleid van de voornaam van André Boesman. Dit lid van de Groep André overleed op jonge leeftijd aan een longontsteking. Dit kwam hard aan bij de leden van de groep, die besloten hun verzetsbeweging te vernoemen naar André Boesman.

[bewerk] De leden van de Groep André

De kern van de Groep André bestond uit onderstaande leden. Eventuele bijzonderheden zijn toegevoegd.

Jacques Antonissen ;
André Boesman: op jonge leeftijd overleden aan longontsteking. De Groep André is naar hem vernoemd ;
Dingeman Dingemans: afkomstig uit De Moer ;
Mar Draaisma ;
Sap Draaisma ;
Rom van Drongelen: afkomstig uit Sprang ;
Dick Flemming: ondergedoken Delftse student ;
Piet de Groot: afkomstig uit Capelle. Eigenaar van een schildersbedrijf ;
Cor Hoekstra: afkomstig uit Sprang; raakt zwaargewond bij het Biesbosch crossen ;
Hans Hoekstra: afkomstig uit Sprang ;
Dina de Jong: afkomstig uit Capelle; rechterhand van leider Jos van Wijlen; eveneens in loondienst bij het elektrobedrijf van Van Wijlen ;
Faan Kuijsten: afkomstig uit Sprang ;
Leen Kuijsten: afkomstig uit Sprang; in loondienst bij elektrobedrijf Van Wijlen ;
Piet van Loon: afkomstig uit Waalwijk ;
Joep Naninck: afkomstig uit Waalwijk ;
Maarten Schakel: afkomstig uit de Alblasserwaard; bijnaam: “Jan Snor”; na de oorlog burgemeester van Noordeloos, Hoogblokland en Hoornaar en lid van de Tweede Kamer voor de ARP ;
Jan de Rooy: afkomstig uit Sprang; betrokken bij spionage activiteiten in het Land van Heusden en Altena; gefusilleerd begin 1945 ;
Ad Schoorl: ondergedoken Delftse student ;
A. Smit: burgemeester van de gemeente Sprang-Capelle ;
Frans Smulders: afkomstig uit Waalwijk; bijnaam: “Frits van Dongen”; reizend controleur van het distributiekantoor / arbeidsbureau te Waalwijk ;
Cor Verkuil ;
Vin Weijers: afkomstig uit Waalwijk; werknemer van het distributiekantoor te Waalwijk ;
Ad van Wijlen: afkomstig uit Capelle; zoon van Jos van Wijlen ;
Jos van Wijlen: afkomstig uit Capelle; bijnaam: “André”; eigenaar van een elektrobedrijf; leider van de Groep André ;
Theo Zoontjes

Overigens hebben niet alleen deze leden zich ingezet voor de Groep André. Tot ver in de regio waren mensen behulpzaam bij bijvoorbeeld het onderbrengen van onderduikers en het verlenen van financiële / materiële steun aan de verzetsgroep. Ook diverse pontbazen waren altijd bereid leden van de Groep André en onderduikers bij nacht en ontij over te varen.

[bewerk] Activiteiten

het tegengaan van Duitse propaganda. Zo werd Duits propagandamateriaal verwijderd. Een specifiek voorbeeld was het laten uitvallen van de electriciteit, zodat een voorstelling van het NAZI-cabaret “Vreugde en Arbeid” niet kon doorgaan;

sabotage. Er werden munitie-treinen gesaboteerd, die munitie aanvoerden voor de Duitse munitieopslagplaats in de Loonse en Drunense Duinen. Verder werden aanwijzingsborden voor het Duitse leger langs de wegen weg genomen. In 1944 lag de Langstraat in het frontgebied. Om de Duitsers tegen te werken werd de Winterdijk in Capelle op enkele plaatsen opengebroken. Verder werd de Langstraatspoorlijn op diverse plaatsen opgeblazen. In de haven van Waspik werden 13 schepen gevorderd door de Duitsers. Om het uitvaren te voorkomen werd het voorste schip door de Groep André met dynamiet tot zinken gebracht, waardoor de andere schepen niet konden uitvaren. Voor sabotage was dynamiet noodzakelijk. Dit verkreeg de groep via een ingenieur van de Staatsmijnen uit Heerlerheide;

het verspreiden van de illegale bladen Trouw, Vrij Nederland, Ons Volk en het Parool;

hulp aan onderduikers:
- joden, die wilden ontkomen aan de jodenvervolging;
- studenten, die weigerden de Duitse loyaliteitsverklaring te tekenen en hierdoor moesten onderduiken om aan tewerkstelling in Duitsland te ontkomen;
- personen, die de verplichte tewerkstelling in Duitsland weigerden: de Arbeitseinsatz;
- Nederlandse militairen, die niet in Duits krijgsgevangenschap genomen wilden worden. Dit speelde vanaf 1943 toen de Duitsers vreesden dat het voormalige Nederlandse leger zich t.z.t. bij de geallieerden zou aansluiten. Hierop besloten de Duitsers alle Nederlandse militairen in krijgsgevangenschap te nemen. Vele Nederlandse soldaten doken toen onder.

In totaal regelde de Groep André onderdak voor circa 900 personen. Dit betekende dat voor al deze personen voedsel geregeld moest worden, maar ook een nieuw persoonsbewijs en andere documenten, die hen zouden moeten beschermen tegen de Duitsers. Veel onderduikadressen waren boerderijen, waarop vaak voldoende voedsel aanwezig was. Doordat er echter steeds meer onderduikers kwamen moest de voedselvoorziening ook uit andere bronnen komen. Hiervoor waren distributiekaarten noodzakelijk. Door gebrekkige Duitse controle konden hiervoor in Sprang-Capelle de distributiekaarten gebruikt worden van personen, die tewerkgesteld waren in Duitsland. Verder regelde Vin Weijers, die werkzaam was op het distributiekantoor te Waalwijk, veel bonkaarten. Daarnaast kwamen er veel kaarten via een contactpersoon uit Maastricht. In totaal kon de Groep André hierdoor maandelijks over ongeveer 1300 bonkaarten beschikken, waardoor de Groep André ook in staat was om andere plaatsen kosteloos te helpen aan bonkaarten. Verder zorgde de Groep André door collectes er voor dat de onderduikadressen financiële steun kregen. Ook de kerken deden hier aan mee;

hulp aan piloten: hier begon de Groep André in 1943 mee. Steeds meer geallieerde vliegtuigen vlogen over Nederland richting Duitsland, waarbij er natuurlijk ook regelmatig een vliegtuig neergehaald werd of door mankementen neerstortte. De gestrande bemanning werd dan vaak geholpen door de Nederlandse bevolking. Er was een ontsnappingsroute terug naar Engeland: via België, Frankrijk, Spanje en Portugal en dan per boot of vliegtuig terug naar Engeland. De Groep André zorgde er voor dat de piloten naar de Belgische grens werden gebracht. De meeste gestrande piloten werden vervoerd per trein en het laatste deel van de route ging vaak te voet of per fiets. De piloten moesten zich voordoen als doofstommen, waardoor de taal geen probleem opleverde. Er waren twee routes: aanvankelijk via Gilze, Alphen en Riel en Baarle-Nassau en later een lijn via ’s Gravenmoer, binnendoor langs de duiventoren (in de bossen bij Oosterhout), Bavel, Ulvenhout en via een smokkelpad naar Wernhout. Daarnaast werd in september 1944 door de Groep André hulp geboden aan 46 inzittenden van twee bij Loon op Zand neergestorte geallieerde vliegtuigen. Deze werden tijdelijk ondergebracht in de Loonse en Drunense Duinen en konden zich uiteindelijk in Esch weer voegen bij de oprukkende geallieerden. In totaal werden door de Groep André 187 piloten geholpen. Totaal bezien is dit ruim 10 % van de in totaal circa 1700 geallieerde piloten, die via Nederland wisten te ontsnappen;

overvallen op gemeentehuizen en distributiekantoren: twee gemeentehuizen zijn overvallen om bevolingsregisters overhoop te halen en om aan persoonsbewijzen te komen: het gemeentehuis van Sprang-Capelle en het gemeentehuis van ’s-Gravenmoer. Verder werden bij de distributiekantoren bonkaarten weg genomen;

het plaatsen van geheime zenders / onderhoud van zenders / koerierswerk: op diverse plaatsten waren zenders geplaatst, waarmee spionage activiteiten werden verricht. De zenders gingen regelmatig kapot. Deze werden dan gemaakt op het elektrobedrijf van Van Wijlen, waarbij soms ook Philips te Eindhoven ingeschakeld werd om de zender weer operationeel te krijgen. Spionage werd in het bijzonder verricht ten behoeve van de Groep Albrecht. Dit was een spionagegroep, die in 1943 opgezet was door geheim agent H.G. de Jonge en landelijk actief was op het terrein van militaire spionage ten behoeve van de geallieerden;

liquidaties / acties tegen verraders / Duitsers. De Groep André ondernam diverse acties op dit terrein. Wel werd het aantal liquidaties zo veel mogelijk beperkt gehouden: zowel uit moreel oogpunt, maar ook omdat dit gevaar opleverde voor de directe omgeving. Een aantal voorbeelden:

- eind 1943 zorgde een N.S.B. lid uit Sprang-Capelle er voor dat een Duitse Jood werd opgepakt door de Sicherheitsdienst (SD). Hij kreeg van de Groep André een waarschuwing: zijn schuur werd afgebrand. De N.S.B.-er begreep het signaal en zegde zijn lidmaatschap van de N.S.B. op. Voor de zekerheid liet hij zijn opzeggingsbrief lezen door de burgemeester en een aantal anderen, zodat het binnen het dorp bekend was;

- in het land van Heusden en Altena was een grote verrader actief, Napke, die de Duitsers adressen aanwees waar onderduikers verscholen waren. Enkele leden van de Groep André hebben deze persoon in Duits uniform opgezocht, waarna zij hem inlichtingen vroegen over een “goede vaderlander”. Maar al te graag ging Napke mee. Het was meteen zijn laatste reis;

- in de oorlogsjaren was het echtpaar Vissenberg eigenaar van Café Vissenberg te Kaatsheuvel. Dit café lag tegenover Café-Restaurant de Roestelberg aan de rand van de Loonse en Drunense Duinen. Het echtpaar Vissenberg was actief lid van de N.S.B. en maakte ook jacht op leden van de Groep André. In de zomer van 1944 vlogen ’s nachts veel geallieerde vliegtuigen over. Dit bood de Groep André een mooie gelegenheid: het dak van Café Vissenberg werd met fosfor bestrooid en hierna werd het café in brand gezet. Het café brandde tot de grond toe af en door het gebruik van fosfor leek het alsof er een brandbom vanuit een vliegtuig afgegooid was;

- op een gegeven moment was er een infiltrant onder de onderduikers, die via een brief de Sicherheitsdienst (SD) wilde inlichten. In de brief gaf hij aan dat hij op een voorlopig adres was gearriveerd en dat hij een week later naar zijn definitieve adres zou gaan. Deze brief werd echter onderschept, waarna de infiltrant inderdaad naar zijn definitieve eindbestemming kon vertrekken;

- Verder werden diverse Duitse motorordonnansen, die op de motor het militaire berichtenverkeer verzorgden, neergeschoten. Ook werden Duitse legervoertuigen opgeblazen door er handgranaten in te gooien. In de laatste fase van de oorlog was het niet meer noodzakelijk aanwijzigingen te vernietigen, omdat er toen veel geallieerde vliegtuigen rondvlogen, die een goede dekmantel boden voor deze activiteiten. Zij konden immers de aanval ook uitgevoerd hebben;

- Eind 1944 komt via de pilotenlijn een infiltrant binnen, Joachim Günther Heinz, een in Argentinië geboren Duitser. Deze doet zich voor als Engelse piloot, maar valt door de mand doordat twee Engelse piloten hem ontmaskeren. Uiteindelijk wordt Heinz overgeleverd aan de Britse Field Security.

[bewerk] Bijzondere voorvallen / activiteiten

[bewerk] Eind 1943: peiling zender

Burgemeest Smit is sinds kort ontslagen als burgemeester van Sprang-Capelle en richt zich nog meer op het verzet. Smit zit ondergedoken bij Van Wijlen in de Heistraat te Capelle als de telefoon gaat. Er komt een waarschuwing dat er een grote groep SS’ers op weg is naar Van Wijlen. Ze hebben de geheime zender van Van Wijlen gepeild. Smit gaat naar de marconist en de zender wordt in de auto van Smit gegooid. Uiteindelijk besluit Smit naar de pastorie van Dongen-Vaart te rijden, omdat hij vernomen heeft dat de pastoor Oomen een goed vaderlander is. Smit vraagt bij Oomen naar een betrouwbaar adres voor de marconist. In eerste instantie gaat pastoor Oomen hier niet op in, beducht als hij is voor een eventuele valstrik. Dan komt de gemeentebode van Dongen langs die Smit kent. Deze geeft Oomen aan dat Smit te vertrouwen is en de pastoor verleent zijn medewerking. Vrijwel de gehele Groep André gaat veiligheidshalve naar Dongen-Vaart. De meeste gaan naar een afgelegen boerderij, terwijl Smit zich onder het altaar van de Heilige Jozef verstopt, waarbij de pastoor hem toefluistert dat hem niets kan gebeuren, omdat de Heilige Jozef de patroon is van de onderduikers. De Grüne Polizei omsingelt heel Dongen-Vaart en doorzoekt het dorp. Met het nodige geluk weet de Groep André uit Duitse handen te blijven. Op kerstnacht vrijdag 24 december 1943 wordt gezamenlijk kersfeest gevierd in de stal van de afgelegen boederij te Dongen-Vaart. Voor de leden van de Groep André was dit een onvergetelijk kerstfeest.

[bewerk] Dolle dinsdag: 5 september 1944

Begin september 1944 was er veel positief nieuws over de optrekkende geallieerde troepen. Brussel was bevrijd en de troepen trokken de grens met Nederland over. Op de BBC radio was te horen dat ook Breda bevrijd was. Dit was echter een onjuist bericht, welke afkomstig was van de Nederlandse regering in Londen. Door deze berichtgeving raakte alles in een stroomversnelling: Duitsers en N.S.B.-ers sloegen op de vlucht. Voor de Groep André was het de vraag of er actie moest worden ondernomen. Uiteindelijk worden in Sprang-Capelle op 5 september, Dolle Dinsdag, 10 N.S.B.-ers opgepakt, die gevangen worden gezet. In Waalwijk worden 2 landwachters opgepakt: ook deze worden overgebracht naar Sprang-Capelle. In de loop van de dag stoppen de positieve radio berichten. Mensen gaan zelf kijken in Breda en daar blijken nog gewoon de Duitsers te zitten. Uiteindelijk komt op 6 september in de Langstraat de anti-climax. Een troep SS’ers bezoekt Waalwijk en hoort van de vrouwen van de twee landwachters dat deze opgepakt zijn. De burgemeester van Waalwijk en twee broers van de familie Hoffmans worden gegijzeld door de Duitsers. Er wordt een ultimatum gesteld, maar de 2 Waalwijkse landwachters komen niet tijdig vrij. Hierop worden de drie mannen gefusilleerd. Als door een wonder weet één van de broers Hoffmans dit te overleven. In Sprang-Capelle houden Duitse SS-ers een zoektocht naar de landwachten. Hierop duikt heel de Groep André onder. Uiteindelijk komen ze terecht in De Moer en het aangrenzende Dongen-Vaart. De grote vraag was wat er met de 12 N.S.B.-ers moest gebeuren. Uiteindelijk wordt besloten deze vrij te laten met de uitdrukkelijke toevoeging dat de bevrijding van Nederland nabij was en het ook voor hen niet slim zou zijn om te gaan praten. De SD ondervraagt de N.S.B.-ers echter en komt hierdoor toch achter een aantal adressen. Hierna worden door de Duitsers op deze adressen vernielingen aangericht en worden eveneens een aantal woningen afgebrand.

[bewerk] Crossings

Uiteindelijk werd Sprang-Capelle pas op 30 oktober 1944 definitief bevrijd. De Groep André hielp hierna de Binnenlandse Strijdkrachten met het oppakken van landverraders. De oorlog ging echter door. De Langstraat lag in het frontgebied: het Land van Heusden en Altena aan de overzijde van de Bergsche Maas was nog niet bevrijd en daar bevonden zich nog Duitse troepen. De Groep André ondersteunde de geallieerden bij de strijd rond het Capelse Veer. Verder werd de Groep André door de geallieerden gevraagd koeriersdiensten / spionage uit te voeren aan de andere kant van de Maas: in het land van Heusden en Altena werden diverse zenders geplaatst. In deze periode begonnen ook de Biesbosch crossings, waaraan ook leden van de Groep André deelnamen. Dit betrof het vervoer per boot door de Biesbosch van berichten, maar ook van personen, zoals geallieerde piloten / officieren en hulpgoederen (medicijnen e.d.) voor het bezette gebied. De crossings waren noodzakelijk, omdat de bruggen door de Duitsers werden afgezet i.v.m. de geallieerde luchtlandingen. Het crossen was zeer gevaarlijk. Een koerier verliest het leven en Cor Hoekstra raakt door Duitse beschietingen zwaar gewond: hij krijgt een kogel in zijn hoofd en raakt totaal verlamd. Pas na enkele jaren herstelt zijn lichaam zich enigszins. Ook Waalwijker Frans Hoffmans was actief met het crossen. Vanuit het Werkendamse verzet zijn Piet van den Hoek, Adriaan de Keijzer, Aaike van Driel en Kees van de Sande fervente crossers. Kort voor het einde van de oorlog worden de laatste twee crossers door de Duitsers opgepakt en gefusilleerd. Een monument in Werkendam herinnert aan de crossers en in het bijzonder aan dit tweetal.

[bewerk] Jan de Rooy

In het najaar van 1944 stellen de Canadezen drie zenders ter beschikking aan de Groep André. Deze zenders zijn bestemd voor spionage activiteiten aan de overzijde van de Bergsche Maas in het land van Heusden en Altena. Van Wijlen selecteert voor dit werk vier personen: de twee Delftse studenten Ad Schoorl en Dick Flemming en twee jongens uit Sprang-Capelle, Hans Hoekstra en Jan de Rooij. Na een korte opleiding door de Canadezen gaan begin december de werkzaamheden van start. Hoekstra en De Rooy steken met de zender de Maas over, terwijl Schoorl en Flemming de ontvanger in Capelle bemannen. Uiteindelijk komt de zender na een aantal omzwervingen in Dussen terecht bij de familie Koekkoek. Hier wordt de zender op de hooizolder geplaatst. Het land van Heusden en Altena stroomt inmiddels vol met Duitsers. Op vrijdag 22 december krijgt Jan de Rooy inlichtingen dat er op 26 december een grote Duitse aanval zal beginnen. Eveneens vindt er aanvoer plaats van Duitse troepen / materieel. Via de zender meldt hij dit en geeft eveneens de posities door van de aanval, die zal worden ingezet ter ondersteuning van het Ardennen offensief. Flemming hoort in het oude raadhuis van Capelle de berichten aan en wil deze meteen doorgeven aan de geallieerden. Dit wordt hem echter belemmerd doordat er op hetzelfde moment een V-1 neerstort op het raadhuis. Flemming raakt beknelt in het puin, maar wordt bevrijd en weet de berichten door te spelen naar Van Wijlen, die de geallieerden inlicht. Ondertussen worden alle kerst nachtmissen afgelast en wordt er een avondklok ingesteld. Die kerstnacht neemt de Britse artillerie de Duitsers aan de overkant van de Maas onder vuur. Door de vrij nauwkeurige beschietingen krijgen de Duitsers het vermoeden dat er sprake moet zijn van spionage. Na een intensieve zoektocht wordt de zender gevonden bij de familie Koekkoek. Jan de Rooy is op dat moment niet op de boerderij aanwezig: hij is een boodschap doen. De aanwezigen worden gearresteerd voor verhoor. Jan de Rooy hoort hiervan, maar besluit niet te vluchten en zich bij de Duitsers te melden, omdat anders de gearresteerden om het leven gebracht zouden worden. De Rooy doet dit met de wetenschap dat hij hiermee zijn eigen doodvonnis tekende. Hij neemt de volledige schuld op zich en wordt via Gorinchem overgebracht naar Amsterdam, waar hij gemarteld wordt, maar niets los laat. Op 4 januari 1945 wordt hij in Amsterdam gefusilleerd op 21-jarige leeftijd. Na de oorlog werd Jan de Rooy met militaire eer begraven op het kerkhof te Sprang. H.M. de Koningin Wilhelmina kende hem postuum de “Bronzen Leeuw” toe. Eveneens kreeg Jan de Rooy van de Engelse koning George VI een ridderorde onderscheiding. Ter herinnering werd in 1954 het Jan de Rooy momument onthuld aan de Tilburgseweg te Sprang.