Journalistiek
Van Wikipedia
Journalistiek is te omschrijven als het beroepsmatig verzamelen van meestal nieuwe of actuele gegevens, deze bewerken en met enige regelmaat publiceren voor het publiek in het algemeen of voor bepaalde publieksgroepen. Daarbij gaat het om gegevens die van meestal algemeen belang zijn, waarbij met name onderwerpen als politiek, economie en veiligheid worden gevolgd, benevens plotselinge sterk negatieve en in mindere mate positieve verschijnselen (bijvoorbeeld ongelukken).
Een journalistiek bericht dient in eerste instantie antwoord te geven op de vragen wie, wat, waar, wanneer, waarom en hoe (de vijf W's).
Er bestaan twee belangrijke vormen van journalistiek: zo neutraal en objectief mogelijk doorgeven, of juist duidelijk voorzien van commentaar.
Er bestaan overigens verschillende andere definities van de journalistiek. Bijvoorbeeld: Journalistiek bedrijven betekent zich bezig houden met het bijeenbrengen, verzenden, verspreiden, becommentariëren van nieuws en inlichtingen en met het beschrijven van gebeurtenissen. Het publiceren hiervan gebeurt in diverse media. De journalistiek wordt vaak gezien als de vierde macht in een (democratische) staat, naast de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht (trias politica). Van belang is dan ook voor een goede werking dat de journalistiek net als deze andere machten onafhankelijk daarvan kan opereren.
Zie ook: journalist.
Inhoud |
[bewerk] Vrij beroep, persvrijheid, objectiviteit, beperkingen
Journalistiek wordt gezien als een vrij beroep, dat wil zeggen dat er door de overheden in veel westerse landen formeel geen beperking aan de uitoefening ervan wordt opgelegd, ook niet door eisen aan de beroepsbeoefenaren.
In Nederland en België is dat formeel het geval, iedereen kan zich er journalist noemen en journalistiek bedrijven. Maar toch stelt de overheid bepaalde eisen aan journalisten. Dat is bijvoorbeeld het bezit van een politieperskaart of ten minste een gewone perskaart voor het bezoeken van rampgebieden, accreditatie bij de Tweede Kamer voor toegang tot het Kamergebouw en dergelijke, of bij het Witte Huis in de VS. Ook de Nederlandse vakbond van journalisten de Nederlandse Vereniging van Journalisten, stelt bepaalde eisen aan nieuwe leden.
Persvrijheid, de vrijheid om journalistiek te bedrijven en te publiceren, is een onmisbare factor voor een goede werking van de journalistiek. Deze factor is in de meeste westerse landen gegarandeerd in de grondwet, zoals dat in Nederland en België het geval is.
Objectiviteit is een andere, en deze hangt sterk samen met economische onafhankelijkheid en de mogelijkheid tot het behoud van pluriformiteit van de pers. Objectiviteit moet controleerbaar zijn voor de lezers, luisteraars of kijkers, dat wil zeggen dat de betrokken journalisten zich uitdrukkelijk conformeren aan een objectief uitgansgpunt, of dat een niet-objectief uitgangspunt van een medium openlijk bekend is en niet verhuld wordt.
De journalistiek kent ook duidelijke beperkingen. Deze zijn onder meer:
- de kwaliteit van de journalisten en hun eventuele opleidingen
- de kwaliteit van de media (volledigheid, objectiviteit, snelheid, accuratesse)
- de (overheids)voorwaarden in het land waar journalisten werken
- de behoefte van het publiek aan nieuws (deze behoefte is de laatste jaren sterk afgenomen door de groei van de 'genotscultuur' en de bijbehorende ontlezing, bijvoorbeeld Radio Veronica, Hilversum 3, MTV, TMF e.c.)
- de bereidheid van het publiek om kritische informatie op te nemen
- al dan niet vrijwillige journalistieke gedragscodes
- klachtenregelingen bij media ( ombudslieden) of daarbuiten (Raad voor de journalistiek of rechtbanken)
- de fysieke omstandigheden (in grote landen is het bijvoorbeeld soms onmogelijk snel ter plaatste te geraken)
- de economische omstandigheden (in Nederland en België bijvoorbeeld krimpen lokale dagbladen in door relatief hoge kosten en ontlezing).
[bewerk] Maatschappelijke functie
Journalistiek in de huidige zin van het woord ontstond in de 17de eeuw met de opkomst van de handel en de noodzaak tot actuele informatie daarover. Zij heeft intussen maatschappelijke erkenning verworven in het vergaren en verbreiden van meestal nieuwe informatie voor het publiek, zowel als het duiden en becommentariëren daarvan. Die maatschappelijke functie is ook goed uit het ontstaan van kranten in de Nederlanden in de Gouden Eeuw, de eerste ter wereld met die naam, af te lezen: hoe breder en objectiever de informatie, hoe succesvoller de krant was.
In de 21ste eeuw is in de westerse wereld de opvatting algemeen geworden, dat journalistiek onmisbaar is voor het functioneren van de maatschappij, en deels voor het doorlopend kritisch volgen van en vrij berichten over elke vorm van macht, of deze nu politiek, financieel of economisch, militair of fysiek is. een treffend voorbeeld daarvan is het Watergate-schandaal, waarbij de toenmalige president Nixon betrokken was bij inbraken bij zijn politieke tegenstanders, wat door de journalisten Bob Woodward en Carl Bernstein aan de kaak werd gesteld in hun krant, de Washington Post. Dat leidde tot het aftreden van de president.
De journalistiek levert ook problemen op, zoals blijkt uit de wijze waarop schandaal-bladen zoals Story, of de Duitse Bildzeitung (de grootste krant van Europa) of de Britse The Sun omgaan met hun vrijheid, en daarbij vaak volkomen verzonnen of zeer ongefundeerde verhalen publiceren, die voor de betrokkenen zeer schadelijk kunnen zijn. Dit soort problemen wordt enigszins beperkt door bijvoorbeeld in Nederland en België de Raad voor de Journalistiek of door wetgeving tegen laster.
[bewerk] Genres
De journalistiek kent los van media diverse genres, waarvan weer allerlei mengvormen bestaan. De voornaamste:
- het nieuwsbericht of de nieuwsfoto
- het vraaggesprek of de portretfoto
- het commentaar
- de column
- het achtergrondverhaal
- de reportage of de foto- of videoreportage
- het essay of het fotoessay
- het boek
- de documentaire
- het weblog
[bewerk] Media
De journalistiek kan zich bedienen van diverse uitgavenvormen (media). Traditioneel zijn dat kranten, die regelmatig of zelfs dagelijks verschijnen en zich nadrukkelijk tot doel stellen zonder nevendoel alleen voor het publiek nuttig geachte informatie te vergaren en te publiceren. De simpelste, goedkoopste en snelste is tegenwoordig het weblog - een dagboek-achtige webpagina met een gestandaardiseerde opmaak en minimale functionaliteit.
Een korte opsomming van beschikbare media:
- boden: het oudste middel: lage toegangsdrempel; mondelinge overdracht, nog steeds in gebruik, bijvoorbeeld in sommige arme landen maar ook moderne, westerse landen
- rondzendbrieven: zeer lage toegangsdrempel, een zeer oud middel, reeds in de oudheid, onder de Grieken en Romeinen, en door bijvoorbeeld de apostelen gebruikt
- kranten: middelhoge toegangsdrempel; ontstonden na de uitvinding van de drukpers (China en Korea, 6de tot 8ste eeuw). De eerste regelmatige kranten ter wereld verschenen in Amsterdam in de Gouden Eeuw en bevatten voornamelijk handelsnieuws; de beperking schuilt tegenwoordig in de productietijd van minimaal 12 uur en de ingewikkelde distributie;
- tijdschriften: door kleurendruk en specialisatie vaak een hogere topegangsdrempel van kranten; hebben een productietijd vanaf meestal 48 uur en dus meer geschikt voor achtergronden en analyses
- boeken: zeer oud middel, met een zeer hoge toegangsdrempel; meestal alleen gebruikt voor achtergrond en analyse (die op zichzelf weer nieuws kan zijn)
- radio: middelhoge toeganmgsdrempel, ontstond begin 20ste eeuw, heeft als voordeel de snelheid van distributie en de veel geringere productietijd; maar kan geen beeld tonen;
- televisie: zeer hoge toegangsdrempel, is meestal traag, maar kan ook snel zijn (bij live uitzendingen bijvoorbeeld), en vereist een uitgebreide organsiatorische voorbereiding en technische kennis en voorzieningen (die vaak in de handen van de overheid zijn)
- website of weblog: zeer lage toegangsdrempel, kunnen snel zijn, kunnen eenvoudig zijn, maar zijn vaak niet te beoordelen op de kwaliteit en herkomst van hun informatie.
[bewerk] Beroep
In het journalistieke beroep bestaan diverse taken. De voornaamste zijn:
- de organisatie van het journalistieke proces: dit wordt gedaan door uitgevers en hoofdredacteuren en andere redactionele leiders
- opdiepen van gegevens - vooral werk voor verslaggevers en onderzoeksjournalisten, meestal verbonden aan grotere organisaties zoals dagbladen of persbureaus
- duiden van gegevens: gebeurt meestal door redacties
- bewerking van gegevens: 'rauwe' informatie is meestal niet geschikt voor publieke consumptie, zoals bijvoorbeeld in Nederland de jaarlijkse miljoenennota met de staatsbegroting voor het volgende jaar
- publicatie van de bewerkte informatie, meestal door redacties, maar sinds de komst van websites is het weer mogelijk voor individuele journalisten om simpel en goedkoop te publiceren.
[bewerk] Opleidingen
Er bestaan vele vormen van journalistieke opleidingen, zowel particulier, op hoger beroepsniveau, op universitair als post-doctoraal niveau. Daarnaast komen opleidingen bij persorganen zelf voor.
In Nederland kan men een HBO-studie journalistiek volgen in Rotterdam, Zwolle, Tilburg, Utrecht of Ede. Hoewel bij het merendeel een studieduur geldt van vier jaar, kunnen studenten in Rotterdam, Ede en Zwolle met hbo-opleidingen journalistiek in drie jaar afstuderen door de 'versnelde route' te kiezen. In Ede is dit alleen mogelijk voor vwo.
Na afronding van deze bachelor opleiding verkrijgt men de internationaal herkenbare graad Bachelor of Journalism (BJ). Tegenwoordig is het in Nederland ook mogelijk om een universitaire vervolgstudie te doen in journalistiek aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, de Universiteit van Amsterdam, de Vrije Universiteit Amsterdam, de Universiteit Leiden, de Universiteit Utrecht of de Rijksuniversiteit Groningen, allen leidende tot de universitaire graad Master of Arts (MA). Ook een aantal hogescholen in Nederland bieden vervolgopleidingen aan, maar dan leidende tot een professionele master in de journalistiek. Deze masterstudies waren eerder al in andere landen mogelijk.
In Vlaanderen bestaat sinds de invoering van de bachelor-masterstructuur een Bachelor in de Journalistiek aan de hogescholen van Antwerpen, Brussel, Mechelen, Diepenbeek, Gent en Kortrijk. Een driejarige studie dus. Een vierjarige Master in de journalistiek bestaat aan de Lessius Hogeschool, de VLEKHO en de Erasmushogeschool.
Hoewel het niet echt de naam draagt, is ook de opleiding aan een universiteit Master in de communicatiewetenschappen of aan een hogeschool Bachelor in de toegepaste communicatie een goede voorbereiding, maar eigenlijk is elke hogere opleiding waarin taalvaardigheid en algemene ontwikkeling ruim aan bod komen een goede voorbereiding op het beroep van journalist. Zo zijn meerdere germanisten, romanisten, historici, enzovoort, nu journalist.
[bewerk] Gedragscode
Gedragscode voor Nederlandse journalisten van het genootschap van Hoofdredacteuren:
- 1. De journalist beschouwt een deugdelijke publieke nieuwsvoorziening als een algemeen belang van de eerste orde. Ten behoeve daarvan geeft hij via zijn medium informatie door, die bestaat uit feiten, meningen en/of beelden. Daarbij neemt hij de werkelijkheid, zoals hij die aantreft en waarneemt, als uitgangspunt.
- 2. Bij het verzamelen, vormgeven en doorgeven van informatie komt de journalist vrijheid en onafhankelijkheid toe; een onbelemmerde nieuwsgaring is daartoe een primaire maatschappelijke voorwaarde. Op zijn beurt gaat de journalist bij zijn berichtgeving, ook in maatschappelijk opzicht, zorgvuldig en integer te werk.
- 3. De journalist verwerpt:
- - het aannemen van materiële of immateriële vergoedingen die bedoeld zijn berichtgeving te beïnvloeden, te bevorderen of tegen te gaan;
- - het opzettelijk onjuist, onvolledig of niet weergeven van beschikbare informatie, die voor een goede publieke nieuwsvoorziening relevant is;
- - het bedrijven van informatievervalsing of andere vormen van misleiding;
- - het in berichtgeving uiten van ongegronde beschuldigingen;
- - het misbruik maken van zijn positie als journalist.
- 4. De feiten, meningen en/of beelden die de journalist weergeeft, berusten uitsluitend op eigen waarneming of op bronnen die hem bekend zijn en die hij betrouwbaar acht. De journalist zal overeengekomen vertrouwelijkheid van deze bronnen respecteren en zoveel als in zijn vermogen ligt garanderen. Hij past hoor en wederhoor toe waar dit geboden is voor het verwerven van de feiten. Hij past eveneens hoor en wederhoor toe om niet door het algemeen belang gerechtvaardigde eenzijdigheid in berichtgeving te voorkomen.
- 5. In beginsel maakt de journalist zich bij het verzamelen van informatie als zodanig bekend. Hierop kan een uitzondering worden gemaakt wanneer informatie die het algemeen belang dient, alleen op een andere manier kan worden verkregen.
- 6. De journalist ontziet de privacy van slachtoffers, nabestaanden, patiënten, verdachten, veroordeelden en eventueel anderen door de algemene herkenbaarheid van betrokkenen in de berichtgeving te vermijden in al die gevallen waarin deze personen onevenredig nadeel van herkenbaarheid zullen ondervinden en voor zover het vermijden van herkenbaarheid niet in strijd is met het belang van een adequate berichtgeving. De journalist hoeft met betrekking tot de privacy geen of minder terughoudendheid te betrachten:
- - indien anders verwarring met anderen kan ontstaan;
- - indien het nieuwsfeit van dien aard is dat de identiteit van een betrokkene als integrerend onderdeel van de berichtgeving moet worden gezien;
- - indien een betrokkene in lokale, regionale, nationale of internationale zin geacht kan worden een publieke of bekende persoonlijkheid te zijn;
- -indien een betrokkene uitdrukkelijk te kennen geeft tegen openbaarmaking van zijn identiteit geen bezwaar te hebben.
- 7. De journalist van wie blijkt dat hij zich schuldig heeft gemaakt aan onjuiste berichtgeving, zal op de kortst mogelijke termijn tot een passende rechtzetting overgaan c.q. deze bevorderen. Voorts bevordert de journalist dat een betrokkene die zich door zijn berichtgeving in redelijkheid tekort gedaan voelt, de gelegenheid krijgt binnen de daarvoor door het medium gestelde spelregels te reageren
[bewerk] Problemen
De journalistiek heeft in de hele wereld te maken met beperkingen van de persvrijheid, en beperkingen in het vrij uitoefenen van het beroep journalist. Daarnaast zijn er economische beperkingen, zoals concentraties van media binnen één bedrijf. Hiervoor bestaan in verschillende landen weer wettelijke regels, gericht op het behoud van de journalistieke pluriformiteit. Over de effectiviteit daarvan wordt getwist. In Nederland en België bijvoorbeeld is het verschijnsel van 'one paper city'(een plaats of regio die nog slechts door één medium van informatie en nieuws wordt voorzien) sterk opgekomen, onder invloed van economische omstandigheden. In sommige gevallen maken lokale radiozenders of websites dit weer enigszins goed.
