Leon Festinger

Van Wikipedia

Leon Festinger (8 mei 1919 – 11 februari 1989) was een sociaal psycholoog uit New York.^[1] Hij is beroemd geworden vanwege zijn theorie over cognitieve dissonantie. Festinger heeft zijn bacheloropleiding afgerond aan het City College of New York in 1939. Na het afronden van zijn master promoveerde hij aan de University of Iowa in 1942 onder begeleiding van Kurt Lewin. Naast zijn werk over cognitieve dissonantie geniet Festinger ook bekendheid vanwege zijn theorie van sociale vergelijking (en: social comparison theory), die zegt dat mensen zichzelf voornamelijk beoordelen door zichzelf met anderen te vergelijken.

[bewerk] Cognitieve dissonantie

Cognitieve dissonantie is een gevoel van inconsistentie tussen handelingen, overtuigingen, attitudes of gevoelens. Volgens de cognitieve dissonantietheorie veroorzaakt dit een onaangename innerlijk toestand die mensen proberen te reduceren door een deel van hun ervaringen opnieuw te interpreteren, zodanig dat ze consistent (in evenwicht) zijn met de overige. In 1957 publiceerde Festinger een artikel waarin hij de theorie presenteerde.

Aan de ontdekking en verdere uitwerking ging een praktijkonderzoek vooraf. In 1956 las Festinger een artikel in een locale krant met de kop: "Profeet van de planeet Clarion zegt tegen stad: ontvlucht de vloed." Een huisvrouw uit Chicago genaamd Marion Keech, had op mysterieuze wijze boodschappen ontvangen in haar huis in de vorm van ‘zelfschrijvende berichten’ door buitenaardse wezens van de planeet Clarion. De berichten onthulden dat de wereld ten onder zou gaan door een grote vloedgolf voor zonsopgang op 21 december. De groep van ‘gelovigen’, voorgegaan door mevrouw Keech, had gedrag vertoond waaruit duidelijk bleek hoe sterk hun geloof in het doemscenario was. Sommigen hadden hun baan, school of familie verlaten om zich voor te bereiden op de vlucht met een vliegende schotel, die zou komen om de groep van ware gelovers te redden.

Festinger en zijn collega’s zagen dit als een interessante case. Zij verwachtten dat het niet uitkomen van de profetie bij de groep een sterk en pijnlijk gevoel of dissonantie zou veroorzaken. Het zou moeilijk zijn de ideeën waarmee alles begonnen was helemaal los te laten. Mevrouw Keech en de groep waren zo diep in het “geloof” betrokken dat ze aanzienlijke moeite zouden doen om het in stand te houden. Het verschil tussen waargenomen feiten en het diepgewortelde geloof zou een onaangename innerlijke toestand teweeg brengen bij de groep. De groep zou met dit vervelende gevoel om kunnen gaan door actief steun te gaan zoeken voor hun oorspronkelijke geloof. Festinger schreef daarover:"Wanneer steeds meer mensen ervan kunnen worden overtuigd dat de het geloof correct is, dan moet het blijkbaar wel kloppen.” In dit geval gold dat als mevrouw Keech consonante (bevestigende) elementen kon toevoegen door anderen te overtuigen van het basale geloof in de buitenaardse wezens, dat de omvang van de door haar ervaren dissonantie zou worden verkleind. Festinger en collega’s voorspelden dat het uitblijven van de zondvloed en buitenaardse wezens gevolgd zou worden door enthousiaste pogingen om steun te vinden voor het geloof, waardoor de pijn verlicht zou worden.

De ontwikkelingen in de groep illustreren goed hoe mensen kunnen omgaan met cognitieve dissonantie. Festinger infiltreerde de groep met zijn collega’s en noteerde de volgende ontwikkelingen:

• Vóor 20 december. De groep mijdt publiciteit. Interviews worden maar mondjesmaat gegeven. Direct contact met mevrouw Keech is voorbehouden aan degenen die de groep ervan kunnen overtuigen dat ze ware gelovers zijn. De groep ontwikkelt een soort ‘geloofssysteem’ –gevoed door de automatische berichten van de planeet Clarion- waarin de details van de vloedgolf, de reden ervan en de manier waarop de groep zal worden gered worden uitgewerkt.

• 20 december. De groep verwacht dat een buitenaardse bezoeker hen rond middernacht zal roepen en zal meenemen naar een klaarstaand ruimteschip. Zoals geïnstrueerd zorgt er groep er voor dat ze geen enkel metalen voorwerp meer op zich dragen. Naarmate middernacht dichterbij komt worden ritsen, bh’s en andere metaalhoudende kledingstukken verwijderd. Daarna wordt er gewacht.

• 00:05, 21 december. Geen bezoek. Iemand in de groep merkt op dat het op een andere klok nog 23:55 is. De groep komt overeen dat het nog geen middernacht is.

• 00:10. Ook de tweede klok geeft aan dat het middernacht is. Nog steeds komt er geen bezoeker. De groep is stomverbaast. De vloedgolf zelf is niet meer dan zeven uur van hen verwijderd.

• 04:00. De groep heeft enkele uren is ultieme verbazing stilgezeten. Tevergeefs worden enkele pogingen gedaan om een aanvaardbare uitleg te geven. Mevrouw Keech begint te huilen.

• 04:45 Opnieuw ontvangt mevrouw Keech een buitenaards bericht. Het bericht meldt dat God heeft besloten de aarde te sparen en niet te vernietigen. De vloedgolf zal niet plaatsvinden. De kleine groep heeft, door de hele nacht te waken, zo veel licht verspreid dat God de wereld heeft gespaard.

• ’s-middags, 21 december. Kranten worden gebeld en de groep wil interviews geven. In groot contrast met de voormalige schuwheid richting de pers, begint de groep met een actieve campagne om de boodschap over een zo groot mogelijk publiek te verspreiden.

[bewerk] Beknopte lijst van werken

• Social pressures in informal groups :a study of human factors in housing. New York: Harper, 1950.
• Research methods in the behavioral sciences. London: Staples Press, 1954.
• A theory of cognitive dissonance. Stanford, Calif.: Stanford University Press, 1962.
• Conflict, decision, and dissonance. Stanford, Calif.: Stanford University Press,1964.
• Retrospections on social psychology. New York: Oxford University Press, 1980.
• The human legacy. New York: Columbia University Press, 1983.

[bewerk] Referenties

1. ^  De eerste versie van dit artikel is een aangevulde vertaling van het artikel en: Leon Festinger op de Engelse wikipedia.