Rekenliniaal
Van Wikipedia
Een rekenliniaal is een wiskundig instrument om snel anders tijdrovende berekeningen te kunnen maken. De prijs die voor die snelheid wordt betaald is een geringere nauwkeurigheid, die wordt bepaald door het kleinst van de schaal af te lezen verschil, de 'werking' van het materiaal van de liniaal (t.g.v. luchtvochtigheid e.d.) en de nauwkeurigheid van de opdruk ervan.
Een eenvoudige rekenliniaal bestaat uit twee ten opzichte van elkaar glijdende schalen. De eigenlijke liniaal (het 'lichaam') bevat een glijdende tong. Zowel op de tong als op de liniaal zelf is dezelfde schaal gedrukt. De schalen zijn zo ingedeeld dat de logaritmen van de weergegeven getallen lineair worden afgebeeld: het lijnstuk tussen 1 en 2 is even lang als het lijnstuk tussen 2 en 4.
Een rekenliniaal van goede kwaliteit uit ongeveer 1970 met meerdere schalen.
Type Faber Castell no. 52/82
[bewerk] Geschiedenis
De rekenliniaal werd rond 1620–1630 uitgevonden, kort na John Napier's publicatie over het concept logaritme. Edmund Gunter van Oxford ontwikkelde een rekenapparaat met een enkele logaritmische schaal, die gebruikt kon worden om te vermenigvuldigen en te delen. In 1630 ontdekte William Oughtred van Cambridge een ronde rekenliniaal, en in 1632 combineerde hij twee Gunter linialen, en maakte een instrument waarin we de moderne rekenliniaal herkennen. Zoals zijn tijdgenoot op Cambridge, Isaac Newton, doceerde Oughtred zijn idee privaat aan zijn studenten, maar publiceerde ze niet meteen. Oughtred's ideeën werden pas gebubliceerd door William Forster in 1632 en 1653.
[bewerk] Gebruik
Door het optellen van twee lijnstukken ter lengte van de logaritme van de getallen leest men bij de uitkomst het resultaat van de vermenigvuldiging ervan af. Door de liniaal cirkelvormig op te rollen, zodat het getal 10 rechts op de schaal weer samenvalt met het getal 1 aan de linkerkant krijgt men een instrument (de rekenschijf) dat nog weer bepaalde voordelen heeft (minder bewerkingen voor sommige berekeningen). Men kan immers niet - zoals met een normale rekenliniaal - met de tong van de schaal af geraken. Voor het uitvoeren van berekeningen met een rekenliniaal moet altijd wel de decimale komma door de rekenaar zelf op de juiste plaats in het antwoord worden gezet; anders dan bij het gebruik van zakrekenmachines ontwikkelde de gebruiker dus vanzelf meer een gevoel voor de grootte-orde van getallen.
De meeste rekenlinialen hebben daarnaast zowel op de tong als het lichaam een kwadratische schaal, met daarop de kwadraten van de grondschaal. De derde macht staat vaak op een aparte schaal op het lichaam. Alle schalen kunnen worden afgelezen door middel van een loper, een doorzichtig beweegbaar element dat langs beide onderdelen kan worden geschoven en dat exact verticale afleeslijnen heeft: door de lijn op een getal aan de grondschaal in te stellen kan men het kwadraat en de derde macht ervan op de hogere schalen aflezen. Een vergelijkbare truc kan met goniometrische functies worden uitgehaald. Vermenigvuldiging met een constante factor (bv. tussen pk en kW) is eenvoudig te realiseren door twee streepjes op de loper met de juiste tussenafstand - stel het ene streepje in, lees het andere af.
Op Nederlandse middelbare scholen waren rekenlinialen in gebruik tot eind jaren 1970. Door de opkomst van de zakrekenmachine en de computer zijn zowel logaritmentafels als rekenlinialen in onbruik geraakt.
