Sociale geografie

Van Wikipedia

Sociale geografie is een sociale wetenschap die maatschappelijke verschijnselen in heden en verleden bestudeert vanuit een ruimtelijke invalshoek.

Inhoud

1 Beschrijving
2 Ontwikkeling
3 Geografie en theorie
4 Opleidingen

[bewerk] Beschrijving

Een ruimtelijke invalshoek is het meest kenmerkende van de sociale geografie. Het gaat in eerste instantie om het 'waar' en het 'waarom daar' van verschijnselen aan het aardoppervlak. In de huidige tijd komen daar ook vragen bij als 'is het wenselijk' en 'kan of moet het veranderd worden'. De laatste twee vragen vormen het overgangsgebied met andere wetenschappen waaronder met name de planologie. Kenmerkend voor de sociale geografie is verder dat het een wetenschap is met een accent op het formeel object. Niet verschijnsel op zich staat centraal (materieel object), maar de manier waarop er naar gekeken wordt bij het onderzoek. De sociaal-geografische zienswijze onderscheidt deze wetenschap van andere sociale wetenschappen zoals bijvoorbeeld de sociologie, de economie of de politicologie. Met vele specialisaties van de andere sociale wetenschappen bestaat overigens overlap in onderwerp en aanpak (stadssociologie, regionale economie, rurale sociologie bijvoorbeeld).

De manier waarop naar geografisch relevante verschijnselen wordt gekeken varieert in de loop van de ontwikkeling van de (sociale) geografie. Om enige ordening aan te brengen in de veelheid van zienswijzen, is de indeling die de Amerikaanse geograaf N.D Pattison maakte in 1964, nog steeds bruikbaar. Hij onderscheidde:

Ruimtelijke traditie (spatial tradition). Het accent ligt op ligging, afstand, vorm, beweging en spreiding van verschijnselen op aarde
Gebiedsgerichte traditie (area studies tradition). Men concentreert zich op de beschrijving van allerlei gebieden. Tegenwoordig is regionale geografie de meest gangbare benaming voor deze benadering. In de tweede helft van de 20e eeuw is deze manier van werken op de achtergrond geraakt (te inventariserend en te weinig analyserend), maar de laatste decennia laten een herleving zien. Er wordt nu gesproken van een 'nieuwe regionale geografie'.
De mens-aarde traditie (man-land tradition). Het gaat hierbij vooral om de interactie tussen mens en natuurlijke omgeving. Het fysisch-geografisch determinisme en het possibilisme zijn twee uitersten bij het antwoord op de vraag of de mens onderworpen is aan het natuurlijk systeem of dat hij creatief gebruik maakt van de mogelijkheden die de natuur biedt.
De aardwetenschappelijk traditie (earth science tradition). Valt vrijwel geheel samen met wat nu fysische geografie wordt genoemd.

[bewerk] Ontwikkeling

Geografische kennis is zo oud als de mensheid zelf omdat de mens nu eenmaal kennis van de woonomgeving nodig heeft om te kunnen bestaan. Het woord geografie heeft een Griekse oorsprong en betekent letterlijk aardbeschrijving.

[bewerk] Oudheid

In de Griekse Oudheid ontstonden de eerste meer systematisch opgezette geografieën. Bekende geografen of auteurs van geografisch getinte werken zijn o.a. Eratosthenes (ca. 284 - ca. 204 v. Chr.), die als eerste een handboek over algemene geografie schreef, Ptolemaeus (ca. 85 - ca. 150) en Strabo (ca. 64 v. Chr. – ca. 20 n. Chr.). Strabo schreef de 17-delige Geographia gebaseerd op gegevens van honderden andere auteurs. Tot in de Middeleeuwen werd er o.a. in schoolboeken van dit werk gebruikgemaakt. Al in de Grieks-Romeinse Oudheid kon een onderscheid worden gemaakt tussen een mathematisch-kartografische traditie (Ptolemaeus) en een historiografische traditie (een soort land- en volkenkunde vermengt met geschiedenis.

[bewerk] 17e – 18e eeuw

In de Renaissance herleeft de belangstelling voor de geografische werken uit de Klassieke Oudheid. Met name het werk van Ptolemaeus is invloedrijk. Met enkele uitzonderingen (Varenius, 1622-1650) duurt het tot de 18e eeuw voordat de meer wetenschappelijk beoefende geografie enig niveau kreeg. In de 18e eeuw wordt de ontwikkeling van de geografie gestimuleerd door de voortgaande exploratie van gebieden buiten Europa. Er was een dringende behoefte om de tijdens allerlei expedities verkregen kennis systematisch te classificeren en te beschrijven. Als ruimtelijke eenheden voor deze beschrijvingen koos men of voor politieke eenheden (Staatengeographie of politieke geografie genoemd) of voor natuurlijke eenheden (delta's, stroomgebieden, laagvlakten etc.).

[bewerk] Eerste helft 19e eeuw

Het geografisch werk in de eerste helft van de 19e eeuw werd beheerst door de opvattingen van twee Duitse geografen: Alexander von Humboldt (1796-1859) en Carl Ritter (1779-1859). Beide geleerden legden de basis voor een 'vergleichende Erdkunde'. Op basis van nauwgezette beschrijvingen van geografisch relevante verschijnselen probeerde men een verklaring te vinden voor de geconstateerde samenhang. Doordat er tevens aandacht werd gevraagd voor het historische element kwam de geografie los van de pure feitenopsomming van de eeuwen daarvoor.

[bewerk] Darwins invloed

In 1859, het jaar van het overlijden van Von Humboldt en Ritter, verscheen Darwins Origin of species. Het werk had grote invloed op de ontwikkeling van de wetenschap, de geografie niet uitgezonderd. Darwin's concepten als 'struggle for life' en 'survival of the fittest' pasten niet meer in de natuuropvatting van Von Humboldt, waarin de natuur als een harmonisch geheel werd gezien. Het teleologisch verklaringsmodel van Ritter (het verwijzen naar een goddelijke voorzienigheid als verklaring voor processen en verschijnselen) werd vervangen door een mechanistisch verklaringsmodel, waarin oorzaak en gevolg verklaard moesten worden door de toepassing van natuurwetten. Het betekende dat er in deze periode veel aandacht was voor fysisch-geografische verschijnselen.

[bewerk] Eind 19e eeuw-begin 20e eeuw

Door ontwikkelingen op politiek en economisch gebied in de laatste 30 jaar van de 19e eeuw kwam de geografie in een stroomversnelling. Geografische wetenschappers verschaften de noodzakelijke kennis voor de snelle ontwikkeling van handel en industrie. Daarmee werd ook een belangrijke bijdrage geleverd voor het bereiken van de imperialistische doelstellingen van landen als Frankrijk, Engeland en Duitsland. In afzonderlijke artikelen wordt aandacht geschonken aan:

De ecologische geografie (Duitsland)
Het fysisch-geografisch determinisme
De geopolitiek
De ecologische geografie (Frankrijk)
De chorologische geografie
De cultuurlandschapsgeografie zie Culturele geografie
De ontwikkeling van de Nederlandse sociale geografie

In de laatste zestig jaar is er in de sociale geografie veel veranderd, zowel kwalitatief als kwantitatief. Kwantitatief omdat de discipline in de laatste zestig jaar enorm is gegroeid. Kwalitatief omdat ze ten opzichte van de geografie van voor de Tweede Wereldoorlog grondig van opvattingen is veranderd. We onderscheiden drie hoofdstromen in het denken over sociale geografie sinds de Tweede Wereldoorlog:

In de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw komt de culturele geografie of ook wel cultuurgeografie hernieuwd in de aandacht.

[bewerk] Geografie en theorie

Geografie heeft weinig theorieën of wetten die uitsluitend in deze discipline worden gebruikt. Vele theorieën worden ontleend aan verwante sociale wetenschappen zoals economie, sociologie en psychologie. Of geografie ontleent haar theorieën en basisprincipes aan andere stromingen zoals marxisme (maatschappijkritische geografie) of feminisme (feministische geografie). De meest geografische theorieën in de geografie zijn misschien de centrale-plaatsentheorie van Walter Christaller, toepassingen van het graviteitsmodel (zie Graviteitsmodel in de geografie), innovatiediffusiemodel van Hägerstrand, de deterministische benadering van Ratzel en op dit moment van evolutiebioloog Jared Diamond. Maar het is juist de kracht van de geografie dat haar autoriteit ontleend is aan meerdere vakgebieden. Het is dan ook niet terecht om te zeggen dat geografie een mengelmoes is van allegaartjes.

[bewerk] Opleidingen

In Nederland kan men Sociale Geografie studeren aan

Rijksuniversiteit Groningen (Faculteit der Ruimtelijke Wetenschappen)
Radboud Universiteit Nijmegen
Universiteit Utrecht
Universiteit van Amsterdam

Categorie: Sociale geografie