Sprekend wapen
Van Wikipedia
In de heraldiek heet een wapen waarin de afbeelding verwijst naar de naam van de drager een "sprekend wapen". Als voorbeeld tonen wij het wapen van de Jonkheren de Bye met een bij als helmteken en bijen in het schild.
Sprekende wapens zijn in de heraldiek vrij algemeen. Het ligt immers voor de hand om in het wapen van de familie Vos een hondachtig roofdier met die naam te plaatsen. Men vindt ook veel ingewikkelder afleidingen zoals de Engelse families Montagu en Montacute. Op hun schild zijn drie ruiten te zien die bergtoppen of, in het Latijn, "mons acutus" voorstellen. Nog verder gezocht is het wapen van Mortimer dat blauwe en gouden strepen draagt met over alles een zilveren hartschild. De betekenis is dat het goud het Heilige land, het blauw de hemel en het zilver de dode zee "Mortui maris" voorstelt.
Heraldische schrijvers van naam zoals Bruno Bernard Heim waarschuwen tegen dergelijke rebussen. In de heraldiek gelden eenvoud en een snel begrip immers als kenmerk van het ware.
In veel Nederlandse "sprekende" wapens komen verkeerd begrepen en etymologisch onhoudbare verwijzingen voor. De vroegere Zeeuwse gemeente Bommenede draagt een bom in het wapen. Dat lijkt logisch maar volgens historici is de naam eerder van een bom (type visserschip) of zelfs een middeleeuwse voornaam afgeleid. Ook de leeuw van Leeuwarden doet misschien geen recht aan de naam van het stadje dat vermoedelijk "dorp in de lieuwte" (uit de wind) betekent.
Voorbeelden van sprekende wapens:
- Buisman voert een schip (buis) in het wapen.
- Bolt voert een wagenas ("bolt")
- Boonstra koos een veld met drie bonen
- Boomsma voert een boom
- Cammingha koos voor een kam.
- Cavaljé voert een ruiter of cavalerist
- Doornbos voert een doornboom
- Hartsuiker voert een vlammend hart
- Hazelhof voert een haas
- Heeringa voert een haring
- Hoppinck voert een hoptak
- Knol koos knollen.
- Knot voert een knotwilg
- Kuijper voert drie kuipershamers
- Mulder voert een molenkruis
- Olivier voert een olijfboom
- Roggenkamp voert rogge-aren "mal ordonnée"
- Spiets voert een arm met een gouden spitse dolk
- Sterrenberg een berg en drie sterren
- Teerling koos voor dobbelstenen
- Ter Spil neerder spillen
- van Sloten een kasteel met sleutels
- Sjollema koos voor een breiwerk omdat voorvader Piebe Johannes Sjolema een "sajetbreier" (kousenbreien was in de 17e eeuw een mannelijk beroep) was.
- Steensma en Tichelaar kozen voor houten steenvormen (mallen)
- Toxopeus laat zien dat de naam van de Griekse aanduiding voor boogmaker afstamt.
- Wassenaer en Wassenaar kozen de heraldische "wassenaer (heraldiek)"; een maansikkel.
- van der Veen plaatste drie turven in het wapen.
- Wieringa en Wierenga kozen voor een groene heuvel. De afleiding is hier "wierde" of "terp"
- Wolthuis plaatste "in zilver een bakstenen overhoeks huis keel met drie bomen sinopel voor de voorgevel".
De "sprekende" wapens die de families Arends, muizelaar, Roosenstruyck,Bokma de Boer, van der Zweep, Blaupot, Visser, Vis, Vonk, Vos, Witkop, Kruis en Kruisinga kozen spreken voor zich. In al deze wapens zijn de voornaamste bestanddelen van hun geslachtsnaam te vinden.
