Stichting Kritisch Bosbeheer
Van Wikipedia
Stichting Kritisch Bosbeheer werd in Nederland door biologen en andere natuurliefhebbers als de Landelijke Werkgroep Kritisch Bosbeheer in 1977 opgericht.
Kritisch Bosbeheer stelt de intensieve houtproductie in het bos aan de orde. Deze gaat gepaard met een grote biologische armoede, zodat ruimtelijke scheiding tussen de natuurfunctie en de productiefunctie onontkoombaar wordt geacht. Kritisch Bosbeheer propageert een ommezwaai naar een ecologisch en natuurlijk bosbeheer.
De hoofddoelstelling van de stichting luidt: “Het drastisch terugdringen van de hoge graad van onnatuurlijkheid in een groot deel van de Nederlandse bossen en overige natuurgebieden, en het bevorderen van het inheemse karakter, waarbij het menselijk ingrijpen uiteindelijk zoveel mogelijk achterwege wordt gelaten.”
De vroegere Landelijke Werkgroep functioneerde veelal op basis van de initiatieven die de afzonderlijke leden namen en kwam eens per maand in vergadering bijeen. In 1982 werd gekozen voor een stichtingsvorm.
Inhoud |
[bewerk] Landelijk Werkgroep Kritisch Bosbeheer, 1977-1982
In de winter van 1977 werd in het district Amsterdam van de Vereniging tot behoud van Natuurmonumenten enige discussieavonden voor de leden georganiseerd. Zij kunnen meedenken over een recent concept van de "Doelstellingennota Terreinbeheer". Sommigen wisselden van gedachten over de meer fundamentele aspecten van het natuurbehoud; de meesten echter, acht personen, opteren voor het groepje 'B'. Dat heeft een concreet onderwerp uitgekozen: het bosbeheer bij de vereniging. Ten behoeve van de laatste discussie-ronde, op 1 maart, werd besloten om de belangrijke conclusies van tevoren op schrift te stellen.
Het artikel van de B-groep krijgt de titel mee: " B. de praktijk - het terreintype 'bos'". Dit handelt over de holocene bosgeschiedenis, de invloed van de mens op de vegetatie-ontwikkeling (de verspreiding van de beuk); het geeft een kenschets van de natuurlijke bossen en het bosbeheer bij de vereniging, inclusief de rode cijfers van het beheer; verder levert het kritiek op de herplant(plicht), helaas ook van toepassing op de stormvlaktes; en er is een- voorzichtig gestelde- oproep om in de cultuurbossen van de vereniging te streven naar de "zo oorspronkelijk mogelijke natuur".
Het wat losse B-groepje valt weliswaar uiteen, maar drie personen bezoeken op 10 maart een districtvergadering van Natuurmonumenten in Leeuwarden. Daar zal volgens de aankondiging in het verenigingsblad Natuurbehoud "de boom in onze samenleving" centraal staan. Ze delen er een stencil uit, waarin aandacht wordt gevraagd voor de positie van de boom in het kunstmatig onderhouden natuurbeschermingsbos. Het stencil is ondertekend met 'Werkgroep Bosbeheer'. Op 19 maart 1977 verschijnt een ingezonden stuk op de U-pagina van de Volkskrant, nu ondertekend met 'Werkgroep Kritisch Bosbeheer'.
Zo is ook het stencil ondertekend dat op diezelfde dag op de jaarlijkse ledenraadvergadering van Natuurmonumenten in Utrecht werd rondgedeeld. Direct na afloop van deze vergadering worden de Amsterdammers benaderd door Harm van de Veen, die laat blijken graag aan de werkgroep mee te doen. Deze bioloog uit Terwolde baarde in de herfst van 1975 opzien met de brochure 'De Veluwe Natuurlijk?', waarin hij voorstelde de bosbouwer en de jager er overbodig te verklaren en die te vervangen door de wisent en de wolf. Hans van der Lans, een studiegenoot van Harm uit Groningen, raakt via Harm op de hoogte van de werkgroep. Van der Lans ronde in mei 1976 zijn scriptie af: 'Over de Zomergroene Loofoerwouden van het Nederlands Klimaatgebied'. Daarin bepleit hij een natuurlijker bosbeheer. Ook hakte hij al regelmatig in de bossen rond zijn woonplaats Lieveren teneinde er een natuurlijker bosontwikkeling te initiëren. Van der Lans wilde met opzet de herplantplicht van de boswet ontduiken en hierover een proefproces uitlokken.
Op 7 mei 1977 vond in de Bijlmerflat Huigenbos de oprichtingsvergadering plaats van de Landelijke Werkgroep Kritisch Bosbeheer (LWKB). Circa twaalf personen gaven acte de présence. Niet aanwezig zijn de wel aan de werkgroep gelieerde Ruud van der Meijden en Ed de Vogel, beide florist en verbonden aan het Rijksherbarium. Zij vielen het Nederlands bosbeleid scherp aan in NRC Handelsblad van 24 december 1976, en later nog eens op 17 januari en 12 maart 1977. De Amsterdammers hadden zich erg laten inspireren door de oerbosplannen op de Veluwe van Harm van de Veen, maar de krantenartikelen in die winter van Van der Meijden en De Vogel gooiden olie op het vuur.
Direct voor de feitelijke oprichting van de LWKB werden er al heimelijk gesprekken gevoerd met medewerkers van de afdeling Onderzoek en Beheersplannen van Natuurmonumenten. Deze staan in meerderheid een natuurlijke bosbeheer voor, echter tegen de directie in, die vrijwel in zijn geheel een bosbouwachtergrond heeft. De geheime contacten met Natuurmonumenten zullen altijd blijven bestaan.
[bewerk] De nota's worden rondgestuurd
In juli 1977 verstuurde Kritisch Bosbeheer een "Doelstellingen- en Uitgangspuntennota" naar tal van instellingen en personen die te maken hadden met de bosbouw of de natuurbescherming. De hoofddoelstelling in de nota luidt: "Het terugdringen van de hoge graad van onnatuurlijkheid in de Nederlandse bossen."
Als motief tot natuurlijk bosbeheer wordt een ethisch inzicht voorgehouden: "er dient een zekere ruimte gereserveerd te worden voor de nooit door ons te storen natuurlijke evolutie -om de natuur alleen".
Cultuurvormen zoals hakhout, grienden en boombos sloot de LWKB van een natuurtechnisch bosbeheer uit; deze dienen in beheer te blijven om het behoud te verzekeren van de cultuurhistorische waarde en de specifiek gecombineerde biologische waarden die deze halfnatuurlijke bossen herbergen.
De volgende onderzoeken worden in de nota onder andere gesuggereerd: de experimentele herintroduktie van verdwenen 'zoölogische sleutelfactoren', zoals Bever, Eland, Wolf, en Wisent; de vaststelling van de ecologische randvoorwaarden van functioneel belangrijke soorten (herbivoren en grote predatoren); verder werd een verbod geadviseerd op de aanplant van uitheemse boomsoorten, zij het met uitzondering van de productiebossen; het terugdringen van het houtverbruik, door recycling werd bepleit. 28 Personen en instanties gaven gehoor aan de oproep in de nota om te reageren. Zestien reacties bevatten uitvoerig commentaar.
De nota wordt vervolgens herschreven tot een die gaat heten: Natuurbos in Nederland? -De noodsituatie in ons bos. De nieuwe nota is aangepast aan de vele kritiek op de zwakke punten van de werkgroep, en bevat nu tevens meer kritische kanttekeningen bij de 'Structuurvisie op het bos en de bosbouw', die in juni werd uitgebracht door het Ministerie van Landbouw en Visserij, en waarin grote toekomstverwachtingen ten aanzien van de houtproductie in de bossen werden uitgesproken.
De hoofddoelstelling ondergaat een subtiele uitbreiding, die gaat nu luiden: "Het drastisch terugdringen van de hoge graad van onnatuurlijkheid in de Nederlandse bossen, en het bevorderen van het inheemse karakter, waarbij het menselijk ingrijpen zoveel mogelijk achterwege wordt gelaten."
Met deze laatste toevoeging wil de LWKB duidelijk laten uitkomen dat het natuurtechnische bosbeheer -waaronder je de verschillende omvormingsmethoden kan rekenen, die toen al bestonden, om vanuit een gedenatureerd cultuurbos tot een natuurlijker bos te geraken- niet altijd gemist kan worden. Natuurlijke ontwikkeling laat zonder menselijke hulp vaak lang op zich wachten, of zal zelfs onmogelijk blijken te zijn. Voorafgaande menselijke invloeden dienen ongedaan gemaakt. Bijvoorbeeld door herintroduktie van uitgeroeide soorten, of door het uit elkaar trekken van een eenzijdige leeftijdsopbouw die door de monotone aanplant van de reguliere bosbouw was ontstaan.
[bewerk] De Persmap
Op 12 november geeft de werkgroep een persmap uit. Trouw besteed in een groot artikel ruim aandacht aan het alternatieve bosbeheer. Voor de rest is er aandacht in de regionale pers. De foto van de meegestuurde kaalkapvlakte van Staatsbosbeheer is favoriet. In het jaar daarop is er wel publiciteit, maar de discussie komt nu eerst goed op gang in de bladen Natuur en Milieu en het Nederlands Bosbouw Tijdschrift (NBT).
In het eerste nummer van 1978 van het NBT schrijven Roel Cosijn (student natuurbeheer, die zich in de herfst bij de werkgroep aansloot en er later nog veel werk zal verrichten) en Van der Lans samen het artikel "Bossen, bosbouw en natuurbeheer". Zij vallen het beleid aan, waardoor vrijwel alle bossen in Nederland bestemd zijn voor de houtproductie, hetgeen volgens hen tot grote ecologische armoede heeft geleid. Ook Staatsbosbeheer plaatste een fundamenteel artikel, en namens de vakgroep Boshuishoudkunde schreef A. Van Maaren het artikel 'Is bosbeheer overbodig?' In het aprilnummer van het NBT mengt zich ook de lobbyist H.A. van der Meiden van de Stichting Industrie-Hout in de discussie; hij zal zich altijd fel afzetten tegen de nieuwlichterij. H.M. Heybroek, van het bosbouwproefstation 'De Dorschkamp', en S. van der Werf en G. Londo, beide van het Rijksinstituut voor het Natuurbeheer, geven hun niet bij voorbaat onwelwillende mening. De reacties zijn over het algemeen gemengd, de biologen zijn voorstander van natuurlijk bosbeheer, maar onderkennen tevens de zwakke formuleringen en kanten van de werkgroep. Verklaarde tegenstanders van bosbouwzijde en houtteeltlobby grijpen de soms wel ongenuanceerde en ook wat emotionele beweringen aan om de groep in de hoek weg te zetten.
[bewerk] Professor Victor Westhoff: 'vijf procent is genoeg!'
In het Kröller Müller-museum werd op 21 april 1978 het debat voortgezet. Namens de critici houdt Hans van der Lans een voordracht. Voor de aanwezigen alhier is het nu niet zozeer de vraag óf er natuurlijk bosbeheer in Nederland moet komen, maar hoeveel. De vegetatiedeskundige Prof.dr. Victor Westhoff, die vlak na de oorlog in Nederland het, later genoemde, 'klassieke natuurbeheer' introduceerde, reserveert in zijn verhaal 5 procent van het bosareaal voor "primair natuurbeheer". Sommige leden van de werkgroep nemen het de nestor van het natuurbeheer kwalijk zo weinig kwantitatief oog te hebben voor de "natuurbeschermingszaak" van het bos. Westhoff was in zijn jonge jaren niet afkerig van spontane natuurontwikkeling, maar hij zou in de komende periode, als gevestigd wetenschapper en natuurbeheerder die hij was, steeds verzet aantekenen tegen spontane bosontwikkeling (zoals de afwijzing van subsidie voor herintroductie van de konik).
In het meinummer 1978 van het blad 'Natuur en Milieu', van de gelijknamige stichting, blijkt nu ook de directeur terreinbeheer van Natuurmonumenten, bosbouwkundig ingenieur P. Hessels, deel te nemen aan het debat. Hessels dringt aan op een versoepeling van de boswet. Deze staat door middel van de herplantplicht de spontane bosverjonging in de 'meer-natuurlijke' bossen, en met name de stormvlaktes, in de weg. Voor een radicale omvorming van het eigen natuurmonumentenbos, dat nog in grote lijnen volgens methoden uit de gangbare bosbouwpraktijk worden beheerd, acht hij kennelijk de tijd nog niet rijp. Anderen leggen het echter zo uit, dat Hessels het eigen onvermogen dat Natuurmonumenten parten speelde om natuurlijk bosbeheer op eigen bodem te plegen, enigszins wil verdoezelen door met verschillende klemtonen te verwijzen naar de rigide toepassingen die haar in naam van de Boswet worden opgelegd. Hessels komt wel de verdienste toe de term 'meer-natuurlijk bos' te hebben gemunt, een adequate term in de discussie, die veel verwarring zou kunnen voorkomen (zoals oerbos, en in mindere mate natuurbos, -het laatste wordt door de LWKB ook wel als een bestemming opgevoerd). De Nederlandse bossen moeten volgens Hessels voor een 'groot gedeelte' (mede) de functie van houtproducent blijven vervullen. Dit beschouwden sommigen als een misplaatste voetval voor de alom almachtige houttelende (collega-)bosbouwers. De natuurbescherming zou zijn eigen weg moet volgen.
Harm van de Veen, die inmiddels overal aan de weg timmert, dialezingen geeft die grote weerklank ontmoeten, wat ook zeker aan zijn charismatisch optreden te danken is, schrijft in het Natuur en Milieu, namens de LWKB, een artikel. Harm zit overigens in talloze natuurclubjes en heeft ook zitting in Natuur en Milieu, de belangrijkste milieuorganisatie, met connecties bij Natuurmonumenten en de ministeries. Hij activeert daarmee echter een politieke tweekamp, zodat de voortgang blijft steken.
Kritisch Bosbeheer verscheen op een moment dat zowel de natuurbescherming als de milieubeweging sterk in opkomst waren en in de loop van de jaren zeventig een breed draagvlak kreeg. De aandacht voor een natuurlijker beheer van net bos (oerbos!) viel daarbij in bijzonder goede aarde bij diegenen die een natuurlijke manier van leven nastreefden. Het natuurlijke bosbeheer bleek bij de natuurgezinde alternatievelingen een schot in de roos.
Maar ook in de bosbouw waren veranderingen op til, al in de jaren zestig. Een multifunctionele benadering in de bosbouw werd bepleit: niet enkele de houtteelt (die in die jaren overigens verliesgevend werd -en voortaan structureel verliesgevend zou blijven), maar ook de ecologische waarden en de recreatie kwamen in het vizier van de bosbouwer. Niet alle facetten van dit uit de Verenigde Staten overgewaaide principe van 'wise use' drongen door tot de beleidsmakers op de ministeries, nog niet in 1977: noch de term natuurbos noch de inhoud ervan, komt in de eerder genoemde 'Structuurvisie op het bos en de bosbouw' voor.
Gaandeweg de jaren zeventig daagt bij zowel Staatsbosbeheer als Natuurmonumenten de idee dat het natuurbos een aanvaardbare bosvorm is, zij het, dat die gedachten vooral binnenshuis gekoesterd worden, als tere kastplantjes die de buitenlicht onmogelijk kunnnen verdragen. De hoeveelheden bosgrond die LWKB in aanmerking wil laten komen voor natuurbos-ontwikkeling, doet iedereen verstommen. De LWKB wil de prioriteit van de houtproductie terugdringen, door de zelfvoorzieningraad voor hout terug te brengen van 7,5 naar 4 of 5 procent. Dit is volgens de werkgroep mogelijk door papierrecycling en het zuinig omgaan met hout. Door middel van het concentreren van de houtproductie op een relatief kleine oppervlakte vruchtbare grond, men noemt de Flevopolders, kan ook de houtproductie op de Velwue komen te vervallen: de arme zandgronden brengen niet veel hout voort.
Waar de natuurorganisaties, de jagers en de bosbouwers tegen gekant waren betrof niet alleen de oppervlakten die de werkgroep voor de natuurbescherming claimden. Waar men voor gruwden was de hoedanigheid van de aanspraken. De gedachte aan herinvoer van wolven en wisenten was volkomen vreemd aan de oude organisaties die het natuurbehoud in het vaandel droegen, en een vloek voor de jagersvereniging. Ook het fenomeen dood hout, dat de komende jaren door de LWKB, bijna als een mascotte en een symbool, op de voorgrond zou plaatsten, kreeg vooreerst bitter weinig notie in het beleid. Het concept 'zelfregulatie', waarmee buitenlandse natuurbehoudsecologen en -beschermers al ervaring hadden opgedaan, stond bij hen vooralsnog niet in het middelpunt van een eerbiedwaardige belangstelling. (.....)
[bewerk] Stichting Kritisch Bosbeheer, 1982-heden
Op 31 maart 1982 vindt de notariële overgang plaats naar de Stichting Kritisch Bosbeheer. De hoofddoelstelling ondervindt een essentiële uitbreiding. Namelijk "(...)het drastisch terugdringen van de hoge graad van onnatuurlijkheid in een groot deel van de Nederlandse bossen en natuurgebieden'".
Vooral nadat het begrip 'natuurontwikkeling' een grote vlucht nam, zijn bij Stichting Kritisch Bosbeheer steeds meer ideeën ontstaan voor scheiding van functies. Een bos met productiebosbouw zal altijd, ook al is het beheer getooid met klinkende namen als 'geïntegreerd bosbeheer', of 'natuurlijk bosbeheer', economisch getinte beheersmaatregelen moeten ondergaan. Daarbij huldigt SKB het standpunt dat internationaal is aanvaard dat een land tenminste tien procent van haar areaal dient te bestemmen voor natuur. In elk bos vliegt wel een vogeltje en op de torens van de Keulse Dom zijn 160 hogere planten vastgesteld: toch is dat niet wat door SKB wordt bedoeld met 'natuur'. In haar tijdschrift Nieuwe Wildernis schrijft zij: "natuur is als een levende en veranderende gemeenschap van planten en dieren. In deze natuur is sterfte even gewoon als nieuw leven door geboorte of uit ontkiemend zaad. Deze zogeheten natuurlijke processen hebben alle een evolutionair karakter." Alleen op basis van dit zeer beknopt geschetst mechanisme is, zo veronderstelt Stichting Kritisch Bosbeheer, duurzaam behoud en ontwikkeling van natuurlijke biodiversiteit, welke kenmerkend gebonden is aan de groeiplaats en leefgebied, mogelijk. Het afplaggen van heidevelden, het gedwongen opnemen van zeehonden in verpleeginrichtingen, de beukenlaan naar het koetshuis, enzovoort, horen daar niet bij. Dat wil niet zeggen dat zelfregulatie - zonder enige ingreep aan zich overlaten - altijd een juiste keuze van beheer is! Herintroductie van cruciaal geachte en niet uit zichzelf terug te verwachten sleutelsoorten, is daarbij een natuurbeschermingsmaatregel die de Stichting heeft grootgemaakt. Het wilde rund, wild paard, wolf, wisent, eland, lynx, bruine beer, wilde kat, enzovoort, zijn in beginsel alle soorten waarvoor SKB door de jaren heen vele pleidooien heeft gehouden om deze handmatig door middel van herintroductie in onze zeer onvolledige en soms dramatisch onttakelde ecosystemen te laten terugkeren. "Fouten gemaakt in het verleden bieden geen garantie voor de toekomst" (SKB, 2006), gaat ook op in het natuurbeheer. Op initiatief van Stichting Kritisch Bosbeheer, of in het kielzog ervan, zijn zo onder andere in Nederlandse natuurgebieden teruggekeerd: het wilde rund (Heckrund in de Oostvaardersplassen, zijnde voorlopig het meest gelijkend op de uitgestorven stamvader de oeros), konikpaard (Ennemaborg en Oostvaardersplassen) en de aanstaande terugkeer van de wisent in de duinen, alsmede vermoedelijk ook op de Veluwe). Voorts was en is SKB als adviseur op diverse terreinen betrokken bij herintroducties in het buitenland.
De werkwijze waarbij elke maand een vergadering werd georganiseerd is om praktische redenen verlaten. Tegenwoordig bestaat het bestuur uit drie mensen. Stichting Kritisch bosbeheer is een democratische beweging: wie ideeën of suggesties heeft voor beleid, of zelfs belangstelling heeft voor een bestuursfunctie, kan zich zonder enige verplichting melden. Op dit moment is zo'n bestuursfunctie vacant. Voorts is in 2006 in een nieuwsbrief de behoefte aan een redacteur voor het tijdschrift Nieuwe Wildernis gemeld (beide functies zijn onbezoldigd).
[bewerk] Begrazing
Runderen die in natuurgebieden worden ingezet voor natuurlijke begrazing is een idee dat is ontstaan en uitgewerkt door Stichting Kritisch Bosbeheer. Dat leidde concreet aan het eind van de zeventiger van de vorige eeuw tot een plan dat oorspronkelijk was geschreven ten behoeve van de herintroductie van de wisent in het Deelerwoud. Door hevige, vaak emotionele, oppositie van vooral jagers en bosbouwers, krabbelde de eigenaar Vereniging Natuurmonumenten terug, waarna de tweede laag van het plan in werking trad, namelijk de inzet van Schotse Hooglandrunderen. Dat lukte met veel moeite en enkele dieren werden op een beperkt areaal van 160 hectare op de zogeheten Schotse Hei op de Imbos (Veluwezoom) uitgezet. Dit was de eerste keer dat Schotse Hooglandrunderen in een natuurgebied werden ingezet, namelijk zodanig dat op systeemniveau belangrijk geachte maar door mensenhand verdwenen natuurlijke processen eveneens weer door mensenhand werden teruggebracht. Dit is natuurlijke begrazing gaan heten. Na een experimentele periode van vijf jaar werd dit eerste Europese begrazingsproject in een natuurgebied als geslaagd beschouwd. Het experimentele areaal van 160 hectare werd toen later enkele malen vergroot, zodat de dieren op de Veluwezoom geleidelijk meer bewegingsruimte kregen. Helaas kunnen de dieren tot op de huidige dag, door daarvoor opgestelde rasters, nog steeds niet het gehele natuurgebied bereiken. Merkwaardig is ook dat de later elders op de Veluwezoom afzonderlijk ingebrachte IJslandse paarden tot op de huidige dag door weer andere rasters gescheiden zijn van de Hooglandrunderen. Voorts verdient vermelding dat deze Hooglandrunderen jarenlang ook de aangrenzende Loenermark - in beheer bij het Gelders Landschap - konden bereiken. In het voorjaar van 2006 zijn de dieren echter uit de Loenermark verwijderd. Vervolgens zijn er door het Gelders Landschap kilometers nieuwe rasters opgericht voor in Denemarken aangekochte huisrunderen. Dit gefröbel met huisdieren valt volgens de zienswijze van SKB niet onder het begrip natuurlijke begrazing.
Pleiter voor het idee van natuurlijke begrazing in natuurgebieden met grote grazers, die vóór hun uitroeiing in de betrokken natuurlijke ecosystemen een cruciale ecologische rol speelden, was aanvankelijk vooral dr. Harm van de Veen, medeoprichter van SKB. Onder zijn leiding vond ook de eerste introductie plaats van grote grazers in natuurgebieden met natuurlijke begrazing als doel (Schotse Hooglanders, Imbos 1986). Er was overigens misschien wel sprake van een sluimerende traditie. Prof . Zonneveld en mr. Lebret pleitten al veel eerder, o.a. in de Tweede Kamer voor de herintroductie van de bever. Maar helaas zonder resultaat. Na zijn overlijden in 1991 is Harm van de Veen bij het publiek en in de media wat op de achtergrond geraakt. Concrete nieuwe (her)introductieprojecten van grote grazers zijn later op initiatief van SKB doorgevoerd in het Groningse Ennemaborg (Poortinga), zijnde konikpaarden, alsmede Heckrunderen en Konikpaarden in de Oostvaardersplassen. Na een langdurig soms moeizaam begin heeft sindsdien natuurlijke begrazing in natuurgebieden in Nederland en geheel West-Europa een hoge vlucht genomen.
Met de inspanning van verschillende personen en groepen waaronder Stichting Kritisch Bosbeheer heeft Nederland nu met de Oostvaardersplassen een relatief groot natuurgebied, waar veel oude en essentiële natuurlijke processen het beeld bepalen, en de invloed van de mens belangrijk is teruggebracht. Daardoor is het ecologisch belang van de Oostvaardersplassen uitgegroeid tot internationaal formaat. Op Nederlandse schaal is het gebied te vergelijken met Waddenzee. Deze natuurbeschermingsstrategie, van onder meer natuurlijke begrazing, die Stichting Kritisch Bosbeheer als belangrijkste organisatie naast enkele genoemde belangwekkende individuele biologen introduceerde, is de basis geweest voor onder andere het begrip ‘natuurontwikkeling’ (zie paragraaf proefschrift).
[bewerk] Discussie over bosbeheer
Vanaf 1977 werden in vakkringen en daarbuiten, mede door de LWKB en het latere SKB tal van discussies in studie- en lezingenzalen geïnitieerd over het achterhaalde bosbeheer.
Om naast vakmensen en het publiek ook beleidsmensen en politici over de onderwerpen te informeren, organiseert Stichting Kritisch Bosbeheer sinds de jaren zeventiger excursies naar zogenaamde 'referentiegebieden'. Deze bijzondere natuurgebieden, soms vlak over de grens, zoals het Duitse Borkener Paradies, Urwald Hasbruch (bij Bremen) en verder gelegen interessante, zoals het Bialowieza, worden door SKB beschouwd als ecologisch relevante studieobjecten voor een nieuw toekomstig beheer van onze Nederlandse natuurgebieden. Vele honderden excursieleden maakten zo voor het eerst kennis met in ecologische zin meer of minder complete natuurgebieden die in vergelijking met het gemiddelde Nederlandse 'natuurgebied' daardoor een opmerkelijke hoge biodiversiteit bevatten. Nu, na meer dan dertig jaar, zijn Bialowieza, de Biebrzadelta en enkele andere kleinere oerbosrestanten in West-Europa ook bij een breder publiek redelijk bekend. Nog steeds vinden, zij het op bescheidener schaal, onder leiding van Stichting Kritisch Bosbeheer excursies plaats naar belangwekkende referentiegebieden, soms aangevuld met cursussen of studiedagen zoals de meerdaagse cursus Natuurtechnisch Bosbeheer.
Van de oorspronkelijke oprichters en direct betrokkenen zijn de meesten nog steeds begaan met Stichting Kritisch Bosbeheer of treden zij op als raadgever. Het huidige bestuur van Stichting Kritisch Bosbeheer wordt gevormd door Ruud Lardinois (voorzitter), Tom Bade (secretaris) en Hans van der Lans (bestuurslid).
[bewerk] Omwentelingen in natuurbeheer
In de betrekkelijk korte bestaansgeschiedenis van Stichting Kritisch Bosbeheer van 28 jaar, is zij verantwoordelijk voor enkele belangrijkste omwentelingen in het Nederlandse natuurbeheer in de twintigste eeuw. Er trad zelfs een 'halo-effect' op naar het natuurbeheer buiten onze landsgrenzen. Zo worden van Frankrijk tot Scandinavië en van Engeland tot Litouwen, natuurgebieden volgens dit idee begraasd met door de mens ingebrachte grote grazers teneinde natuurlijke begrazing weer werkzaam te laten zijn.
[bewerk] Bosbeheer
Er heeft zich voorts in sommige Nederlandse bossen in natuurgebieden door inzet van Stichting Kritisch Bosbeheer een belangrijke wijziging plaatsgevonden in het gevoerde beheer in tal van natuurgebieden. Dode, kwijnende of ontwortelde bomen zijn er steeds vaker te zien als zeer belangrijke ecologische schakels voor organismen die aan dergelijke habitats gebonden zijn. Dat is een hele vooruitgang in de aanvankelijk zeer opgeruimde productiebossen, die doorgaans slechts bestonden uit één of enkele vaak keurig op rijen geplante economisch interessante boomsoorten. In het kielzog van deze ontwikkeling is op initiatief van Stichting Kritisch Bosbeheer onderzoek gestart naar het belang van inheemse boom- en struiksoorten in natuurgebieden. Hoewel aanvankelijk eveneens zeer omstreden, volgden hier gelukkig ook voortvarend andere groeperingen en zelfs de overheid als verdedigers van het idee. Er zijn nadien zelfs kwekerijen opgericht die zich uitsluitend toelegden op het verzamelen en de teelt van autochtoon materiaal zoals de Stichting Bronnen, later overgenomen door Staatsbosbeheer ten behoeve van aanplant van inheems materiaal in tuinen en natuurontwikkelingsgebieden.
[bewerk] Herintroductie
Van meet af aan heeft Stichting Kritisch Bosbeheer krachtige pleidooien gehouden voor het geleidelijk aan weer completer maken van onze ongewoon verarmde en onvolledige ecosystemen. Daarbij verdedigt zij het principe dat de belangrijkste natuurlijke processen afhankelijk zijn, of aangestuurd worden, door de zogenaamde 'sleutelsoorten'. Een bosuil, hoe mooi en belangwekkend ook, heeft immers een veel geringere invloed op het systeem dan bijvoorbeeld een ree. Natuurlijke begrazing door paarden en runderen is zo een sleutelproces. Maar ook predatie is onmisbaar in een redelijk goed functionerend ecosysteem. De wolf, lynx, wilde kat of bruine beer, het zijn alle soorten die deze belangrijke natuurlijke rol, ieder op eigen wijze (niche), spelen, maar in onze natuurgebieden door verkeerd beheer zijn weggesaneerd. De idee van Stichting Kritisch Bosbeheer is vanouds dat die rol van vooral sleutelsoorten weer moet terugkeren en indien die soorten niet vanzelf kunnen worden terugverwacht, deze door herintroductie weer door de mens handmatig moeten worden toegevoegd aan onze natuurlijke systemen. Oók indien het in bepaalde gevallen denkbaar zou zijn dat op afzienbare termijn bepaalde te herintroduceren sleutelsoorten onvoldoende levensmogelijkheden zouden kunnen hebben om een duurzame en dus zelfredzame populatie op te bouwen, zoals in bepaalde gebieden door hun beperkte omvang en of geïsoleerde ligging mogelijk denkbaar zou zijn van soorten zoals de lynx. De eerste rol, de ecologische sleutelfunctie, wordt dan door Stichting Kritisch Bosbeheer belangrijk hoger gewaardeerd, dan de wens om te streven naar een op eigen benen staande zelfredzame populatie van de ingebrachte soort. Bij dit gedachtegoed, om ontbrekende sleutelsoorten te herintroduceren, staat in principe de doelstelling voorop om natuurgebieden weer zoveel mogelijk te laten werken op basis van natuurlijke processen, waarbij de uitkomst helaas maar onvermijdelijk anders zal zijn dan de mogelijke terugkeer van het verdwenen oerbos, zoals door romantisch ingestelde critici wel wordt aangenomen. De terugkeer van het verdwenen oerbos - denk aan het Beekbergerwoud, dat waarschijnlijk al enkele eeuwen voordat het integraal in weiland werd omgezet al door de mens werd geëxploiteerd zoals onderzoek laat zien en derhalve zeker geen strikt oerbos meer was - is naar het inzicht van Stichting Kritisch Bosbeheer niet mogelijk: want wat uitgestorven is, is helaas voor altijd weg. Alleen de processen kunnen voor zover de essentiële sleutelsoorten nog beschikbaar zijn, weer door middel van herintroductie worden teruggebracht. De uitkomst en het resultaat is dan per definitie 'natuurlijk', zij het onvermijdelijk anders dan de betreurde verloren gegane systemen uit het verleden.
[bewerk] Tijdschrift
De LWKB had een nieuwsbrief, die in de jaren tachtig MOLM ging heten. In 1995 is Molm vervangen door het huidige Nieuwe Wildernis. Dit niet-commerciële tijdschrift is volledig vrij van advertenties en subsidies. Het is eenvoudig maar verzorgd in zwart-wit opgemaakt en verschijnt driemaal per jaar. De redactie van Nieuwe Wildernis ziet de natuur als een “levende en veranderende gemeenschap van planten en dieren. In deze natuur is sterfte even gewoon als nieuw leven door geboorte of uit ontkiemend zaad. Deze zogeheten natuurlijke processen hebben alle een evolutionair karakter. Nieuwe Wildernis wil daarbij nadrukkelijk aan personen en organisaties ruimte bieden om te publiceren.”
[bewerk] Actuele ontwikkelingen
Zeer recent is Stichting Kritisch Bosbeheer betrokken bij de herintroductie van de wisent in Duitsland en in Nederland. Formeel is na discussies en goedkeuring van de plannen door een begeleidingsgroep, bestaande uit wetenschappers, beleidsmakers en natuurbeheerders het projectplan aangenomen om in Kraansvlak (Kennemerduinen) wisenten voor natuurlijke begrazing in te zetten. Er wordt nog gestudeerd op de financiering van dit project. Een ander belangwekkend recent naar voren geschoven onderwerp in het moderne natuurbeheer is het thema van dode of stervende dieren. Vooral de grote grazers in de Oostvaardersplassen zijn vrijwel elk jaar onderwerp van discussies. Dit complexe onderwerp is door Stichting Kritisch Bosbeheer met behulp van diverse auteurs uit uiteenlopende disciplines vervat in een boek. Dit boek met de titel "Dood doet leven" is in juli 2005 verschenen.
[bewerk] Externe links
| Bronnen en referenties: |
|
