Valse bekentenis

Van Wikipedia

Een valse bekentenis is een verklaring van een verdachte, dat hij of zij iets strafbaars gedaan heeft, terwijl dat niet waar is.

Omdat een bekentenis als een zeer sterk bewijs geldt, is er na een valse bekentenis een groot risico dat er een gerechtelijke dwaling volgt; dat wil zeggen, dat iemand gestraft wordt voor iets wat hij niet gedaan heeft.

[bewerk] Vóórkomen van valse bekentenissen

Met name in de Verenigde Staten en in Groot-Brittannië is onderzoek gedaan naar het vóórkomen van valse bekentenissen. Onderzoeken wijzen uit dat onder de ‘juiste’ omstandigheden veel mensen, ook mensen bij wie geen stoornis bestaat, makkelijk iets bekennen wat zij niet hebben gedaan.³

Volgens de Leidse rechtspsycholoog prof. dr. Peter van Koppen, verbonden aan het Nederlands Studiecentum Criminaliteit en Rechtshandhaving, kun je iedereen een misdrijf laten bekennen.

Volgens een onderzoek in IJsland bleek daar twaalf procent van de gevangenen een onterechte bekentenis te hebben afgelegd, die niet werd doorgeprikt door de rechter. ⁴

Bij een experiment lieten onderzoekers, waaronder Harald Merckelbach, hoogleraar psychologie aan de Universiteit Maastricht, studenten een taak op een PC uitvoeren. Hen werd verteld dat de computer stuk zou gaan als ze de Shift-toets zouden aanraken. Vervolgens liet men het systeem vastlopen en beschuldigde de proefpersoon ten onrechte van het aanraken van de Shift-toets. Ruim 60 procent van de studenten kon men tot het tekenen van een bekentenis brengen.

[bewerk] Achtergronden

[bewerk] Invloed van de ondervragers

Er kunnen verschillende soorten valse bekentenissen worden onderscheiden. Zo kunnen valse bekentenissen bijvoorbeeld worden ingedeeld naar de invloed die door de ondervragers is uitgeoefend:

vrijwillige valse bekentenissen (‘voluntary false confessions’), waarbij de ondervragers geen druk uitoefenden
valse bekentenissen die tot stand komen door dwang of onder druk van de verhoorders of de verhooromstandigheden, ook wel afgedwongen valse bekentenissen genoemd (‘coerced-compliant false confessions’ of ‘pressured-compliant false confessions’);
ingebeelde valse bekentenissen (‘coerced-internalized false confessions’), waarbij de ondervragers op de verdachte inpraatten tot deze zelf aan zijn of haar schuld ging geloven.

[bewerk] Motieven

Een onschuldig persoon kan verschillende motieven hebben om te bekennen:

omdat de verdachte zelf denkt schuldig te zijn;
vanuit een ziekelijke behoefte aan aandacht of sensatiezucht;
onder invloed van een schuldgevoel;
om de werkelijke dader in bescherming te nemen;
om bepaalde voordelen te verkrijgen, zoals het beëindigen van de ondervraging, contact met familie, strafvermindering.

[bewerk] Ten onrechte denken schuldig te zijn

Een verdachte kan ten onrechte zelf gaan geloven schuldig te zijn. Dat kan gebeuren onder invloed van:

onvermogen om fantasie en werkelijkheid te scheiden
indringende beschuldigingen van de ondervragers
psychatrische problematiek, waanbeelden
geheugenproblemen

Traumatische gebeurtenissen uit het verleden en medicijngebruik kunnen hierbij een rol spelen.

De Maastrichtse psychologen Harald Merckelbach, Tom Smeets, Maarten Peter en Marko Jelicic stelden in het septembernummer van het Maandblad Geestelijke volksgezondheid (MGv) dat mensen die lijden aan schizofrenie in dit opzicht bijzonder kwetsbaar zijn. Citaat:

Schizofreniepatiënten lijden vaak aan ernstige geheugenafwijkingen. Zo kost het hun moeite om vast te stellen of ze iets dat ze zich herinneren werkelijk hebben meegemaakt. Ook zijn velen van hen uitgesproken 'suggestibel': ze accepteren gemakkelijk misleidende informatie. Deze geheugenafwijkingen kunnen hen opbreken als ze worden verhoord door de politie - zeker als deze hen (door middel van indringende, suggestieve vragen) doelbewust van hun stuk probeert te brengen. ¹

[bewerk] Sensatiezucht

Bij spectaculaire misdrijven melden er zich soms mensen spontaan bij de politie als dader, terwijl ze niets met de zaak te maken hebben. Dit kan voorkomen uit een ziekelijke behoefte om beroemd te worden.

Na de kidnapping van Charles Lindberghs dochter in 1932 — een van de beruchtste misdrijven van de wereld — hebben in de loop der jaren zo'n 200 mensen dat misdrijf bekend, zelfs enkelen die toen nog niet waren geboren.⁶

[bewerk] Om gunsten te verkrijgen

Een verdachte kan bekennen, terwijl hij of zij weet dat het niet waar is, om bepaalde gunsten te verkrijgen. Het doel van de verdachte kan zijn:

om een eind aan de ondervraging te maken;
om echtgenote, kinderen, en dergelijke weer te kunnen zien of spreken;
om een lagere straf te krijgen, indien de verhoorders de verdachte ervan overtuigen dat deze hoe dan ook veroordeeld zal worden.
om familie of vrienden te beschermen tegen vervolging.

[bewerk] Effect van druk

Een verhoor is over het algemeen geen pretje voor een verdachte. Als een verdachte langdurig wordt ondervraagd en zwaar druk wordt gezet door de ondervragers, kan een verdachte uiteindelijk besluiten maar te bekennen om 'van het gezeur af te zijn'. Vormen van druk die kunnen worden toegepast zijn onder andere:

Langdurig ondervragen
Op onverwachte momenten ondervragen
Voorkomen dat de verdachte tot rust komt, of hem geen slaap gunnen
Verdachte confronteren met gruwelijke foto's en beschrijvingen van het misdrijf
Spreken met stemverheffing, schelden
Bedreigingen
Zeggen dat ontkennen zinloos is, omdat ze de schuld toch wel kunnen bewijzen
Good cop - bad cop-methode
Marteling.

Sommige van deze vormen van druk, zoals marteling en dreigen met geweld, zijn verboden, maar ook geoorloofde vormen van druk kunnen een valse bekentenis in de hand werken. (Zie ook Zaanse verhoormethode).

Zo schrijft advocaat-generaal Posthumus in het evaluatieonderzoek in de Schiedammer parkmoord naar aanleiding van zijn interviews met Cees Borsboom:

Kees B. wist toen hij die antwoorden gaf dat dit niet de waarheid was. Als hij niet de wenselijke antwoorden zou geven, zouden de verhoorders net zolang blijven vragen totdat ze de 'juiste' antwoorden kregen. Kees B. was het naar eigen zeggen helemaal zat.²

Soms doet een verdachte een valse bekentenis om een einde te maken aan de verhoren in de veronderstelling dat zijn onschuld in een later stadium nog wel zal blijken.

De motieven om een valse bekentenis te doen kunnen in elkaar overlopen: Na langdurig verhoor kan een verdachte gaan twijfelen aan zichzelf en dan maar bekennen. Naderhand kan hij zich gaan realiseren dat hij zich onder druk van de ondervragers iets ingebeeld heeft.

[bewerk] Voorkómen van valse bekentenissen

Om valse bekentenissen te voorkomen kunnen de volgende maatregelen ingevoerd worden:

beperken van de druk waaraan verdachten worden blootgesteld;
bewustwording onder politiemensen, officieren van justitie, advocaten en rechters van de risico's;
opnemen van de verhoren op video;
zorgvuldig omgaan met daderwetenschap (zie hieronder).

[bewerk] Video-opnamen van verhoren

Bij het maken van video-opnamen van verhoren is het belangrijk, dat ook de verhoorders in beeld worden gebracht, zodat zichtbaar is of en hoe de verdachte onder druk wordt gezet.

[bewerk] Daderwetenschap

Daderwetenschap is kennis van details omtrent het misdrijf, waarvan alleen de dader op de hoogte kan zijn. Het evaluatieonderzoek in de Schiedamse parkmoord gaat uitgebreid in op de noodzaak om op deze wijze valse bekentenissen van ware bekentenissen te onderscheiden. Daarvoor is het essentieel, dat daderwetenschap niet bekend gemaakt wordt via de media of op een andere wijze de verdachte kan bereiken.

Daarbij wijst de onderzoeker Posthumus op het risico dat politiemensen onbewust daderkennis onthullen aan een verdachte, die zijn best doet de 'juiste' antwoorden te geven in de hoop dat het verhoor dan snel afgelopen zal zijn.

Het beste toetsingsmiddel voor bekentenissen is daderwetenschap van details, waarvan ook de politie nog niet op de hoogte was, bijvoorbeeld de vindplaats van een gebruikt wapen.

[bewerk] Georganiseerde tegenspraak

Onderzoeker Posthumus dringt erop aan dat politie en justitie zelf 'tegenspraak' organiseren. Voordat de zaak naar de rechter gaat moet iemand ervoor gaan zitten en de tegenargumenten voor de schuld van de verdachte naar voren brengen, zodat het team daar extra aandacht aan kan besteden.

[bewerk] Toetsing door de rechter

Volgens artikel 341 lid 4 van het Nederlandse Wetboek van Strafvordering mag een rechter bij een schuldigverklaring niet uitsluitend afgaan op een bekentenis van de verdachte.

[bewerk] Literatuur

G.H. Gudjonsson, The Psychology of Interrogations and Confessions: A Handbook, Chichester: Wiley 2003
A. Vrij, 'Het verhoren van verdachten', in: P.J. van Koppen, D.J. Hessing, H.L.G.J. Merckelbach, H.F.M. Crombag (red.), Het recht van binnen, 2002
E. Rassin en I. Candel, 'Suggestie tijdens het verhoor', in: Het Recht van Binnen, Deventer: Kluwer, 2002,
‘The Psychology of False Confessions’, Richard P. Conti, in: The Journal of Credibility Assessment and Witness Psychology, 1999, Vol. 2,

[bewerk] Zaken met valse bekentenissen

Bij de volgende zaken is sprake geweest van kennelijk valse bekentenissen:

Schiedamse parkmoord
Puttense moordzaak (moord op een jonge vrouw te Putten op 9 januari 1994)

[bewerk] Externe links

[bewerk] Bronnen en referenties

Bronnen en referenties:

Categorie: Strafrecht