Wayana (volk)
Van Wikipedia
De Wayana is een inheems volk in Zuid-Amerika.
Inhoud |
[bewerk] Situering
De ongeveer 1450 Wayana wonen in het zuidoosten van Suriname, in het grensgebied van Suriname, Frans-Guyana en Brazilië, aan de rivieren Lawa, Litani, Tapanahoni en Paru. Zij hebben een gemeenschappelijke geschiedenis en taal en zij houden onderling geregeld contact, waarbij de landsgrenzen voor hen van weinig betekenis zijn. Vanaf de 18de eeuw woonden ze aan twee zijrivieren van de Amazone, de Jari en de Paru, maar op de vlucht voor allesverwoestende draagmieren en niet minder verwoestende Europese kolonisten die zich aan de monding van de Amazone vestigden, trokken zij steeds verder noordwaarts.
[bewerk] Leefomgeving
De Wayana wonen in dorpen die soms, door huwelijk of door ingrijpen van de Amerikaanse zendelingen, ook inheemsen herbergen van andere stammen als Emerillion, Trio, Akuriyo, Wayapi en vooral Aparai. Door de oprichting van poliklinieken en scholen is hun oorspronkelijke nomadische levenswijze ingewisseld voor een steeds sterker sedentair bestaan. De Wayana leefden van wat de kostgronden en de jacht hun opleverden, maar in de jaren '80 van de 20ste eeuw zijn daar ook de goudwinning, de houtkap, de huisnijverheid en huizen- en botenbouw bijgekomen.
[bewerk] Cultuurverandering
Deze veranderingen brengen onvermijdelijk ook een verandering van cultuur: als jongeren geen jager meer willen worden, hebben ze ook weinig zin de initiatieriten voor jager te ondergaan. Terwijl de pïyai sjamanen vroeger geconsulteerd werden bij jagen en vissen, is hun voornaamste taak tegenwoordig beperkt tot het genezen van zieken. De pïyai werden vroeger alïlïman genoemd. Het waren zowel mannen als vrouwen, die zich bedienden van een malak (rammelaar) om hun negatieve krachten (`zwarte magie') aan te wenden. Die vreeswekkende gedaante is al geruime tijd ingeruild voor de wat vriendelijker verschijning van genezer van ziekten, al hebben de Wayana nog altijd respect voor de sjamanen (tegenwoordig alleen nog mannen). De malak is ingeruild voor de tabak en de praktijken worden uitgevoerd in een mïmne (hut). Het blazen van rook brengt een verandering teweeg vergelijkbaar met een droom. Er verschijnt een pad waarover geesten en pïyai kunnen reizen; de geesten worden door liederen opgeroepen.
[bewerk] Kosmologie
In de traditionele kosmologie van de Wayana is er sprake van een nauw verband tussen natuur en bovennatuur. Het cultuurgoed van de Wayana is bij uitstek oraal van karakter. Zendelingen van de West Indies Mission die in de jaren '60 van de 20ste eeuw hun aandacht richtten op de bovenlandse inheemsen in Suriname, beoogden met het propageren van het schrijven in het Wayana slechts de mogelijkheid om de Bijbel te lezen. Uiteindelijk hebben deze zendingsactiviteiten, alsook de verregaande bemoeienissen van de centrale overheid en de introductie van de geldeconomie hard meegewerkt aan de afbraak van het traditionele cultuurgoed.
[bewerk] Zie ook
| Bronnen en referenties: |
|
Dit artikel is – met toestemming van de auteur – gebaseerd op informatie uit Michiel van Kempen, Een geschiedenis van de Surinaamse literatuur (Paramaribo: Okopipi: 2002). |
