West-Romeinse Keizerrijk
Van Wikipedia
geschiedenis van het Romeinse Rijk
|
|
ca. 750 v. Chr. - 476 n. Chr.
 Portaal Romeinse Rijk |
Het West-Romeinse Keizerrijk ontstond in 395, het jaar van de definitieve splitsing van het Romeinse Rijk in oost en west. Terwijl het oosten tot 1453 een keizerrijk zou blijven, werd de laatste West-Romeinse keizer al in 476 afgezet, ook al zou zijn Oost-Romeinse collega in naam zijn functie overnemen.
Inhoud |
[bewerk] Oorsprong
Het oorspronkelijke Romeinse Rijk werd wegens de toenemende problemen in bestuur, economie en grensbewaking in 300 onder keizer Diocletianus verdeeld in een West- en Oost-Romeins Rijk (later ook bekend als Byzantijnse Rijk). De grens werd getrokken tussen het Latijn sprekende Italië en Westen en het welvarender Grieks sprekende Oosten.
Tot begin 5e eeuw bleef het Westelijke Rijk min of meer intact. Verschillende keren werden de twee 'Romeinse Rijken' nog verenigd onder een enkele keizer (na de nodige burgeroorlogen tussen de troonpretendenten) maar de verschillen in cultuur en economie tussen de twee werden steeds groter. De belangrijkste oorzaken waren de geringere bevolking, kleinere economie en handel en de nog jonge steden zonder geroutineerde bestuurlijke traditie in het Westen, met uitzondering van Italië. Het dichtbevolkte Oosten kon al op een stedelijke traditie van vele eeuwen bouwen, met het bijbehorende betere bestuur dat ook meer belasting kon opbrengen om een efficiënt leger op de been te houden.
[bewerk] Desintegratie
Tussen 300 en 400 werden er al noodgedwongen grote aantallen Germanen, onder het mom van foederatii (=bondgenoten), in de grensstreken toegelaten. In 355 werd aan de Franken al delen van zuidelijk Nederland en Vlaanderen toegestaan op voorwaarde dat zij mee zouden helpen de grens te verdedigen (wat ze ten dele ook deden).
Een van de belangrijkere oorzaken dat de 'barbaren' zo gemakkelijk de grens konden oversteken was dat de grenstroepen vaak betrokken werden in de onderlinge oorlogen van de keizerlijke troonpretendenten. Binnen het rijk werd dikwijls meer strijd geleverd tussen romeinse legers dan aan de grenzen met binnenvallers. Zo werden eind 406 de Keizerlijke grenstroepen, inmiddels grotendeels Germaans van samenstelling, grotendeels van de Rijn teruggetrokken door Stilicho om ingezet te worden voor de strijd tegen een nieuw opgestane concurrent van de zittende keizer. In 407 werd het leger ook teruggehaald uit Britannia (om er nooit meer terug te keren) om Gallië en Italië te verdedigen tegen weer andere binnenlandse usurpators. Hiermee werd het Vandalen, Suevi, Bourgondiërs en Alanen wel erg gemakkelijk gemaakt Gallia binnen te dringen. Ook hun werd een 'bondgenootschap' aangeboden, maar ze begonnen zich al snel vrij onafhankelijk op te stellen. In het midden van de eeuw rond 450 kwam er een nog grotere dreiging, die van het Hunnenrijk van Attila. Deze trachtte eerst in het oostelijke rijk poot aan de grond te krijgen, maar drong uiteindelijk Gallia binnen, vergezeld van een aantal van zijn Germaanse bondgenoten. De Romeinen wisten -met hun Germaanse bondgenoten- het gevaar op het nippertje te keren (451), maar al snel verzonk de het keizerlijk gezag in een politieke crisis die niet meer te stuiten was. De ware macht was in handen van de Germaanse legerleiding en de keizers, die elkaar steeds sneller opvolgden, werden al snel -terecht- gezien als niet meer dan een stroman.
Uiteindelijk ging vrijwel het gehele rijk in Germaanse handen over:
- Hispania aan de Visigothen (of ook genoemd West-Gothen)
- Gallia aan de Franken en Bourgondiërs
- Africa aan de Vandalen
- Britannia werd inmiddels bezet door Angelen, Friezen, Juten en Saksen uit Noord-Duitsland en Denemarken.
- Italië werd ten slotte bezet door de Ostrogothen (ook wel Oost-Gothen genoemd).
Aanvankelijk beschouwden de leiders van de Germaanse invallers zich als 'gouverneurs' van de keizer en 'verdedigers' van de Romeinse bewoners in hun gebieden die formeel onder de West-Romeinse keizer en de Oost-Romeinse keizer van Constantinopel stonden. In de praktijk waren het onafhankelijke koninkrijken die het begin markeerden van de latere West-Europese staten.
In 476 verdween ook de titel van West-Romeinse keizer toen de Germaanse legerleider Odoaker de laatste West-Romeinse keizer Romulus Augustus in Ravenna afzette.
Odoaker had de optie om weer een nieuwe marionetten'keizer' te installeren of zich rechtstreeks 'onder het bewind' van de nog altijd machtige Oost-Romeinse keizer Zeno van Byzantium te plaatsen. Keizer Zeno liet aan Odoaker de keus. Deze koos voor het laatste en stuurde de keizerlijke insignes en attributen naar Constantinopel terug en noemde zichzelf voortaan koning van de Oost-Gothen en Italië terwijl hij voor de Oost-Romeinen hun 'gouverneur' en 'plaatselijke bevelhebber' was.
In het gebied rond Lutetia (tegenwoordig bekend als Parijs) hield een 'Romeinse generaal' (Syagrius) het nog wat langer uit. Pas in 486 besloten de Franken -na 130 jaar bondgenootschap- onder koning Clovis dat het nu wel welletjes was en veroverden het laatste stukje Romeinse rijk in West-Europa in het Isle de France.
Terwijl het Oost-Romeinse Rijk tamelijk ongeschonden de volksverhuizing is doorgekomen is het West-Romeinse Rijk praktisch verdwenen. Het voormalige grondgebied werd ingenomen door Germaanse stammen, die in theorie wel de Oost-Romeinse keizer erkennen als opperheer, maar in de praktijk hun eigen gang gaan.
[bewerk] Voortzetting van Romeinse instellingen en cultuur
De bezetting van het vroegere West-Romeinse Rijk betekende geen absolute breuk met het verleden. Wellicht merkte de bevolking, als ze niet in de buurt van of in een stad woonde die de belangstelling van op buit beluste 'barbaren' opwekte of in afgelegen streken woonde zonder rijke villa's, wel helemaal niets van een 'Val van het Romeinse Rijk'. De nieuwe machthebbers namen veel Romeinse instellingen gewoon over. Dit kwam omdat de Germaanse veroveraars in aantal maar een kleine bovenlaag vormden over de grote meerderheid van de autochtone Romeinse onderdanen. Dit blijkt ook uit het feit dat de Germaanse veroveraars uiteindelijk de Latijnse taal van hun onderdanen overnamen. Dat proces heeft overigens bijzonder lang geduurd. De Franken spraken onder Karel de Grote (ca. 800) nog steeds Frankisch. Tegenwoordig is het voormalig grondgebied van het West-Romeinse rijk grotendeels nog steeds Latijnstalig. Uitzonderingen zijn Groot-Brittannië, zuidelijk Nederland, Vlaanderen, Luxemburg, delen van Elzas-Lotharingen, een stukje Duitsland (Baden) en delen van Zwitserland en Oostenrijk. De Germanen maakten van de al bestaande administratie gebruik om zoveel mogelijk controle over de opbrengsten van hun nieuwe gebieden te krijgen.
Het belangrijkste element dat overgenomen werd door de nieuwe Germaanse koninkrijken was het christelijke geloof en het bijbehorende kerkelijke instituut. De meeste stammen waren al tot het christendom overgegaan in de eeuw voordat ze het rijk binnenvielen. Dat was het gevolg van de missioneringsdrang van zendelingen die naar de 'barbaarse' gebieden van Europa waren getrokken. De bekendste was Wulfilas die voor de Gothen de Bijbel in het Gotisch vertaalde. Aanvankelijk waren -met uitzondering van de heidense Franken- de nieuwe heersers Ariaanse christenen, maar geleidelijk bekeerden ze zich allemaal tot het katholicisme. Het laatst de Visigothen in de 6e eeuw (589). De katholieke kerk had intussen bijna alle charitatieve instellingen, cultuur, onderwijs en bestuursvormen overgenomen van het vroegere Romeinse Rijk toen het wereldlijke bestuur daarvan steeds meer in verval raakte en dit ging gewoon door onder de nieuwe machthebbers. De conclusie kan dan ook getrokken worden dat, hoewel de Romeinse militaire en politieke macht verdwenen was, hun cultuur, christelijke religie, bestuursstructuur en wetten, enz. grotendeels werden gecontinueerd in West-Europa en de basis vormden van de huidige Westerse beschaving.
[bewerk] Het hernieuwde 'West-Romeinse Rijk'
Soms wordt er wel eens beweerd dat, technisch gezien, het grondgebied van het Westen vanaf 476 formeel onder de Oost-Romeinse keizers viel. Odoaker had immers de Keizer in Constantinopel erkend als 'zijn opperheer' en ook de andere Germaanse koningen erkenden deze als de enig wettige keizer over hen. Waarschijnlijk was deze welhaast universele erkenning van de Oost-Romeinse keizer als opperste heerser ingegeven doordat hij in het verre Constantinopel toch geen werkelijke invloed kon uitoefenen op het handelen van de nieuwe Germaanse koninkrijken in het westen. Maar het gaf wel een legitiem tintje aan de positie van de Germaanse koningen wat voornamelijk symbolische waarde had in die tijd. In 800 kwam een einde aan dit 'herenigde Romeinse Rijk', toen Karel de Grote na een 'onderbreking' van 324 jaar door de paus tot nieuwe 'keizer van het West-Romeinse Rijk' gekroond werd. Door Constantinopel met tegenzin erkend, werd het West-Romeinse Rijk theoretisch weer 'voortgezet' als het Middeleeuwse Heilige Roomse Rijk.
[bewerk] Verdere geschiedenis van het Oost-Romeinse Rijk
Overigens bleef het Oost-Romeinse Rijk gewoon voortbestaan als een van de belangrijkste politieke en militaire machten van de Europese Middeleeuwen in de vorm van het Byzantijnse Rijk tot 1453. Vanaf ongeveer de 7e eeuw was van de oorspronkelijk Romeinse oorsprong niet veel meer over en was de cultuur helemaal Grieks. Het rijk beleefde naast zwakke tijden nog verscheidene periodes van grote bloei en vormde zeer sterk de cultuur van Oost-Europa en het latere Rusland. Van hen werden ook veel instellingen overgenomen door de van oorsprong nomadische Arabieren die vanaf de 7e eeuw het Byzantijnse Midden-Oosten en Noord-Afrika veroverden en het eerste Islamitische Arabische Rijk vormden. Dit was om dezelfde redenen als waarom de Germanen de gebruiken van het West-Romeinse rijk overnamen.
[bewerk] Links
Zie voor een lijst van West-Romeinse keizers: Keizers van Rome
