Africa

Van Wikipedia

Het Romeinse Rijk rond 120 na Christus, de provincie Africa in rood

Africa' was een provincie van het Romeinse Rijk. In het latere Romeinse Rijk (vanaf keizer Diocletianus) was er ook een Diocese Africa, een grotere bestuurlijke eenheid die vijf provincies omvatte, waaronder de provincie Africa. De provincie Africa omvatte grofweg Noord-Tunesië en de Middellandse Zeekust in het westen van het huidige Libië tot aan Tripoli.

De door de Romeinen verwoeste stad Carthago was gelegen in deze provincie en daarnaast was er nog een aantal andere grote steden, zoals Hadrametum, de hoofdstad van Byzacena (tegenwoordig Sousse, in Tunesië) en Hippo Regnus (tegenwoordig Annaba in Algerije). Het merendeel van de provincie viel in Romeinse handen aan het eind van de Tweede Punische Oorlog en de rest werd veroverd in de Derde Punische Oorlog.

Inhoud

1 Ligging
2 Geschiedenis
3 Belang van de provincie
4 Romanisatie en religie
5 Belangrijke personen
6 Bronnen
- 6.1 literatuur
- 6.2 Epigrafie
7 Bibliografie

[bewerk] Ligging

Romeins Africa strekt zich uit van de Atlantische oceaan tot de oude Griekse kolonie en latere provincie Cyrenaica. De eigenlijke provincie Africa grensde in het oosten aan Cyrenaica en in het westen aan Numidia, dat van de oorspronkelijke provincie werd gesplitst onder Caligula. Het gebied vanaf Cyrenaica werd in de klassieke wereld niet onder de noemer Africa geplaatst. Het is een betrekkelijk smalle strook land die in het westen begrensd wordt door de oceaan in het westen, de Middellandse Zee in het noorden en oosten en de Sahara in het zuiden. Het land wordt van oost naar west doorkruist door vier bergruggen die nu samen het Atlasgebergte noemen. Het bestaat verder uit een vruchtbare kustvlakte en verschillende hoogvlaktes.

[bewerk] Geschiedenis

Het eerste Romeinse optreden in Afrika vindt plaats tijdens de Tweede Punische Oorlog, wanneer Scipio de slag bij Zama wint van Hannibal. Deze overwinning leverde hem de titel Africanus op en schakelde Carthago de facto uit als concurrent van Rome. De Numidische koning Masinissa profiteerde: hij kreeg niet alleen een groot deel van het Carthaags gebied in Noord-Afrika, maar hij kon in de volgende jaren steeds meer gebied van de eens zo machtige staat inpalmen. Carthago zocht vruchteloos bescherming bij Rome, maar vond geen gehoor bij de senaat. De Carthagers namen het recht in eigen handen om zich te verdedigen. Deze formele schending van het vredesverdrag leverde hen een onmogelijk Romeins ultimatum op. Het was het perfecte excuus voor de Romeinen om definitief af te rekenen met de oude vijand, iets waarvoor Cato - hij sloot zijn redevoerigen af met de woorden “delenda est Carthago” - al jaren pleitte.

De Derde Punische Oorlog die volgde, was niet meer dan een langdurige belegering van Carthago en leverde Rome zijn eerste overzeese provincies, de eilanden Sicilië, Corsica en Sardinië uitgezonderd) op in het jaar 146 v. Chr. Het was slechts een kleine provincie, Provincia Africa genaamd, dat het noord-oosten van het huidige Tunesië omvat, de kuststreek tussen de steden Thabraca en Thaenea. Carthago werd verwoest en er werd een formele vloek over het land uitgesproken.

Het Numibische koninkrijk bleef naast deze provincie bestaan en de senaat had er weinig aandacht voor tot Jugurtha, in een poging om de macht in Numidia te grijpen, Cirta belegerde, waar zijn familieleden (en dus concurrenten) zich hadden verschanst. De bevolking van de stad werd massaal over de kling gejaagd na de inname, inclusief enkele Romeinse handelaars. Het Romeinse volk schreeuwde om wraak en de generaal Gaius Marius legde er het begin van zijn schitterende loopbaan. Marius versloeg Jugurtha maar Numidïe annexeerde Numidië, wel Rome installeerde er een betrouwbare koning.

De tegenstanders van Caesar hergroepeerden zich na hun nederlaag bij Pharsalus en de moord op Pompeius in Egypte in Africa met de steun van de Numibische vorst Juba. Caesar wist het verzet echter snel neer te slaan en annexeerde die delen van Numidia rond de provincia Africa onder de naam Africa Nova. Caesar stichtte er ook de eerste officiële colonia, onder meer boven de ruïnes van Carthago.

Na de installatie van het principaat en de hervormingen onder Augustus werd Africa een provincie onder toezicht van de senaat, o.l.v. een proconsul (vandaar Africa Proconsularis) die ieder jaar door de senaat werd verkozen. Deze proconsul was ook de commandant van het Legioen III Augusta en de daaraan verbonden hulptroepen, in totaal ca. 30000 soldaten. Er werden enkele succesvolle campagnes in Afrika gevoerd maar er waren slechts twee grotere campagnes: een tegen de opstand van de Gaetuliërs in 22 v. Chr. en tijdens de opstand o.l.v. Tacfarinas tussen het jaar 17 en 24.

Onder Caligula vonden de volgende veranderingen plaats. Ten eerste maakte hij in 37 een eind aan de situatie waarin een proconsul het bevel voerde over een legioen. Het bevel werd nu gevoerd door een n door de keizer benoemde legatus, later werd dit militaire gebied een aparte provincie, Numidia. Ten tweede annexeerde hij in 40 het clientkoninkrijk Mauretanië, de opvolger van het Numidische koninkrijk en verdeelde het in twee provincies: Mauretania Caesariensis en Mauretania Tingitana. Het Romeinse grondgebied in Noord-Afrika zal uiteindelijk zijn grootste omvang bereiken tijdens de heerschappij van Alexander Severus.

In de Laat-Romeinse keizertijd viel ook Africa ten prooi aan de chaos die het rijk teisterde. Het bracht in 238 een zeer tijdelijke keizer voort: Gordianus, uitgeroepen door de burgers van de provincie en aanvaard door de senaat. Helaas werd hij na 22 dagen al verslagen door troepen van de legaat van Numidia.

Bij de definitieve splitsing van het rijk, in 395, werd Africa ondergebracht bij het West-Romeinse Rijk maar al snel grepen plaatselijke Berbervolken (eind 5e, eerste helft 6e eeuw) de macht. De Vandalen, die in 431 Hippo Regius veroverden en deze stad tot hoofdstad van Geiserik maakten, beheersten de kuststreken terwijl de berbervolken het binnenland onder controle hadden. De bijzondere waarde van Africa voor de Romeinen blijkt uit de moeite die de Oost-Romeinse keizers, zoals Justinianus deden om het gebied terug in te lijven en te behouden in de 6e en 7e eeuw. De Afrikaanse provincies gingen definitief verloren na de Arabische verovering van Carthago in 697.

[bewerk] Belang van de provincie

Africa was een van de eerste overzeese provincies en een van de laatste dat definitief verloren ging tijdens de Arabische veroveringen in de 7e eeuw. Waarom hechtte Rome zoveel belang aan dit gebied? De eerste en meest belangrijke reden was de afhankelijkheid van de stad Rome, die ca. 1 miljoen inwoners telde, van de Afrikaanse graanproductie. Italië produceerde maar net genoeg om in zijn eigen behoeftes te voorzien en kon de Romeinse noden niet dragen. Africa was een veiligere graanschuur dan Egypte omdat het dichter bij Rome lag en de zeereis korter was.

Het belang van deze graanproductie wordt geïllustreerd door enkele Afrikaanse gouverneurs die een gooi deden naar de keizerlijke macht. Clodius Macer was de eerste die Rome op de knieën probeerde te dwingen door de graantransporten te blokkeren in het vierkeizersjaar, 69. Troepen van Galba riepen hem echter gauw tot de orde. Zijn voorbeeld werd, met evenveel succes gevolgd door Domitius Alexander in 308 en de legatus van Numidia, Gildo, in 397, wat de dichter Claudianus tot inspireerde tot het componeren van de bello Gildonico. Africa produceerde en exporteerde ook andere landbouwproducten zoals olijfolie, vijgen, druiven (de wijn was wel van mindere kwaliteit dan in andere regio’s) en vee (vooral paarden maar ook koeien, ezels, varkens, schapen en geiten.

Niet alleen het brood maar ook de spelen waren deels afhankelijk van de Afrikaanse provincies. Talrijke diersoorten, zoals olifanten, panters, leeuwen en beren werden er gevangen en geëxporteerd naar Rome, waardoor vele soorten uitstierven in Noord-Afrika. Een derde voordeel van de provincie was het overschot aan land dat het bood. De druk op Italië werd verlicht door de vele kolonisten die zich in Africa vestigden, onder meer ruim 50.000 veteranen van Caesar en Augustus. De eerste plannen om coloniae in Afrika te stichten gaan terug op Gaius Gracchus in 122 v. Chr. Deze plannen werden na zijn dood opgeborgen, hoewel er een soort private coloniae waren, zeker na de oorlog tegen Jugurtha toen veteranen van Marius zich in Noord- Afrika vestigden.

[bewerk] Romanisatie en religie

Het romanisatieproces verliep eerder traag in Africa, en is pas in grotere delen van de samenleving afgerond in de eerste en tweede eeuw na Christus. Zeer vaak bleven oudere tradities gewoon bestaan, binnen de officiële Romeinse instellingen en gebruiken. De inscripties die men terugvindt bij archeologisch onderzoek zorgen voor aanwijzingen rond de romanisatiegraad.

Een Punische levensstijl bleef zeer lang aanwezig in de Romeinse provincie, zo blijkt uit de vele inscripties die zowel in het Punisch als in het Latijn zijn opgesteld. Deze inscripties dat er lang een Punisch element in de naamgeving aanwezig bleef, zo vinden we een Annobal Tapapius Rufus met de typerende, Punische naam Annobal. De laatste Punische naam vinden we terug in 72. Voordat Lepcis het statuut van colonia kreeg onder Trajanus bleef in het publieke leven er eveneens een Punische invloed bestaan met de sufetes, een Latijnse naam voor de Punische sophetim, de hoogste magistraten in Lepcis .

Romeinse goden werden overgenomen door ze te vereenzelvigen met de bestaande godheden. Deze lokale eigenheid bezorgde enkele goden een grote populariteit en wijst soms op een oudere religieuze traditie. Zo werd de oude Carthaagse god Ba’al gelijkgesteld met Saturnus en werd Juno of Venus vaak geïdentificeerd met Tanit. Ook de landbouwgodin Ceres werd op zeer unieke wijze vereerd als Cereres, een meervoudsvorm die enkel in Africa wordt aangetroffen.

Africa speelde een belangrijke rol in het vroege christendom. De eerste bewijzen voor christenvervolging dateren uit 180. In 256 werd een concilie gehouden te Carthago. Africa was ook de thuisbasis van belangrijke christelijke auteurs zoals Augustinus en Tertullianus (cfr. Infra)

[bewerk] Belangrijke personen

Afrikaanse Romeinen konden, zolang ze Romeins burger waren en een minimumvermogen hadden, carrière maken in Rome. Vele bestuurlijke en militaire functies waren voorbehouden voor equites of senatoren. De senatoriële functies hadden een groter sociaal aanzien terwijl de equites de belangrijkste posten konden verwerven. De eerste Afrikaanse consul was Pactumeius Fronto uit Cirta in 80. Twee andere personen die de hoogste posities in Rome zouden verwerven.

De eerste was Q. Aemilius Laetus die prefect van de praetoriaanse garde werd tijdens de laatste jaren van Commodus’ regering. Deze post was voorbehouden voor equites en wordt het best vergeleken met een eerste minister. Laetus plande de moord op Commodus en had een hand in de benoeming van zijn opvolger Pertinax, die hij op zijn beurt ook liet vermoorden.

De opvolger van Pertinax is de volgende en meest bekende Romeinse Afrikaan: Lucius Septimius Severus, de enige Afrikaanse keizer en grondlegger van de zgn. Syrische dynastie. Niet onverwacht liet hij Laetus terechtstellen wanneer hij de keizerstitel bemachtigde. Septimius was, Hadrianus uitgezonderd, de enige keizer die een bezoek bracht aan Africa en liet heel wat openbare werken uitvoeren, o.m. de uitbouw van zijn geboortestad Lepcis.

Op literair vlak zijn ook enkele Afrikaanse Romeinen bekend geworden. De oudste is P. Terrentius Afer, die waarschijnlijk als Carthaags slaaf aan een Romein verkocht werd en later zijn vrijheid kreeg. Hij schreef tussen 166 en 160 v. Chr zes komedies. In de jaren vijftig werd een inscriptie ontdekt in Hippo Regius waar Suetonius opgroeide en zijn carrière begon. Bij Apuleius van Madauros kan men spreken van een Afrikaanse stijl. Hij heeft een zeer uiteenlopend oeuvre nagelaten waarvan de Apologia en de Metamorphoses de meest bekende zijn.

Africa was ook een vruchtbare bodem voor christelijke schrijvers. Tertullianus was de eerste onder hen. Deze advocaat van opleiding schreef werken ter verdediging van de nieuwe godsdienst. In zijn bekendste werk, Apologeticus, probeert Romeinse gouverneurs te overtuigen dat de christenvervolgingen onlogisch en zinloos is. Het volgende voorbeeld is een van de bekendste en invloedrijkste christelijke auteurs: Augustinus. Hij werd geboren in Thagaste, als zoon van een verarmde decurio. Zijn studie vervolmaakte hij in Milaan waar hij beïnvloed werd door de kerkvader Ambrosius. Rond 390 wordt hij priester in Hippo Regius waar hij zijn meesterwerken Confessiones en de civitate Dei zal schrijven.

[bewerk] Bronnen

[bewerk] literatuur

APPIANUS, Punico; vertaald door: WHITE, H., Appian, Roman history, I; Loeb classical library, 672 pp.
CASSIUS DIO, LV; vertaald door: CARY, E. en FOSTER, H.B., Cassius Dio, Roman History, VI, books 51-55; Loeb classical library, 1917, 512 pp.
CASSIUS DIO, LIX; vertaald door: CARY, E. en FOSTER, H.B., Cassius Dio, Roman History, VII, books 56-60; Loeb classical library, 1924, 464 pp.
CICERO, ad C. Rabirius Postumus; vertaald door: BOULANGER, A., Cicero, Pour C. Rabirius Postumus – Pour T. Annius Milon; Les belles Lettres, Parijs, 1949, 235 pp.
CLAUDIANUS, De bello Gildonico; vertaald door: PLATNAUER, M., Claudian, vol. I; Loeb classical library, 1922, 424 pp.
JOSEPHUS, Bellum Iudaicum; vertaald door THACKERAY, H.S.J., Josephus, the jewish war, book I-II; Loeb classical library, 1927, 624 pp.
LIVIUS, Ab Urbe Condita, XXXVII; vertaald door: SAGE, E.T., Livy, History of Rome, X, books 35-37; Loeb classical library, 1935, 512 pp
PLINIUS, Naturalis Historia, V; vertaald door: DESANGES, J., Pline l’Ancien, l’histoire naturelle; Les belles lettres, Parijs, 1980, 524 pp
POLYBIUS, Historia, XXXVI; vertaald door: PATON, W.R., Polybius, histories, VI, books 28-39; Loeb classical library, 1927, 480 pp.
SALLUSTIUS, bella Jugurthina; vertaald door: ROLFE, J.C., Sallust; Loeb classical library, 1921, 560 pp.
TACITUS, Historia, I; vertaald door: WUILLEUMIER, P. En LE BONNIEC, H., Tacite, Histoires, livre I; Les belles Lettres, Parijs, 1987, LXIX + 334 pp.
TACITUS, Annales, II; vertaald door: MOORE, C.H. en JACKSON, J., Histories, books IV-V, Annals, books I-III; Loeb classical library, 1931, 656 pp.

[bewerk] Epigrafie

Corpus Inscriptionum Latinarum, vol VIII en supplementen; Berlijn, 1863 -
DESSAU, H., Inscriptiones Latinae selectae; 3 delen, 5 volumes, Berlijn, 1892-1916.
GSELL, S., Inscriptions latines de l’Algérie, tome premier: inscriptions de la proconsulaire; H. Champion, Parijs, 1922, 458 pp.
REYNOLDS, J.M., WARD-PERKINS, J.B. en AURIGEMMA, S. (eds.), Inscriptions of Roman Tripolitania; Britisch School, Rome, VI + 285 pp.

[bewerk] Bibliografie

[bewerk] Encyclopedia

BRODERSEN, K. en ZIMMERMAN, B., Metzler Lexikon Antike; Metzler Verlag, Stuttgart, 2000.
CANCIK, H., SCHNEIDER, H. en LANDFESTER, M. (eds.), Der Neue Pauly Enzyklopädie der Antike; Metzler, Stuttgart, 17 delen, 1996-2003, 11611 pp.
DAREMBERG, C., SAGLIO, E. en POTTIER, E., Dictionnaire des antiquités grecques et romaines, d'après les textes et les monuments, contenant l'explication des termes qui se rapportent aux moeurs, aux institutions, à la religion, et en général à la vie publique et privée des anciens ; Hachette, Parijs, 5 delen in 10 volumes, 1877-1919, 8664 pp.
Enciclopedia dell'arte antica classica e orientale; Istituto della enciclopedia Italiana, Rome, 14 vol., Roma, 1958-1994.
KLAUSER, T. (ed.), Reallexikon für Antike und Christentum: Sachwörterbuch zur Auseinandersetzung des Christentums mit der Antiken Welt; Stuttgart, 1950-.
WISSOWA, G. e.a., Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft; 66 delen (Reihe I en II) + 15 Supplementdelen, Stuttgart & München, 1893-1978.
ZIEGLER, K., SONTHEIMER, W. en GÄRTNER, H. (eds.), Der kleine Pauly. Lexikon der Antike. Auf der Grundlage von Pauly's Realencyclopädie der classischen Altertumswissenchaft; Stuttgart,5 delen, 1964-1975, 4128 pp.

[bewerk] Literatuur

BARTON, I. M., Africa in the Roman empire; Ghana Universities Press, Accra, 1972, 84 pp.
BIRLEY, A.R. Septimius Severus, the African emperor ; Yale university press, New Haven, 1989, XI + 291 pp.
BRISSON, J.P., Autonomisme et christianisme dans l’Afrique romaine; E. De Boccard, Parijs, 158, 456 pp.
CHERRY, D., Frontier and society in Roman North Africa, Clarendon Press, Oxford, 1998, 291 pp.
DECRET, F. en FANTAR, M., L’Afrique du Nord dans l’Antiquité, des origines au Ve siècle; Payot, Parijs, 1981, 391 pp.
FAGE, J.D. en OLIVER, R., The Cambridge history of Africa, vol. 2; Cambrigde university press, New York, 1978, XVII + 840 pp.
HAYWOOD, R.M., Roman Africa; in: TENNEY, F. (ed.), An economic survey of ancient Rome, vol. IV; Pagean books, Paterson, 1959. pp.
LE BOHEC, Y., Histoire de l’Afrique romaine (146 avant J.-C. – 439 après J.-C.); Picard, Parijs, 2005, 282 pp.
MACMULLEN, R., Romanization in the time of Augustus; Yale university press, New Haven/Londen, 2000, 222 pp.
ØRSTED, P. e.a. (eds.), Africa proconsularis: regional studies in the Segermes Valley of Northern Tunisia; Aarhus university press, Aarhus, 2000, 339 pp.
PARRISH, D., Season mosaics of Roman North Africa; Giorgio Bretschneider, Rome, 1984, 272 pp.
RAVEN, S., Rome in Africa, Evans Brothers; Londen, 1969, 191 pp.
TOUTAIN, J., Les cités romaines de la Tunisie: essaie sur l’histoire de la colonisation romaine dans l’Afrique du Nord; Thorin, Parijs, 1896, 412 pp.

[bewerk] Artikels

BARKER, G., A Tale of Two Deserts: Contrasting Desertification Histories on Rome's Desert Frontiers; in: World Archeology, vol 33, 2002; deel 3, p. 488-507.
BRADLEY, K., Romanitas and the Roman Family: The Evidence of Apuleius's Apology; in: Canadian Journal of history, vol 35, 2000; deel 2, p. 215-240.
DUNCAN-JONES, R.P., City Population in Roman Africa; in: Journal of Roman Studies, vol 53, 1963: deel 1, p. 85-90.
GIBBINS, B., A Roman shipwreck of c. AD 200 at Plemmirio, Sicily: evidence for north African amphora production during the Severan period; in: World Archeology, vol 32, 2001; deel 3, p. 311-334.
MILLAR, F., Local cultures in the Roman Empire: Libyan, Punic and Latin in Roman Africa; in: Journal of Roman Studies, vol 58, 1968; deel 1, p. 126-134.
NORMAN N., Death and burial of Roman children: the case of the Yasmina cemetery at Carthage--Part II, The archaeological evidence; in: Mortality, vol 8, 2003; deel 1, p. 36-47.
WILSON, R.J.A., Frontier and Society in Roman North Africa; in: American Journal of Archaeology, vol 86, 1982; deel 3, p. 413-428.

Provincies van het Romeinse Rijk (in 120 n. Chr.)

Categorie: Romeinse provincie