Zonnevlek
Van Wikipedia
Zonnevlekken zijn relatief donkere vlekken op het oppervlak van de zon. Het oppervlak van de zon vertoont geregeld donkere vlekken. De zonnevlekken hangen samen met koelere plekken op de zon. Hun aantal is een maat voor de activiteit van de zon: hoe meer er te zien zijn, hoe actiever de zon. Een actieve zon produceert korte explosies van energie waarbij geladen deeltjes vrijkomen. Als die deeltjes de aardse atmosfeer binnendringen kunnen ze poollicht veroorzaken. De kans op poollicht is het grootst in jaren met veel zonne-activiteit. Gemiddeld om de elf jaar maakt de zon zo'n "actieve" periode door, de laatst "actieve" periode was in 2003.
Inhoud |
[bewerk] Achtergrond
Een zonnevlek mag ten opzichte van de rest van de zon een donkere plek zijn, in het midden is deze nog altijd 5000 keer zo helder als de volle maan.
Heel kleine vlekken, die ook wel poriën worden genoemd, ontstaan in een paar minuten en kunnen na een paar uur alweer verdwenen zijn. Hun middellijn is niet veel groter dan die van een paar granulatiekorrels bij elkaar. De vlekken zitten in groepjes van 10 tot wel groepen van meer dan 100 vlekken . Zo'n grote zonnevlekkengroep verandert voortdurend van uiterlijk maar kan een paar weken, soms zelfs enige maanden zichtbaar blijven.
De zonnevlekken bewegen zich van oost naar west over de zonneschijf. Deze beweging is schijnbaar, want net als alle andere hemellichamen draait ook de zon om zijn as. Gebleken is dat zonnevlekken die ter hoogte van de zonne-equator liggen in ongeveer 25 dagen eenmaal om de zon bewegen, terwijl vlekken op hogere breedte er soms meer dan 30 dagen over doen.
Zonnevlekken hebben een temperatuur die ongeveer 1000 tot 1500 graden lager is dan van hun omgeving. Op de plaats van de vlekken is een sterke magnetische kracht. Bij zonnevlekkengroepen die zich op het noordelijk halfrond van de zon bevinden, heeft de eerste vlekkengroep een magnetische noordpool en de volgende een zuidpool. Bij de vlekkengroepen op het zuidelijk halfrond is het juist andersom.
Er zijn verschillende grootteklassen van zonnevlekken die worden aangeduid met een letter van A tot J. Een vlek van het type A bestaat uit een paar poriën, die zich verder ontwikkelen, maar dan na korte tijd weer geheel kunnen verdwijnen.
Een B-vlek toont vele grotere zonnevlekkengroepen: hij heeft twee zwaartepunten of polen. In zulke tweepolige zonnevlekken komt het ene centrum met een magnetische noordpool overeen, het andere met een magnetische zuidpool.
Bij een C-vlek is er nog weer iets bijzonders aan de te zien: een van de twee hoofdvlekken heeft een zogenaamde hof, een niet helemaal donker veld, dat een gestreept patroon vertoont. Grote vlekken hebben altijd een hof. De temperatuur in een vlekkenhof (penumbra) is aanzienlijk hoger dan die in de kern van de vlek. Het temperatuurverschil bedraagt soms meer dan 1000 graden.
De uitgebreidste zonnevlekkengroepen die wij kennen zijn van het type F. Ze omvatten vaak meer dan honderd vlekken.
De vlekken H en J zijn het langst zichtbaar: soms enkele maanden.
De hoeveelheid en de momenten waar op de meeste zonnevlekken te zien zijn hangt af van de zonnecyclus die elf jaar duurt. Tijdens een zonnevlekkenminimum zie je weken geen vlek. Bij een maximum zijn er honderden te zien en soms jaren na het maximum zijn er met het blote oog nog grote vlekken te zien.
[bewerk] Waarnemen
Zonnevlekken zijn soms met het blote oog te zien. Daarvoor moet de zon heel laag staan, vrijwel op de horizon en ze mag niet al te helder meer zijn. Het beste lukt dat bij nevelig weer als de zon nog flauw door de wolken heen zichtbaar is. Dan nog zijn ze alleen te zien als de vlekken op de zon heel groot zijn, meestal zijn ze echter te klein om zonder hulpmiddelen waar te kunnen nemen. Als de zon hoog aan de hemel staat of als het weer helder is, is het gevaarlijk om zonder bescherming naar de zon te kijken. Ook een zonnebril biedt dan veel te weinig bescherming.
[bewerk] Geschiedenis
De eerste Europese waarnemingen van zonnevlekken werden in 1611 beschreven door de Duitse astronoom Johannes Fabricius. Hij deed zijn waarnemingen met een telescoop en hij toonde aan dat de zon om een denkbeeldige as draaide. Over de aard van zonnevlekken was in die tijd veel onduidelijkheid, Galileo Galilei dacht dat de vlekken uit wolken bestonden. Christoph Scheiner, een Duitse priester observeerde eveneens de zon. Hij projecteerde een beeld van de zon op een wit scherm en zag kleine puntjes op de zon en veronderstelde dat het kleine planeetjes waren.
Ook aan de Engelse sterrenkundige Thomas Harriot wordt de eer toegeschreven de eerste te zijn die zonnevlekken waarnam. Tussen 1610 en 1613 had hij bijna 200 observaties gedaan van die vreemde verschijnselen. Uit zijn waarnemingen berekende hij de rotatiesnelheid van de zon.
Twee eeuwen later veronderstelde William Herschel dat de zon bestond uit een donkere kern, omgeven door een fotosfeer die af en toe scheurde, waardoor de donkere laag zichtbaar werd.
Dat de zonnevlekken een cyclus vertoonden werd door Samuel Schwabe in 1843 beschreven, na observaties van 17 jaar. Hij veronderstelde dat een cyclus tien of elf jaar duurt.
In China werden al in 28 voor Christus zonnevlekken waargenomen en tot rond 1500 waren er honderden beschrijvingen van zonnevlekken.
[bewerk] Invloed van zonnevlekken op het klimaat
Uit het poollicht blijkt dat de energie-uitbarstingen op de zon invloed hebben op de aardse atmosfeer. De vraag is of de veranderlijke activiteit van de zon ook merkbaar is in het klimaat. De elfjarige cyclus en ook langere cycli zouden dan terug te vinden moeten zijn in de registraties van het weer of andere factoren. Onderzoekers zijn al meer dan een eeuw op zoek naar mogelijke verbanden. Zo valt de kleine ijstijd, de periode 1645-1715 waarin de winters althans in onze streken uitzonderlijk streng waren, samen met weinig zonnevlekken. Deze periode wordt ook wel het Maunder Minimum genoemd, naar de Engelse astronoom Edward Walter Maunder. Ook dacht men aan een verband tussen het aantal zonnevlekken en de graanopbrengst.
Sinds 1979 zijn dankzij satellieten nauwkeurige waarnemingen beschikbaar, waaruit blijkt dat de intensiteit van de zonnestraling in de pas loopt met een 11-jarige cyclus van zonne-activiteit. In de gemiddelde temperatuur over de gehele wereld gezien zijn die variaties echter nauwelijks terug te vinden: ze veroorzaken variaties van slechts 0,01 graad. Er zijn nu aanwijzingen dat langzamere variaties in zonne-activiteit wel een merkbare invloed hebben.
Uit onderzoek van het KNMI blijkt dat de waargenomen opwarming in de eerste helft van de 20e eeuw grotendeels verklaard kan worden uit een combinatie van een afname van vulkaanactiviteit (vulkanen hebben een koelend effect) en een toename van de zonne-activiteit, louter natuurlijke oorzaken dus. Ook El Niño (het relatief warme zeewater van de Stille Oceaan) heeft een sterke invloed op de fluctuaties in de temperatuur van jaar tot jaar. In de tweede helft van de 20e eeuw is de temperatuur nog veel sneller opgelopen. De gemiddelde zonne-activiteit is in deze jaren echter amper veranderd, maar sinds 1960 vonden enorme vulkaanuitbarstingen plaats. Daarnaast wordt vermoed dat menselijke activiteiten in enige mate de oorzaak zijn van de warmer wordende wereld, met name vanaf het midden van de twintigste eeuw.
"Potvissen spoelen aan tijdens een korte verhoogde concentratie van zonnevlekken. Dergelijke zonnevlekken veranderen het geo-magnetisch veld op aarde tijdelijk, waardoor de potvissen tijdens de trek gedesoriënteerd kunnen raken en per abuis de Noordzee binnenzwemmen. Dat vermoeden hebben twee onderzoekers van de Universiteit van Kiel, zo blijkt uit een publicatie in het Journal of Searesearch van het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee."
[bewerk] Zie ook
[bewerk] Externe links
- Astronomy picture of the day 6 nov 2005, close-up van een zonnevlek
- sohowww.nascom.nasa.gov
- www.cdejager.tk presentaties astronomie
[bewerk] Bronnen
- De tekst op deze pagina of een eerdere versie daarvan is afkomstig van de website van het KNMI
