Komi
Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket
- Sjå òg Republikken Komi
| Komi (коми кыв (komi kyv)) |
||
| Klassifisering: | Uralsk permisk |
|
| Bruk | ||
| Tala i: | Russland | |
| Område: | Republikken Komi | |
| Komitalande i alt: | 217 000 (2002) | |
| Rangering: | Ikkje topp-100 | |
| Skriftsystem: | Det kyrilliske alfabetet | |
| Språkkodar | ||
| ISO 639-1: | kv | |
| ISO 639-2: | kom | |
| SIL | KPV | |
Komi er eit permisk språk i den uralske språkfamilien. Det blir framforalt snakka i Republikken Komi, der det er offisielt språk i lag med russisk, men også i dei administrative områda som grensar mot republikken, særleg i Nenetsia og i Arkhangelsk oblast. Også i Murmansk oblast er det ein minoritet av komiar, dei er etterkommarar etter komiar som vandra dit over isen til Kola-halvøya på slutten av 1800-talet.
Innhaldsliste |
[endre] Skriftspråk
Komi blir skrive med det kyrilliske alfabetet, med tilleggsbokstavane І, і (ikkje-palataliserande [ i ]) og Ӧ, ӧ (schwa).
Skriftspråket for komi har ei svært interessant historie, som skil det frå alle andre uralske språk. Det første skriftsystemet for komi, abur, vart laga på 1300-talet, av misjonæren Stefan av Perm. Alfabetet minnar til ein viss grad om kyrillisk og gresk, men er eit sjølvstendig alfabet med bokstavar ikkje funne for andre skriftsystem. Viss vi ser bort frå nokre korte tekstar på ungarsk, var komi det første uralske språket som vart skriftfesta. meir enn to hundre år før dei uralske språka i vest, og meir enn fire hundre år før andre uralske språk i Russland. Abur blir no inkludert i Unicode, i Plan 1 for historiske skriftsystem [1].
På 1500-talet vart abur erstatta med kyrillisk. Komi-nasjonalskalden Ivan Kuratov (1839-75) såg på komi som eit isolerande språk, på line med kinesisk, og ville endre rettiskrivinga drastisk, men fekk ikkje gjennomslag for synet sitt. Etter oktoberrevolusjonen vart komi skrive med det såkalla Molodtsov-alfabetet i ein kort periode, før dei i tråd med den bolsjevikiske poltitikken gjekk over til det latinske alfabetet. Etter politikkomleggjinga i 1935 gjekk dei attende til det kyrilliske alfabetet.
[endre] Grammatikk
[endre] Lydlære
[endre] Vokalar
Komi har sju vokalar, vist med IPA-symbol og bokstavar frå rettskrivinga. Lengd er ikkje distinktiv.
| Fremre | Midtre | Bakre | Fremre | Midtre | Bakre | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Høge | i | ʉ | u | и | ы | у | |
| Midtre | e | ə | o | е | ӧ | о | |
| Låge | a | а |
[endre] Bøying
[endre] Substantiv
Komi har eit rikt kasussystem, med desse kasusa:
- nominativ
- akkusativ
- genitiv
- ablativ
- dativ
- komitativ
- konsekutiv
- karitiv
- instrumental
- illativ
- inessiv
- elativ
- prosekutiv
- transitiv
- terminativ
- approksimativ
- egressiv
[endre] Adjektiv
Adjektiva i komi blir bøygd i grad, med komparativsuffikset -džʉk, og superlativpartikkelen med, t.d. bur «god», burdžʉk «betre», med bur «best». I predikativ posisjon kongruerer adjektivet med substanitvet i tal, suffikset er -əś. Som attributt er det ubøyeleg, men brukt som substantiv blir det bøygd som eit substantiv, i kasus, numerus og possessiv (tom «ung», tomjas «dei unge»). Partisipp blir brukt adjektivisk.
[endre] Verb
I komi blir verba bøygd i person, tal (singularis og pluralis), tempus (presens, preteritum og futurum).
Negasjonsverbet blir bøygd i tempus, slik som i sørsamisk.
[endre] Språkhistorie
[endre] Indre språkhistorie
Komi høyrer til dei permiske språka, og utgjer i lag med komipermjakisk den eine greina av denne språkfamilien. Den andre er udmurtisk, som blir snakka lenger sør, og som i lang tid har vore under påverknad av tyrkiske språk.
Røttene i dei fleste uralske ord er av forma CVCV, som i finsk suoni «blodåre». I komi har desse ofte gjennomgått apokope, siste vokal er borte, som i komi sən. Ei anna språkleg endring er at ordfinal l har vorte til v, slik at ordet for språk, som på finsk er «kieli», på komi er kʉv.
Morfologien til komi og komipermjakisk veks, dei har fått fleire nye kasus dei siste tusen åra.
[endre] Ytre språkhistorie
Komi er etter ungarsk det uralske språket med dei eldste skriftlege kjeldene.
[endre] Døme
| komi | nordsamisk | finsk | |
|---|---|---|---|
| 1 | öтик | okta | yksi |
| 2 | кык | guokte | kaksi |
| 3 | куим | golbma | kolme |
| 4 | нёль | njeallje | neljä |
| 5 | вит | vihtta | viisi |
| 6 | квайт | guhtta | kuusi |
| 7 | сизим | čieža | seitsemän |
| 8 | кöкъямыс | gávcci | kahdeksan |
| 9 | öкмыс | ovcci | yhdeksän |
| 10 | дас | logi | kymmenen |
| Permiske språk |
| komi | komipermjakisk | udmurtisk |
