Protobasc
Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
Eth protobasc o protobasco ei era lengua basca ipotetica anteriora ara sua escritura. Atengut qu'eth basc non a parents coneishudi, aguesta teoria se desvolòpe per medi dera tecnica coneishuda coma reconstruccion intèrna. Es majors auanci an vengut dera man des lingüistes Luís Michelena, Henri Gavel, Alfonso Irigoyen, eca., e ena actualitat per Joseba Lakarra, Joaquín Gorrochategui e Ricardo Gómez. Michelena e Lakarra prepausen disparièrs estats de lengua. Er estudi de Michelena rebaterie er estat de lengua anteriora ara venguda des romans, e eth de Lakarra er anterior ara des cèltes. En generau, eth protobasc ei era reconstruccion dera lengua antecessora dirècta deth basc, parlada apuprètz enter er an 500 aC e eth començament de la Ère Comuna, enes airaus cantabrica e circumpirenenca, e que correspon ar estat dera lengua basca anteriora ara influéncia deth latin. Era base entara reconstruccion des etimologies protobasques predecessores son es testimoniatges aquitans, era onomastica basca der airau bascoparlant actuau e anterior: toponimia, oiconimia, antroponimia, idronimia, eca., era informacion proporcionada pes dialèctes labordin, biscain, alabés, guipuscoan, naut-navarrès, baish-navarrès, soletín e roncalés, recuelhuda en tèxtes arcaics, ena literatura en basc e en parlar vidant. En principi, eth tipe lingüistic protobasc mès recent se caracterizarie per un orde ND (Nom-Demostratiu), orde NA (Nom-Adjectiu) e abséncia de genre, e categories de nom e adjectiu pòc diferenciades, igual qu'eth basc actuau.
Exemples deth protobasc nera "Fonetica istorica basca" de Luis Michelena:
| Protobasc | Basc | Occitan |
|---|---|---|
| *ardano | ardo | vin |
| *arrani | arrain | peish |
| *bene | mehe | prim |
| *bini | mihi | lengua (anat.) |
| *eLana | elai | auringla, irongleta |
| *eNala | enara | auringla, irongleta |
| *gaztana | gazta | hormatge |
| *organa | orga | carro |
| *sen-be | seme | hilh |
| *seni | sehi | mainatge, enfant |
| *suni | suhi | genre |
| *un-be | ume | creatura |
| *zani | zain | gardian |
| *zini | zii, zi | gland, agland |
Exemples de Joseba Lakarra de votz monosíllabes reduplicades ara quèrra ner preprotobasc:
| Preprotobasc | Basc | Occitan |
|---|---|---|
| *da-dar | adar | banhe |
| *da-dats | adats | cabeladura |
| *de-der | eder | polit |
| *do-dol | odol | sang |
| *go-gor | gogor | dur |
| *na-nal ( > *anal) | ahal | poder |
| *na-nantz ( > *anantz) | ahantz- | desbrembar |
| *ni-nintz ( > *inintz) | ihintz | ròs |
| *no-nol ( > *onol) | ohol | post 'pèça de husta planhèth' |
| *ze-zen | zezen | brau |
