Violon
Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
Lo vriulon qu'ei un instrument de còrdas hregadas dab quate còrdas e jogat dab un arquet. Uèi lo dia, qu'ei lo membre lo mei petit e lo mei agut de la familha d'instruments de còrdas hregadas decendenta de la "lira da braccio" qui compta tanben lo vriulon alto, lo violoncèl e (en partida) la contrabassa; marginaument aquesta familha qu'a conegut un violino piccolo, un violon tenor, un violocèl piccolo e qu'existèish quitament ua octobassa mie grana e mei bassa que la contrabassa e jogat per dus musicians (un entà prémer los dits contra la tòca, e un aute que jòga dab l'arquet). La paraula violon (o vriulon en gascon) que vien de l'italian "violino" qui vòu díser petita "viola" (qu'ei a díser, petit vriulon alto). Lo musician qui ne jòga qu'ei lo violonista o violonaire e l'artisan qui'u frabrica e l'adoba qu'ei lo lutièr (qui sovent tribalha dab un arquetièr qui s'ocupa deus arquets). L'arquet qu'ei heit de husta e de crins de chivau hregats contra ua colofana (hèita dab resina de pin) entà qui s'arrapian a la còrda en la har vibrar. Las còrdas deu vriulon que son acordadas en quinta deu biais segent (de la mei grava a la mei aguda) : sol, re, la, mi. Uei lo dia que son hèitas d'acer mes a l'epòca barròca e classica qu'èran hèita de tripas d'aulhas (e non pas jamei de gat, com ua vielha legenda mentidera ac dit).
[Modificar] L'instrument e la soa fabricacion
Generaument, lo vriulon qu'ei hèit dab husta de pin e d'erable per çò qui ei de la caisha de resonància, e d'ebena per la tòca e d'autas partidas visiblas com lo cordièr, las cavilhas o lo boton. Totun, com la causida de husta per aquestas partidas de l'instrument b'ei mei que mei estetica, que s'i pòt trobar d'autas menas de hustas, subertot per los instrument barròcs.
La frabricacion d'un vriulon que comença dab un mòtle qui balha la soa fòrma a la caisha de resonància. Los còrns de l'instrument qu'i son pegats e talhat entà préner la forma aguda deu còrn de las C (aperadas atau per'mor de la loa fòrma) de l'instrument, puish los costats de la caisha que son plegats contra un her caut dinc a qui ajan pres la medisha fòrma deu mòtle, e que son pegats suus còrns. La taula e lo hond de l'instruments que son talhats dab un cicèu e un petit rabòt sus senglas pèças de husta d'erable e de pin. Suus instruments de qualitat, ua linha qu'ei curada contra'u bòrds de la taula de deu hond; aquesta linha que fòma un beròi dessenh qui empara l'intrument en estancant los trucs qui poderé recéver suus costats. Un còp formats e pegats los costats de la caisha que son desseparats deu mòtle e pegats a la taula e au hond. Lo còth qu' ei decopat e talhat dens un tròç de pin puish pegat a la caisha. Alavetz, que's pòt hica l'amna (la pèça cilindrica de husta qui hè lo ligam enter la taula e l'arrèr), lo pont (suu quau e repausan las còrdas), las cavilhas (las pèças sus las quaus e s'enrotlan las còrdas) e las còrdas.
[Modificar] Istòria
Lo vriulon que ho inventat en Italia a la fin de la Renaissença a partir de la familha de las "liras da braccio". Un deus mei veilhs lutiers coneguts per aver fabricat un violon de tipe moderne que ho Andrea Amati de la ciutat lombarda de Cremona. Qu'aubrí atau la grana istòria d'aquesta vila desempuish estretament ligada a l'istòria d'aqueth instrument. Que ho lo fondator d'ua dinatia de lutièrs: los Amati. A cremona tanben que viscó Antoni Stradivari, e Guarneri lo mei famós deus lutièrs. Enter los grans lutièrs que cau tanben mentàver lo tyrolian Steiner. La vila alemanda de Mittenvald qu'ei tanben un centre màger de luteria e lo seti, com Cremona, d'una escòla vodada ad aqueste art.
