CMB
Z Wikipedii
CMB (Coastal Motor Boat) - seria brytyjskich kutrów torpedowych z okresu I wojny światowej.
Spis treści |
[edytuj] CMB 40' (40-stopowy)
[edytuj] Powstanie i budowa
Po wybuchu I wojny światowej Admiralicja brytyjska zgłosiła potrzebę skonstruowania małych szybkich okrętów, które mogłyby przenosić torpedę lub być wykorzystwane jako ścigacze okrętów podwodnych. Powstał także pomysł dostarczania kutrów torpedowych przez większe okręty w pobliże niemieckich wód terytorialnych, które kutry dzięki małemu zanurzeniu, mogłyby przejść nad zagrodami minowymi i atakować niemieckie okręty w portach, dlatego nacisk położono na ograniczenie masy kutrów. Potrzeba wysokich osiągów przy ograniczonej masie stawiała wysokie wymagania konstrukcji. W efekcie powstał pierwszy model kutra CMB - 40-stopowy, skonstruowany przez Johna Thornycrofta, przy wykorzystaniu doświadczeń z konstrukcji jego łodzi wyścigowej "Miranda IV" z 1910 roku.
Zdecydowano jako uzbrojenie zastosować torpedę zrzucaną ze zrzutni rufowej, gdyż umieszczenie ciężkiej torpedy na rufie było korzystniejsze dla rozmieszczenia mas, a nadto, przy prędkości kutra zbliżonej do prędkości torpedy, nie można było wystrzeliwać jej w przód bez ciężkiej i skomplikowanej wyrzutni, nadającej jej od razu dużą prędkość.
Ponieważ prototyp oznaczony CMB 1, zbudowany w 1916 okazał się udany, zbudowano dalsze 12 kutrów CMB 2-13. Następnie, w latach 1917-1918 zbudowano kolejne 22 kutry CMB 40-61 z silnikami o większej mocy. Po wojnie jeszcze zbudowano 4 kutry 40-stopowe: CMB 112 i 121-123. Łącznie zbudowano 39 kutrów 40-stopowych.
[edytuj] Konstrukcja
Kuter zbudowany w układzie ślizgacza, z jednym redanem, kadłub drewniany (z amerykańskiego wiązu). Tylną część kadłuba zajmowała korytkowa zrzutnia torpedowa, dla jednej torpedy. Załoga - 3 (dowódca, strzelec i motorzysta), mieściła się w odkrytej kabinie w środkowej części, za silnikiem i w stanowisku strzeleckim na dziobie.
Uzbrojenie stanowiła jedna torpeda kalibru 457 mm, później 533 mm oraz podwójnie sprzężony karabin maszynowy. Torpeda była wystrzeliwana za pomocą niewielkiego ładunku kordytu, który zsuwał ją z pochylni, ogonem w dół, po czym, kiedy znajdowała się w wodzie, kontynuowała marsz naprzód o własnych siłach, a kuter robił zwrot.
Napęd stanowił silnik Thornycroft V12 o mocy 250-275 KM lub silnik lotniczy, a na późnych jednostkach - silnik o mocy 350-375 KM. Silnik umieszczony był w środkowej części kadłuba, napędzał jedną śrubę za pośrednictwem prostego wału. Opracowano też specjalną ślimakową śrubę, w celu uniknięcia zaplątania w sieci przeciwtorpedowe, która zmniejszała prędkość jedynie o 0,75 w.
[edytuj] Dane
- Długość: 12,19 m (40 stóp)
- szerokość: 2,6 m
- wyporność: 4,32 t
- zanurzenie: 0,56 m
- prędkość maks.: 33,5 w (na późnych jednostkach 38 w).
- zapas paliwa: 455 l
- zasięg: 160 mil morskich
[edytuj] CMB 55' (55-stopowy)
[edytuj] Powstanie i budowa
Ponieważ konstrukcja kutra CMB 40-stopowego okazała się udana, Admiralicja zdecydowała zamówić powiększony model, o zwiększonych możliwościach ofensywnych, rezygnując z limitu masy. Nowy 55-stopowy CMB stanowił powiększone rozwinięcie konstrukcji poprzedniego modelu, główną różnicę stanowiły dwie rufowe zrzutnie torped oraz napęd złożony z dwóch silników, umieszczonych jeden przed drugim, rozsuniętych na burty, napędzajacych dwie śruby. Wczesne łodzie miały silniki o mocy 250 KM, późniejsze - 375 KM. Załoga - 5 osób (dowódca, strzelec, dwóch motorzystów, radiooperator).
Uzbrojenie stanowiły dwie torpedy kalibru 533 mm oraz dwa podwójnie sprzężone karabiny maszynowe Lewis. Kutry mogły zamiast torped przenosić 4 bomby głębinowe, zrzucane na boki lub miny. Część łodzi przenosiła jedną torpedę i bomby głębinowe.
W latach 1917-1918 zbudowano 56 kutrów 55-stopowych: CMB 14-39 i CMB 62-91, szesnaście dalszych ukończono w latach 1919-1922 (CMB 92-99 i 113-120). Były one budowane w kilku wersjach, oznaczonych dodatkowymi literami.
[edytuj] Dane
- Długość: 16,76 m (55 stóp)
- szerokość: 3,36 m
- zanurzenie: 0,9 m
- wyporność: 11-12,5 t
- prędkość maks. 40,4 w, prędkość ciągła 39 w.
- zapas paliwa: 1590 l
- zasięg: 200 mil morskich (przy prędkości 39 w)
[edytuj] CMB 70' (70-stopowy)
Pod koniec wojny zbudowano krótką serię jeszcze większych kutrów 70-stopowych CMB 100-104, o podobnej konstrukcji i wyporności 24 t. Napędzane były dwoma silnikami o mocy 750 KM, lecz były one jednak wolniejsze, z uwagi na ciężar i ograniczone możliwości ślizgu. Były one przystosowane do stawiania 4 min i uzbrojone w 6 karabinów maszynowych. Ewentualnie uzbrojenie stanowiły dwie wyrzutnie torped i 4 bomby głębinowe.
[edytuj] Dane
- Długość: 23 m
- szerokość: 4,3 m
- zanurzenie: 1,2 m
- wyporność: 24 t
- prędkość maks. 28-30 w
- zapas paliwa: 1590 l
- zasięg: 200 mil morskich (przy prędkości 39 w)
[edytuj] Użycie
Wbrew początkowym planom, kutry CMB nie były używane przez większe okręty, z wyjątkiem lekkiego krążownika HMS "Diamond" przystosowanego do przenoszenia 6 kutrów, operującego w 1918 na Morzu Śródziemnym. Dopiero po wojnie były używane z okrętu-bazy HMS "Vindictive". W większości natomiast kutry CMB operowały w rejonie Kanału La Manche i na wybrzeżu belgijskim, z baz początkowo w Dunkierce, później Dover, Portsmouth, wyspie Osea i Portland.
Mimo aktywnego wykorzystania, podczas I wojny światowej kutry CMB nie osiągnęły dużych sukcesów. Najbardziej udaną akcją było zatopienie niszczyciela niemieckiego G88 w nocy 7/8 kwietnia 1917 pod Ostendą przez kutry 40-stopowe CMB 4, 5, 6 i 9. W nocy 12/13 kwietnia 1918 CMB 33A 55-stopowy został uszkodony przez niemieckie działo nadbrzeżne 88 mm podczas ataku na Ostendę, w efekcie opuszczony przez załogę kuter wpadł na brzeg i uszkodzony dostał się w ręce niemieckie. Podczas ataku 22/23 kwietnia 1918 na Zeebrugge, kutry CMB jedynie zniszczyły torpedami fragment mola, nie trafiając statków.
11 sierpnia 1918 doszło do bitwy koło ujścia Ems 6 CMB z 8 niemieckimi łodziami latającymi, w wyniku której dwa samoloty zestrzelono, lecz wszystkie kutry zostały poważnie uszkodzone i nie naprawione. 16 września 1918 atak CMB na dwie flotylle niemieckich niszczycieli eskortujących okręty podwodne, nie powiódł się. Kutrów 55-stopowych używano też do stawiania min, zwalczania okrętów podwodnych, ratowania załóg samolotów i osłony monitorów. Okazały się one wyjątkowo udanymi małymi okrętami uderzeniowymi, nadającymi się do różnych zastsowań.
Największe sukcesy kutry CMB uzyskały po wojnie, podczas wsparcia przez Brytyjczyków interwencji w wojnie domowej w Rosji, działając na Zatoce Fińskiej. Początkowo wysłano tam w czerwcu 1919 dwa kutry 40-stopowe, które bazowały w mieście Terijoki (ob. Zielenogorsk). Kutry te początkowo wykorzystywano do rozpoznania i przerzucania agentów. 17 lipca 1919 kuter CMB 4 dowodzony przez por. Augustusa Agara zatopił rosyjski stary krążownik pancernopokładowy "Oleg" pod Kronsztadem. Po tym sukcesie, okręt-baza HMS "Vindictive" dostarczył w ten rejon 7 kutrów 55-stopowych CMB 24, 31, 62, 72, 79, 86 i 88, które w nocy 17/18 sierpnia 1919 dokonały rajdu na port w Kronsztadzie. Zatopiono jednak jedynie okręt-bazę okrętów podwodnych (dawny krążownik) "Pamiat' Azowa" i uszkodzono pancernik (przeddrednot) "Andriej Pierwozwannyj". Rosjanie zatopili 4 kutry: CMB 24, 62, 67 i 79, z tego trzy przez dyżurujący niszczyciel "Gawriił". Kutry CMB operowały także pod Archangielskiem i na Morzu Kaspijskim, kilka z nich przekazano później "białym" Rosjanom, z czego dwa zostały zdobyte przez bolszewików. Część kutrów operowało na rzekach jako kutry artyleryjskie, bez torped, lecz ze wzmocnionym uzbrojeniem maszynowym i zaimprowizowanymi osłonami przed ogniem załogi i silników.
Ogółem podczas działań wojennych marynarka brytyjska utraciła 9 kutrów 40-stopowych i 6 55-stopowych.
Koncepcja i układ konstrukcyjny kutrów CMB były inspiracją dla radzieckich kutrów typu G-5 z lat 30.
[edytuj] Bibliografia
- (en) Harald Fock: "Fast Fighting Boats 1870-1945", Naval Institute Press, Maryland 1978, ISBN 0-87021-820-4
