Dziady (dramat)
Z Wikipedii
Dziady - dramat romantyczny polskiego wieszcza narodowego Adama Mickiewicza. Stanowią summę poetycką i myślową twórczości Mickiewicza. Łącząc dwa jej okresy, prezentują syntezę światopoglądową twórcy, są przy tym znakomitą realizacją poetyki dramatu romantycznego. Dramat składa się z trzech luźno powiązanych części, kolejno II, IV i III. Elementem spajającym poszczególne części jest postać głównego bohatera, nazywanego kolejno (w cz. II, IV i III) Upiorem, Pustelnikiem, Gustawem i Konradem. W utworze znajdują się liczne wątki autobiograficzne, oraz zawarte są idee romantyzmu, także polskiego, związanego z walką narodowo-wyzwoleńczą z rosyjskim zaborcą.
Dziady nie są szerzej znane poza granicami Polski, ze względu na hermetyczność utworu.
W 1968 roku zdjęcie z afisza inscenizacji Dziadów w Teatrze Narodowym w Warszawie stało się powodem wystąpień studenckich określanych jako "Marzec 1968".
Uwaga: W dalszej części artykułu znajdują się szczegóły fabuły lub zakończenia utworu.
Spis treści |
[edytuj] Opis utworów
[edytuj] "Dziady" część II
II część "Dziadów", chronologicznie część pierwsza, powstała w latach 1820 - 1823 w okresie Wileńsko-Kowieńskim życia Adama Mickiewicza (stąd ich określenie - Dziady Wileńsko-Kowieńskie). Skupia się wokół problematyki związanej z ludowością oraz z wczesnoromantyczna filozofią egzystencji, zawiera romantyczną koncepcję kosmosu i człowieka. Folklor w II części - zgodnie z deklaracją poety zawartą w przedmowie dzieła - stanowi źródło wyobraźni twórczej, jest również związany z określonym swiatopoglądem i koncepcją etyki. Wszechświat postrzegany jako tajemnicza rzeczywistość duchowa - a ludowość jest znakiem tego światopoglądu. Mickiewicz nawiązując do ludowego obrzędu Dziadów (pogańskiego, ale poddanego w utworze "christianizacji"), będącego ramą konstrukcyjną utworu, pragnie na wzór grecki wykreować dramat zakorzeniony w micie.
II część dramatu ukazuje ów obrzęd rozgrywający się w Dzień Zaduszny ( w nocy) w kaplicy (sakralna czasoprzestrzeń, w której żywi mogą kontaktować się z umarłymi). Bohaterem utworu jest wspólnota, obejmująca również przeszłe pokolenia, spośród której zostaje wyodrębnionych kilka postaci. Najważniejszą z nich jest Guślarz - kapłan sprawujący obrzęd, za pomocą nakazów, rytualnych gestów i zaklęć, któremu towarzyszy chór wypowiadający zaklęcia i komentarze do prawd moralnych. Na Dziady przybywają trzy rodzaje duchów: lekkie - Józia i Rózi (są to dzieci, które nie doświadczyły cierpienia i dlatego nie mogą dostać się do nieba), widmo złego pana (upiora skazanego na wieczna mękę za zło wyrządzone poddanym, którzy pod postacią "żarłocznego ptactwa" towarzyszą mu po śmierci) i duch pasterki Zosi (jej wina polega na tym, że nikogo nie kochała). Obrzęd ma zakończyć opowiadanie "ojców dziejów". Zjawia się jednak kolejny duch, który nie reaguje na wezwania i przekleństwa Guślarza i Chóru. Duch ten zmierza w stronę jednej z wieśniaczek i wskazuje na swoje zranione serce. W tym momencie kończy się misterium i zaczyna dramat. Dzieją się rzeczy, jak mówi Guślarz, niepojęte dla zebranych. Zjawienie się tajemniczego ducha tłumaczy wiersz "Upiór" dołączony do Dziadów przez Mickiewicza.
Tytułowy bohater tego utworu - postać o nieokreślonym statusie egzystencjalnym - nie żyje, ale i nie umarł ostatecznie, jest duchem powrotnikiem skazanym za grzech (samobójstwo) na karę corocznego powtarzania swego cierpienia na świecie. Cierpienie to jest związane z nieszczęśliwą miłością i życiem wśród ludzi, którzy go nie rozumieją. Zjawienie się Upiora rozbija strukturę obrzędu Dziadów.
[edytuj] "Dziady" część IV
Ta część "Dziadów", chronologicznie część druga, powstała w latach 1823 - 1832 i jest nazywana Dziadami Wileńsko-Kowieńskimi ze względu na okres w życiu Mickiewicza, w którym ten utwór powstał. Jest to dramat miłosny w którym głównym bohaterem jest nieszczęśliwy kochanek - Gustaw. Akcja dramatu toczy się w dzień zaduszny, między 21 a północą a miejscem akcji jest dom księdza, który był nauczycielem głównego bohatera. Mickiewicz pisząc tę część "Dziadów" przy kreowaniu głównego bohatera oparł się na modelu kochanka romantycznego, który jest rozwinięciem bohatera romantycznego. IV część "Dziadów" jest lekturą obowiązkową w szkołach ponadgimnazjalnych.
[edytuj] "Dziady" część III
Trzecia, ostatnia ukończona część dramatu została napisana w 1832 roku i nazywana jest "Dziadami Drezdeńskimi" (wiąże się to z pobytem Mickiewicza w Dreźnie). Jest to dramat narodowo-rewolucyjny i ściśle związany jest z walką narodowo-wyzwoleńczą. Bardzo ważną jego częścią jest Wielka Improwizacja. Przez krytyków uznany za owoc szczytowej formy Mickiewicza. III część "Dziadów" jest lekturą obowiązkową w szkołach ponadgimnazjalnych.
[edytuj] "Dziady" część I
Pierwsza część "Dziadów" jest częścią nieukończoną i nie została wydana za życia artysty. Po raz pierwszy do druku trafiła w wydanym w Paryżu w 1860 r. podsumowaniu ważniejszych dzieł Mickiewicza. Zawiera zbiór niepowiązanych ze sobą historii. Pierwsza część "Dziadów" może być traktowana jako początek lub zakończenie cyklu. Ta część dramatu nie jest zawarta w podstawie programowej.
[edytuj] Ważniejsze inscenizacje "Dziadów"
[edytuj] W Polsce
- "Dziady" w reżyserii Leona Schillera w Teatrze Polskim w Warszawie (1934). Była to czołowa ikona teatru ogromnego, nad którego stylem Schiller przez długie lata pracował. W roli Gustawa-Konrada wystąpił Józef Węgrzyn. Scenografię zaprojektował Andrzej Pronaszko.
- "Dziady" w reżyserii Kazimierza Dejmka - Teatrze Narodowym. Dla władz komunistycznych pretekst do wydarzeń Marca 1968. W istocie było to piękne, wzruszające przedstawienie patriotyczne, pokazujące narodowy dramat jako misterium. Najsilniej dawała to do zrozumienia scenografia Andrzeja Stopki, ale także opracowana przez Stefana Sutkowskiego cerkiewna muzyka. Na scenie pojawił się cały ówczesny zespół Teatru Narodowego (warto tu wymienić chociaż kilka nazwisk z gwiazdorskiej trupy, jaką zgromadził Dejmek), a więc Gustaw Holoubek (Gustaw-Konrad), Józef Duriasz (Ksiądz Piotr), Zdzisław Mrożewski (Pan Senator), Kazimierz Opaliński (Guślarz), Barbara Rachwalska (Pani Rollison), Stanisław Zaczyk (Adolf), Ignacy Machowski (Doktor).
- "Dziady" w reżyserii Konrada Swinarskiego - Stary Teatr w Krakowie - 18 lutego 1973. W roli Konrada Jerzy Trela. Inscenizację zrealizowano w sposób ciekawy i nowatorski, łącząc scenę z widownią przez budowę specjalnego pomostu, tak aby publiczość stała się aktorem, który - tak jak pozostali - bierze udział w sztuce. Dziady Swinarskiego wystawiano 269 razy, do roku 1983.
Link zewnętrzny: Dziady w reżyserii Konrada Swinarskiego - www.teatry.art.pl
[edytuj] Za granicą
- "Dziady" w reżyserii Jonasa Vaitkusa - Wileński Teatr Dramatyczny - 1990. W roli Konrada Valentinas Masalskis. Spektakl zawierał wszystkie części dramatu. Ta interpretacja "Dziadów" zdobyła uznanie krytyków. Zapis spektaklu wyemitowany został w "TVP Kultura" 22 listopada 2005 r.
[edytuj] Dziady w Muzyce
Od 1832 roku Mickiewicz ustawicznie namawiał Szopena by ten napisał operę narowodą. Szopen skarży się na Mickiewicza w listach i chwali brak takiego natręctwa u Norwida. Chodziło oczywiście o "Dziady". Czesław Miłosz słusznie zauważył, że budowa "Dziadów" jest operowa- składa się z recytatywów, arii i fragmentów do opisania muzycznego. Część druga przypomina późniejsze opery Giuseppe Verdiego- Guślarz i Kapłan mogą być tenorami, którzy rozmawiają pośród wtórującego chóru. Taka operowa rozmowa, mało werystyczna jest obecna w Aidzie lub w Don Carlosie, ale to tylko kontynułacja oper Gioaccino Rossiniego. Część czwarta jest pozaoperowa- choć składa się z kwestii dialogowych, pieśniowych i z kwestii dziecięcych, które pełnią funkcje chóru to rozwinięty jest tam dialog platoński, opisowy, fabularnie (interteksturalnie nawet) naładowany, filozoficznie rozbudowany. Część trzecia jest typowo operowa. Oniryczny prolog przypomina dużo późniejszego Parsifala Wagnera, gdzie sen i przemiana są najważniejszymi motywami operowymi. Pieśni w scenie pierwszej nawiązują do rewolucji francuskiej. Pieśń Feliksa jest nawiązaniem do rewolucyjnego hymnu "Ça ira". Wskazuje na to refren zawierający słowo "cara" i przyśpiewkę chóru "ra-ra-ra-ra". Improwizacja jest największym problemem kompozytorskim całego dzieła. Kompozycja zmienia tu się momentalnie. Zmiany rytmu powtarzającego się w napięciach poszczególnych sensów jak lejtmotywy, zmiana atmosfery, napięcia głosowego, występowanie bohatera nieożywionego- "milczącego Boga". Jeśli sama Improwizacja byłaby zrealizowana byłaby najnowocześniejszym konceptem operowym- bohatera nieożywionego i lejtmotywy wymyśli dopiero Wagner, ustawiczne zmiany rytmu, melodyki i atmosfery utworu to zupełne złamanie decorum, pojawi się dopiero u Pucciniego jeśli nie dopiero u Mahlera. Poza tym Improwizacja wyrasta ponad normy estetyczne swojej epoki- nie ma kompozytora, poety, malarza romantyzmu, który przedstawiłby dzieło urągające Bogu. Jest to dzieło pełne wykrzyknień i o atmosferze bluźnierczej- Szopen takich rzeczy nie komponował. Następne sceny tej części zawierają motywy operowe- przykładowo Senator tańczy menueta z "Don Giovanniego" Mozarta.
Znalazł się kompozytor, który postanowił napisać muzykę do "Dziadów". Do dziś pomysł napisania opery "Dziady" przeraża. Poza tym obszerność dzieła jest nie do ominięcia. Stanisław Moniuszko postanowił zrealizować "Dziady". Pośród pieśni mickiewiczowych, które skomponował znajduje się Improwizacja- zaledwie szkic do pieśni operowej. Moniuszko szybko zrezygnował. Postanowił skomponować muzykę do drugiej części pod postacią kantaty, lub oratorium. Tak powstała kantata "Widma".
Uważa się, że Marsz żałobny b-moll Szopena został przez niego napisany pod wpływem lektury III części "Dziadów".
[edytuj] Zobacz też
Cytaty w Wikicytatach
Teksty źródłowe w Wikiźródłach
