Jedenastozgłoskowiec falecejski
Z Wikipedii
Jedenastozgłoskowiec falecejski (łac. versus hendecasyllabus Phalaecius) – starożytna miara wierszowa wywodząca się z Grecji. Nazwa pochodzi od imienia poety greckiego z III wieku p.n.e. Falajkosa, który używał tego wiersza na szerszą skalę (ale nie był jego wynalazcą, jedenastozgłoskowiec stosuje już Safona).
Jedenastozgłoskowiec falecejski był chętnie stosowany przez poetów greckich i rzymskich do komponowania krótkich utworów (o objętości od 1 do 40 wersów). Do najbardziej znanych poetów używających tej miary należą Katullus i Marcjalis.
[edytuj] Budowa metryczna
[edytuj] Postać zwykła
Jedenastozgłoskowiec falecejski jest iloczasowym wierszem izosylabicznym. Każdy wers składa się z 11 sylab ułożonych w określony ciąg długich i krótkich. Nagłos (pierwsze dwie sylaby) ma układ swobodny i może mieć postać jambu, spondeja lub trocheja. Poza tym żadnych innych rozwiązań nie dopuszcza się.
Ogólny schemat jedenastozgłoskowca jest następujący (A - arsa, l - sylaba długa, b - sylaba krótka, a - sylaba obojętna):
- z nagłosem jambicznym: bA Abb Ab Ab Aa
- z nagłosem spondeicznym: Al Abb Ab Ab Aa
- z nagłosem trocheicznym: Ab Abb Ab Ab Aa
Cezura występuje na ogół po trzeciej arsie (Ab Abb A // b Ab Aa), ale może ulec przemieszczeniu o sylabę wstecz, na miejsce po drugiej tezie (Ab Abb // Ab Ab Aa). Przykłady:
- cezura po trzeciej arsie: Passer deliciae // meae puellae (Katullus)
- cezura po drugiej tezie: nobis cum semel // occidit brevis lux (jw.)
[edytuj] Postać izochroniczna
Istnieje jeden znany nam utwór - jest to utwór nr 55 Katullusa - gdzie jedenastozgłoskowiec falecejski potraktowano nie jako wiersz izosylabiczny, lecz izochroniczny. Nagłos jest zawsze spondeiczny, a druga stopa (która w normalnym jedenastozgłoskowcu jest zawsze daktylem) może ulec ściągnięciu w spondej. W efekcie ów "jedenastozgłoskowiec" ma czasem dziesięć sylab, jednak każdy wers utworu ma stały czas brzmienia wynoszący 18 mor.
Przykłady:
- postać ściągnięta (Al Al Ab Ab Aa): oramus, si forte non molestum est
- postać nieściągnięta (Al Abb Ab Ab Aa): demonstres, ubi sint tuae tenebrae
Nie wiadomo, czy Katullus stosując takie metrum naśladował tu kogoś, czy też jest to jego efekt jego własnych eksperymentów, gdyż jak już zostało powiedziane wyżej, utwór nr 55 jest jedynym w ogóle znanym przykładem takiego wiersza.
