Jer (głoska)
Z Wikipedii
Jer to głoska tworząca sylabę , tzw. półsamogłoska lub samogłoska zredukowana. Jery powstały w wyniku skrócenia samogłosek i oraz u, jak również innych samogłosek wywodzących się z języka praindoeuropejskiego. Szacuje się, że zaczęły funkcjonować we wczesnej epoce prasłowiańskiej.
Wyróżnia się dwa typy jerów:
- jer twardy ъ – samogłoska półkrótka, tylna
- jer miękki ь – samogłoska półwysoka przednia
Jery mogły występować w pozycji słabej (oznaczanej półokręgiem pod jerem) lub mocnej (oznaczanej okręgiem). Jery słabe znajdowały się w wygłosie np. domъ oraz w zgłosce, która poprzedzała sylabę z pełna samogłoską lub jerem w pozycji mocnej, np. dъva. Jery mocne znajdowały się w sylabach poprzedzających zgłoskę z jerem słabym. Proces zróżnicowania jerów rozpoczął się już w epoce prasłowiańskiej i w konsekwencji doprowadził do zaniku jerów słabych w języku polskim, np.: pьsa > psa. Z kolei jery mocne przekształciły się w samogłoskę, tworząc sylabę, np.: sъnъ > sen - proces ten nosi nazwę wokalizacji jerów. Metoda filologiczna określa czas zaniku jerów na okres przed XII wiekiem, ponieważ w żadnym z zabytków języka polskiego jery już nie występują. Z kolei metoda rekonstrukcji wewnętrznej zakłada, że jery musiały zaniknąć w okresie, w którym przegłos już nie zachodził, a więc około XI wieku. Konsekwencjami zaniku jerów są: wokalizacja jerów, wzdłużenie zastępcze, zniesienie korelacji miękkości (w prasłowiańszczyźnie po spółgłosce twardej mogła występować tylko samogłoska twarda, na skutek zaniku jeru twardego po spółgłosce twardej mogło występować miękkie e), powstanie e ruchomego, powstanie nowych samogłosek długich, zanik prawa sylaby otwartej (w prasłowiańszczyźnie sylaba mogła kończyć się tylko samogłoską), uproszczenie systemu wokalicznego (samogłoski dzieliły się tylko na długie i krótkie, wcześniej istniały też półkrótkie).
