Kino japońskie
Z Wikipedii
Kino japońskie (jap. 映画, eiga) liczy sobie już ponad sto lat – zaczęło się już w epoce kina niemego, obecnie na świecie sporą popularnością cieszą się przede wszystkim anime, horrory japońskie oraz klasyki, takie jak np. filmy Akiry Kurosawy.
Spis treści |
[edytuj] Kategorie
Do najważniejszych kategorii kina japońskiego należą przede wszystkim:
- anime – japońskie filmy animowane, niekoniecznie przeznaczone dla dzieci, np. Neon Genesis Evangelion, Ghost in the Shell, Księżniczka mononoke, Czarodziejka z Księżyca
- jidaigeki – tradycyjne japońskie kino samurajskie, zwane także chanbara (onomatopeja szczęku miecza), np. seria o Zatōichim lub niektóre filmy Akiry Kurosawy (m.in. Siedmiu samurajów, Tron we krwi, Ran)
- horrory, nazywane także j-horror, np. The Ring: Krąg, Dark Water, Klątwa ju-on
- kaijū – filmy o potworach, najbardziej znanym jest seria o Godzilli
- pinku eiga – filmy pornograficzne, często zaangażowane społecznie i tworzone bardziej w stylu artystycznym, niż zwykłej pornografii
- yakuza eiga – filmy mafijne, przedstawiające środowisko yakuzy, np. filmy Takeshiego Kitano
[edytuj] Historia
[edytuj] Okres kina niemego
Pierwsze pokazy filmowe na ziemiach japońskich odbyły się już w roku 1896, natomiast za pierwszy film powstały w Japonii uważa się krótki dokument Geisha no teodori (芸者の手踊り) z czerwca 1899 roku. Z około 1905 pochodzi materiał, który uznawany jest za pierwsze anime lub prekursora japońskiej animacji – namalowana bezpośrednio na pięćdziesięciu klatkach taśmy celuloidowej krótka scena przedstawiająca piszącego chłopca, który następnie odwraca się do widza i unosi czapkę. Pierwszą profesjonalną japońską aktorką była Tokuko Nagai Takagi, która w latach 1911-1914 pojawiła się w czterech krótkich filmach zachodniego studia Thanhouser Company [1]. Pierwszym natomiast aktorem, który zdobył w Japonii dużą sławę, jest Matsunosuke Onoe. Japoński przemysł filmowy zdominowały dwa typy produkcji: gendaideki, których akcja osadzona była w niedawnej przeszłości kraju, i jidaideki – filmy o współczesności.
W owym czasie większość japońskich kin zatrudniało benshich – narratora, który komentował wydarzenia dziejące się na ekranie. Funkcja ta ma swoje korzenie już w klasycznym teatrze japońskim – kabuki i bunraku.
Wielkie trzęsienie ziemi, które nawiedziło Japonię w 1923 roku, bombowe naloty wojsk aliantów na Tokio podczas II wojny światowej oraz czynniki naturalne sprawiły, że do dziś przetrwało niewiele filmów z tamtego okresu.
Sporym powodzeniem cieszyły się w tamtym okresie filmy Kenjiego Mizoguchiego, którego późniejsze produkcje (np. Życie Oharu) do dziś cieszą się powodzeniem.
[edytuj] Lata 30. XX wieku
W przeciwieństwie do Hollywoodu, w latach 30. Japończycy nadal często produkowali filmy nieme. Ważniejszymi filmami dźwiękowymi z tego okresu są produkcje Mezoguchiego – Gion no shimai (1936), Elegia Naniwy (1936) czy Opowieść o późnych chryzantemach (1939). Wraz z nasilaniem się cenzury filmy niektórych reżyserów, m.in. Daisukego Ita, stały się obiektem ataków. Jako że sporą popularnością już wtedy cieszyły się anime, japoński rząd postanowił wykorzystywać animacje w celach propagandowych.
[edytuj] Lata 40. XX wieku
Akira Kurosawa kręci swój pierwszy znaczący film – Sugata Sanshirō. Wraz z okupacją wojsk alianckich, trwającą do końca II wojny światowej, do Japonii trafia sporo amerykańskich animacji, których projekcji zabronił przedwojenny rząd. W tym też okresie powstawały też kolejne propagandowe anime, m.in. Momotarō no umiwashi oraz inne przygody Momotara opowiadające o człowieku i zwierzętach walczących o jakiś wspólny cel.
[edytuj] Lata 50. XX wieku
Na lata 50. przypada szczyt japońskiej kinematografii. Trzy filmy z tego okresu (Rashōmon, Siedmiu samurajów i Tokijska opowieść) w roku 2002 znalazły się w czołówce najlepszych filmów wszech czasów w rankingu sporządzonym przez brytyjski magazyn „Sight & Sound”. Tę dekadę rozpoczął Rashōmon Kurosawy, który zdobył Oscara w kategorii najlepszy film zagraniczny oraz przyczynił się do rozpowszechnienia kina japońskiego na zachodzie. W tym też okresie sławę zdobywa legendarny aktor Toshirō Mifune. Następnie pojawia się kolejny film Kurosawy, Piętno śmierci (1952), oraz Tokijska opowieść Yasujira Ozu (1953). Rok 1954 przyniósł dwa najbardziej wpływowe japońskie filmy. Pierwszy to kolejny film Kurosawy, Siedmiu samurajów, opowiadający o grupie samurajskich wojowników chroniących bezbronnych wieśniaków przed gangiem złoczyńców, który na Zachodzie przerobiono i wydano w 1960 roku jako Siedmiu wspaniałych. W tym samym roku pojawia się antynuklearny horror autorstwa Ishira Hondy – Gojira, będący początkiem serii filmów o Godzilli. I chociaż film był kilkakrotnie przerabiany na potrzeby zachodnich rynków, stał się międzynarodową ikoną Japonii i wywołał boom na filmy kaijū. W 1955 roku Hiroshi Inagaki otrzymuje Oscara za film Musashi Miyamoto – pierwszy z jego samurajskiej trylogii.
Powstają kolejne filmy Kenjiego Mizoguchiego – Życie Oharu (1952), Opowieści księżycowe (1953) i Sanshō dayū (1954). Mikio Naruse kręci m.in. Meshi (1950), Ostatnie chryzantemy (1954), Płynące chmury (1955). W 1959 roku pojawia się Ohayō Yasujira Ozu.
[edytuj] Lata 60. XX wieku
W 1961 roku powstaje Straż przyboczna Kurosawy, mająca później duży wpływ na filmy zachodnie. Coraz częściej zaczyna kręcić się filmy w kolorze. Kon Ichikawa kręci trzygodzinny dokument Tōkyō orimpikku o olimpiadzie w 1964 roku. Po filmie Namaszczony do zabijania (1967), surrealistycznym obrazie o yakuzie, Nikkatsu Corporation zwalnia Seijuna Suzukiegp za kręcenie filmów bez sensu i nie przynoszących żadnych zysków. W 1963 roku powstaje Tetsuwan Atomu Osamu Tezuki – jedno z pierwszych anime, które staje się ultrapopularne także na Zachodzie. W latach 60. powstają najważniejsze filmy Nagisy Ōshimy, Kaneta Shindō oraz Shōheia Imamury. Obraz Hiroshiego Teshigahary Kobieta z wydm (1964) zdobywa nagrodę specjalną na Festiwalu Filmowym w Cannes, nominowany jest także do Oscara w kategoriach najlepszy reżyser i najlepszy film zagraniczny. W 1965 roku specjalną nagrodę w Cannes zdobywa Kwaidan, czyli opowieści niesamowite Masakiego Kobayashiego.
[edytuj] Lata 70. XX wieku
Powstaje Imperium zmysłów (1976) Nagisy Ōshimy, inspirowane historią Sady Abe, która to udusiła swojego kochanka w trakcie stosunku. Przeciwny cenzurze, umieścił w filmie mocne sceny pornograficzne, w wyniku czego film dostarczono do Francji, gdzie został ocenzurowany; w Japonii do dziś dzień nie zaprezentowano pełnej wersji filmu. Mimo to pinku eiga stały się odskocznią dla niezależnych filmowców.
[edytuj] Lata 80. XX wieku
W roku 1984 Hayao Miyazaki na podstawie swojej mangi tworzy pełnometrażowe anime Nausicaä z Doliny Wiatru, natomiast w roku 1988 powstaje Akira Katsuhiro Ōtomo. W połowie lat 80. pojawiają się OAV – anime przeznaczone bezpośrednio do dystrybucji na kasetach VHS. Shōhei Imamura zdobywa Złotą Palmę za Balladę o Norayamie (1983).
[edytuj] Lata 90. XX wieku
Inamura zdobywa drugą Złotą Palmę, tym razem za film Węgorz. Nagrodę współdzieli z irańskim reżyserem Abbasem Kiarostamim, ale mimo to został czwartą – po Alfie Sjöbergu, Francisie Fordzie Coppoli i Billego Augusta – osobą, która nagrodę tę zdobyła dwa razy. Powstają filmy Takeshiego Kitano, takie jak Sonatine (1993), Kids Return (1996) czy Hana-bi (1997), za który otrzymuje Złotego Lwa na Festiwalu Filmowym w Wenecji. Takashi Miike kręci około pięćdziesięciu filmów, zapewniając sobie imponującą filmografię z takimi tytułami jak Audition (1999), Żywi lub martwi (1999) czy Chūgoku no chōjin (1998). Hayao Miyazaki kręci dwa filmy, które przynoszą ogromne zyski i cieszą się dobrymi recenzjami – Szkarłatny pilot (pobił E.T. z 1982) i Księżniczka mononoke, która utrzymywała się na szczycie najchętniej oglądanych filmów, dopóki nie została zdeklasowana przez Titanica.
[edytuj] XXI wiek
Powstaje Spirited Away: W krainie bogów Miyazakiego, które bije w Japonii boxoffice’owy rekord i jako pierwsze (jak dotychczas, jedyne) anime w historii zdobywa Oscara w kategorii najlepszy film animowany. Pojawiają się dwa nowa filmy Kitana – Lalki (2002) oraz wysokobudżetowy Zatōichi. Powstają amerykańskie remaki horrorów, m.in. The Ring: Krąg i Klątwy ju-on. W 2004 roku pojawia się superprodukcja Godzilla: Ostatnia wojny – powstały dla uczczenia 50. „urodzin” Godzilli film sprzedaje się jednak najgorzej z całej serii. Seijun Suzuki kręci swój 56. film, Operetta tanuki goten (2005).
