Ołtarz Wita Stwosza w Krakowie
Z Wikipedii
Ołtarz Wita Stwosza w Krakowie, ołtarz Zaśnięcia NMP, właściwie Retabulum ołtarza głównego Kościoła Mariackiego w Krakowie zwane również potocznie „Ołtarzem Mariackim w Krakowie” , „Krakowskim Ołtarzem Wita Stwosza” itp. to nastawa ołtarzowa wykonana w latach 1477-89 przez przybyłego z Norymbergii rzeźbiarza Wita Stwosza (ok. 1448 – 1533) i jego krakowski warsztat.
Spis treści |
[edytuj] Opis
Retabulum ma wymiary 11 x 13 m; wysokość największych figur wynosi ok. 2,7 m. Jest to największa w Europie gotycka nastawa ołtarzowa.
Figury, których w ołtarzu jest ponad 200, wyrzeźbione są z litych kloców lipowych. Cała konstrukcja wykonana jest w drewnie dębowym, natomiast tło w modrzewiu.
W predelli ukazane jest drzewo Jessego — genealogiczne drzewo Chrystusa i Marii Panny. Szafę nastawy zdobią cztery skrzydła, dwa nieruchome oraz dwa ruchome. Bryłę pentaptyku dopełnia zwieńczenie.
Ołtarz Wita Stwosza, dzieło późnego średniowiecza, łączy w sobie elementy sacrum i profanum. Religijny mistycyzm zmieszany jest z naturalistycznym realizmem. Złote szaty apostołów występują obok codziennych ubiorów noszonych w średniowiecznym Krakowie. Obok wzniosłych religijnych scen ukazane zostało życie w jego codzienności. Postać Madonny zachowuje ideał średniowiecznego piękna, ale apostołom Stwosz nadał rysy współczesnych mieszczan krakowskich. W realistycznym podejściu do postaci posunął się tak daleko, że widać dokładnie ich różne ułomności: defekty wyglądu, zdeformowane dłonie, napęczniałe żyły na nogach, ślady chorób skórnych.
[edytuj] Scena główna
Główną sceną ołtarza, znajdującą się w środkowej szafie, jest Zaśnięcie Marii Panny. Umierająca Maria, otoczona jest przez apostołów. Ekspresja sceny jest wzmożona zagęszczeniem postaci; w rzeczywistości nigdy nie mogłyby one stać tak blisko siebie. Złocone szaty odbijają światło. Ustawienie postaci "pod wiatr" powoduje sfałdowanie szat.
[edytuj] Skrzydła
Otwarty ołtarz na ruchomych skrzydłach ilustruje sześć Radości Maryi: od Zwiastowania po Zesłanie Ducha Świętego. Kiedy szafa jest zamknięta, płaskorzeźby przedstawiają 12 scen z życia Marii i Jezusa. Postacie przedstawione są w strojach z epoki (I w.), będąc obecnie znakomitym studium kostiumologii. Sprzęty domowe, naczynia codziennego użytku również są wierną kopią pierwowzorów.
Górna kwatera na prawym ruchomym skrzydle przedstawia Ukrzyżowanie.
[edytuj] Historia
Początki historii powstania retabulum krakowskiego wiąże się z rokiem 1442, kiedy zawaliło się sklepienie prezbiterium Kościoła Mariackiego. Nie wiadomo, czy i jaka nastawa zdobiła ołtarz główny kościoła przed katastrofą, ani też czy przez 35 lat, zanim powierzono Stwoszowi wykonanie obecnie istniejącej nastawy, ołtarz zdobiła jakaś dekoracja. W każdym razie o planach ufundowania po katastrofie nowej nastawy świadczą zapisy na ten cel w testamentach mieszczan krakowskich.
Nie jest jasne, kto i dlaczego zdecydował o powierzeniu prac nad nową nastawą Witowi Stwoszowi. Nie są znane żadne wcześniejsze jego prace o bezsprzecznie poświadczonym autorstwie, a tych, które są mu z pewnym prawdopodobieństwem przypisywane na postawie analizy stylu jest niewiele i są to rzeczy stosunkowo drobne, w żaden sposób nie dorównujące rangą dziełu, które mu powierzono w Krakowie. Z drugiej strony, mający około trzydziestu lat Stwosz był, jak na ówczesne pojęcia, człowiekiem w wieku dojrzałym, który musiał mieć już odpowiednie wykształcenie i doświadczenie pozwalające na samodzielne prowadzenie poważnych prac, i znajdował się w przełomowym momencie, decydującym o dalszej karierze.
Można przypuszczać, że trudno było przyciągnąć do Krakowa na wiele lat, jakich wymagało planowane dzieło, renomowanego mistrza, który prowadził już ustabilizowany warsztat w którymś ze znanych ówczesnych ośrodków artystycznych. Natomiast pochodzący ze Szwabii, a wykształcony w górnej Nadrenii Stwosz nie zdążył zapewne zagnieździć się na dobre i zrobić kariery w cechu w Norymberdze i nie mógł tam liczyć na równie poważne i odpowiadające jego ambicjom zlecenia.
Niewątpliwie ważny głos przy decyzji o zamówieniu nowego retabulum dla głównego ołtarza najważniejszego kościoła parafialnego miasta miała Rada Miejska. Być może udział w tym miał Walter Kezinger, który w roku przybycia Stwosza do Krakowa został przewodniczącym Rady, a którego rodzina wywodziła się ze Szwabii oraz miała rozwinięte stosunki handlowe z Nadrenią, i który mógł orientować się w tamtejszych ówczesnych prądach artystycznych i możliwościach zaangażowania odpowiedniego, kompetentnego mistrza.
Wit Stwosz przybył do Krakowa w roku 1477. Przebywał tu dwadzieścia lat, w tym dwanaście pracował nad ołtarzem. Postęp prac musiał satysfakcjonować fundatorów, gdyż Rada Miejska w 1483 wyraziła zadowolenie z dokonań artysty i zwolniła go z płacenia podatków. Nastawa musiała znajdować się wówczas w zaawansowanym stanie, a wykonujący ją warsztat Stwosza pracować sprawnie, gdyż zaczął on wówczas podejmować się innych zadań dla miasta i dla innych zleceniodawców. W 1484 r. został też starszym cechu malarzy i rzeźbiarzy. Najpóźniej w 1485 r. przystąpiono przy rzeźbach do prac pozłotniczych, które należały do czynności wykończeniowych, poprzedzających położenie polichromii. Dzieło było gotowe na dzień Wniebowzięcia N. Marii Panny (15 sierpnia) 1489, patronackie święto kościoła Mariackiego.
Koszt wykonania dzieła wynosił 2808 florenów, pochodzących głównie z zapisów testamentowych i składek mieszczaństwa krakowskiego. Suma ta stanowiła równowartość rocznego budżetu miasta i odpowiadała wartości kilku kamienic.
W 1939 roku, w przededniu wojny, chcąc uchronić ołtarz przed zniszczeniem, rozebrano go i barkami spławiono Wisłą do Sandomierza. Przechowywano go w Katedrze i seminarium duchownym. Okupujący Polskę Niemcy wywieźli ołtarz do Berlina dzięki informacji zdrajcy w październiku tego samego roku. Później został złożony w podziemiach zamku w Norymberdze. Przechowywany w wilgotnych piwnicach, zaatakowany przez owady, do Krakowa powrócił w 1946 roku. Konserwowany w latach 1946-50, oddany do kościoła Mariackiego w 1957 roku.
[edytuj] Ciekawostki
Historia powstania ołtarza jest kanwą powieści Antoniny Domańskiej "Historia żółtej ciżemki". Na podstawie książki zrealizowano w 1961 roku film pod tym samym tytułem w reżyserii Sylwestra Chęcińskiego, w którym zadebiutował ówcześnie 11-letni Marek Kondrat. Film ten został nagrodzony Srebrnym Medalem na Międzynardowym Festiwalu Filmów dla Dzieci i Młodzieży w Wenecji w 1962 roku.
[edytuj] Bibliografia
- Piotr Skubiszewski, Wit Stwosz, Warszawa-Berlin-Budapeszt, 1985
- Piotr Skubiszewski, Dr Stil Der Veit Stoß, Zeitschrift für Kunstgeschichte 41, 1978
