Wikipedysta:Pottero/Anime
Z Wikipedii
Historia anime sięga początków XX wieku, kiedy to japońscy twórcy filmowi eksperymentowali z technikami animacji znanymi na Zachodzie. Chociaż z animacją eksperymentowano w Japonii już wcześniej, pierwszą dobrze znaną serią był Tetsuwan Atomu (Astro Boy) Osamu Tezuki z 1963 roku. W latach 70. anime rozwinęło się, zrywając ze swoimi zachodnimi korzeniami. Powstały wtedy nowe, specyficzne gatunki, chociażby mecha. Godne wzmianki anime z tego okresu to przede wszystkim Rupan sansei (znane także jako Lupin III) i Majingā Z (Mazinger Z). W tym też okresie sławę zyskało kilku dobrze znanych dziś filmowców, zwłaszcza Hayao Miyazaki i Mamoru Oshii.
W latach 80. anime zostało uznane głównym nurtem filmowym w Japonii, zrodził się wtedy boom na tego typu produkcje. Na początku tej dekady rozpoczęto produkcję Gundama (Gandamu), rozpoczęła się też kariera Rumiko Takahashi. W 1988 roku Akira ustanowił rekord kosztów produkcji anime – wyniósł on ponad miliard jenów.
Lata 90. i początek XXI wieku to wzrost popularności anime na zagranicznych rynkach. Akira i Ghost in the Shell (Kōkaku kidōtai) z 1995 roku stają się znane na całym świecie, a serial Dragon Ball Z (Doragon bōru Z) odnosi ogólnoświatowy sukces. Inne serie, jak Neon Genesis Evangelion (Shin seiki evangerion) i Cowboy Bebop (Kaubōi Bibapu), stają się popularne w Japonii, ale zostają też zauważone na Zachodzie. W 2002 roku Spirited Away: W krainie bogów (Sen to Chihiro no kamikakushi) wygrywa pierwszą nagrodę na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Berlinie, a w 2003 roku otrzymuje Oscara za najlepszy film animowany (było to jak dotąd pierwsze i ostatnie anime, które otrzymało tę nagrodę; kilka lat później nominowano także Ruchomy zamek Hauru, ale przegrał on z Wallace’em i Grommitem: Klątwą królika). W 2004 roku Ghost in the Shell II: Niewinność (Inosensu: Kōkaku kidōtai) zostaje zaprezentowany na cenneńskim festiwalu.
Najstarsze znane anime powstało około roku 1907, składa się na nie pięćdziesiąt klatek namalowanych bezpośrednio na taśmie celuloidowej. Niezatytułowany krótki filmik przedstawia chłopca piszącego po chińsku słowa ruchome obrazy (映画), po czym obraca się w kierunku widza, zdejmuje czapkę i pozdrawia go. Tożsamość autora nie jest znana. Anime to odkryto w 2005 roku.
Spis treści |
[edytuj] Pierwsze pokolenie twórców anime
Niestety niewiele anime z tego okresu przetrwało w całości do dnia dzisiejszego. Przyczyny tego są różne, ale przeważnie związane jest to ze względami finansowymi. Gdy kończyło się duże zainteresowanie filmem, jego kopia (będąca własnością kina) została sprzedawana do mniejszych kin w całym kraju, a później demontowana i sprzedawana jako paski bądź pojedyncze klatki.
Hekoten (Ōten) Shimokawa (1892-1973): karykaturzysta polityczny i rysownik, pracujący dla magazynu „Tokyo Puck”. Wynajęty został przez Tenkatsu, dla których robił filmy. Z przyczyn zdrowotnych zdołał stworzyć ich tylko pięć, w tym Imokawa Ryozo genkan-ban no maki i Dekoboko shin-gachō: Meian no shippai (obydwa z 1917 roku), zanim powrócił do pracy rysownika.
Junichi Kōchi (1886-1970): karykaturzysta i malarz. W 1912 roku zaczął pracować jako rysownik, a w 1916 został zatrudniony przez Kobayashiego Shokaia jako animator. Był najbardziej zaawansowanym animatorem drugiej dekady XX wieku. W jego dorobku znajduje się piętnaście filmów, w tym Hanawa Hekonai kappa matsuri, Hanawa Hekonai meitō no maki (oba z 1917), Hyoroku musha shugyo (1926) i Chongire hebi (1930).
Seitarō Kitayama (1888-1945): w przeciwieństwie do innych pionierów tej ery, Kitayama tworzył animacje na własny użytek, nie dla większych korporacji. Założył nawet swoje własne studio animacyjne (Kitayama Eiga Seisakujo; w wolnym tłumaczeniu: Wytwórnia Filmów Kitayamy), które jednak nie odniosło komercjalnego sukcesu i upadło. Animował na tablicy, po której pisać można kredą i – w późniejszym czasie – na papierze (z przedrukowywanymi tłami lub bez). Jego filmy to m.in.: Chochiku no kin, Sarukani-gassen (oba z 1917), Tarō no bampei: Senkō-tei no maki (1918), Kiatu to mizuageponnpu (tłum. ciśnienie atmosferyczne i praca pompy; 1921), Shokubutu seiri; Seishoku no maki (tłum. psychologia roślin – historia reprodukcji; 1922) i Usagi to kame (tłum. królik i żółw; 1924).
[edytuj] Drugie pokolenie
Yasuji Murata (1896-1966), Hakusan Kimura, Sanae Yamamoto (1898-1981) i Noburō Ōfuji (1 czerwca 1900-28 lipca 1961) byli uczniami Seitara Kitayamy i pracowali w jego studiu. Kenzō Masaoka, inny ważny animator z tego okresu, pracował w mniejszym studiu. Wielkie trzęsienie ziemi w Kantō (1923) zniszczyło większość studia Kitayamy; animatorzy założyli swoje własne studio, aby zarabiać pieniądze na animacjach.
W tym czasie powstały też pierwsza ustawy chroniące młodych Japończyków, w wyniku czego cenzurze poddanych zostało kilka animacji dla osób poniżej 15. roku życia. Filmy prezentujące wartości edukacyjne, poznawcze, były popierane przez Monbu-kagakushō (japoński odpowiednik Ministerstwa Edukacji), wydano na ten cel setki tysięcy jenów. Animacje znalazły użycie w szkolnictwie, polityce i przemyśle, co zaowocowało wysokim na nie popytem.
[edytuj] II wojna światowa
W latach 30. rząd japoński zaczął wprowadzać nacjonalizm, co doprowadziło do wprowadzenia ostrej cenzury oraz kontrolowania mediów. Wielu animatorów zmuszanych było do tworzenia animacji krzewiących japońskiego ducha i narodową przynależność. Owe opiniotwórcze filmy wyświetlane były w kinach i cieszyły się dużym powodzeniem. W rzeczywistości (po tym, gdy Japonia uzyskała poparcie materiałów filmowych przez nowopowstały Fujifilm) kina wyświetlające takie filmy rozwijały się, a wraz z nimi przemysł animacyjny – animacje stały się oficjalnym nurtem filmowym. W tym czasie wiele mniejszych studiów zostało zamkniętych bądź połączyło się z większymi; ostatecznie na rynku pozostały trzy studia produkujące animacje.
Duży wpływ na animacje w tamtym czasie miał Walt Disney. Komercyjny charakter japońskich animacji powodował, że nie były one na wysokim poziomie, imitowały raczej produkcje Disneya (powtarzane sceny, gagi itd.). Disney bardzo wcześnie zaczął kręcić filmy dźwiękowe, jednak w połowie lat 30. dla japońskich studiów był to zbyt wielki wydatek.
Do lat 30. japoński przemysł filmowy zdominowany był przez kina, które zatrudniały animatorów z małych studiów lub pojedynczych twórców. Dzięki fuzjom i powiększeniu się studiów możliwe było tworzenie większych projektów, ale potrzebne pieniądze nie nadchodziły z Monbu-kagakushō ani od większych sieci kinowych.
Wielu animatorów zamiast odbyć służbę wojskową, przedstawiało przebiegłych i szybkich Japończyków (często przedstawianych jako małpy), odnoszących zwycięstwo nad wrogiem.
W 1942 roku trzydziestosiedmiominutowy Momotarō no umiwashi (桃太郎の海鷲; tłum. morskie orły Momotara), stał się najdłuższą i najbardziej zaawansowaną technicznie animowaną produkcją wschodnią. Film opowiadał o morskiej jednostce, składającej się z człowieka imieniem Momotarō i kilku gatunków zwierząt (reprezentujących różne wschodnie rasy), walczącej razem o wspólny cel. Był to trzeci najdłuższy animowany film w historii – dłuższe były jedynie disneyowska Królewna Śnieżka i siedmiu krasnoludków z 1937 roku (osiemdziesiąt trzy minuty) i Podróże Gullivera z 1939 (siedemdziesiąt pięć minut). Trzy lata później (12 kwietnia 1945) premierę miał siedemdziesięcioczterominutowy film Momotarō: Umi no shinpei (桃太郎海の神兵; tłum. Momotarō – boski wojownik mórz), uznany za pierwsze pełnometrażowe anime.
[edytuj] Toei Animation i Mushi Productions
W 1948 roku założono studio Toei Animation (Toei Animēshon), będące producentem pierwszego kolorowego anime – Pandy i magicznego węża (Hakuja den) w 1958 roku. Był to film bardziej w stylu Disneya niż współczesnego anime. Toei produkowało disneyopodobne produkcje do wczesnych lat 70. Z owego studia wyszły też dwa doskonale znane na całym świecie tytuły: Dragon Ball (Doragon bōru) – trzy serie, pierwsza w 1986 roku, i Czarodziejka z Księżyca (Bishōjo senshi sērā mūn) – kilka serii, pierwsza w roku 1992.
Styl Toei był różny, ponieważ każdy z animatorów wnosił do produkcji swoje pomysły. Najbardziej ekstremalnym tego przykładem jest Taiyō no ōji: Horusu no daibōken (tłum. Horusu – książę słońca) Isao Takahaty z 1968 roku. Horusu często uważany jest za pierwszy film łamiący styl anime oraz prekursora późniejszego gatunku, zwanego jako anime progresywne. W podobnym kierunku poszli tacy reżyserzy jak Hayao Miyazaki czy Mamoru Oshii.
Osamu Tezuka założył konkurencyjne dla Toei studio, Mushi Productions (Mushi Purodakushon). Pierwszy hit studia, Tetsuwan Atomu z 1963 roku, był zarazem pierwszym popularnym serialem anime. Wbrew powszechnemu przekonaniu, Tetsuwan Atomu nie był pierwszym serialem anime emitowanym w Japonii – było nim Manga Calendar, którego emisję rozpoczęto w 1962. Tetsuwan Atomu był jednak pierwszym, w którym ci sami bohaterowie pojawiali się w kolejnych odcinkach, tworzących ciągłą fabułę. Amerykańska telewizja, nadal będąca w powijakach i szukająca nowego programu, w 1964 roku przerobiła i zaadaptowała ów serial dla potrzeb rynku amerykańskiego, nadając mu tytuł Astro Boy. Popularność Tetsuwan Atomu w Japonii stała się kluczem do stworzenia kolejnych seriali anime, takich jak: Tetsujin 28-gō (tłum. żelazny człowiek nr 28; w USA wydane jako Gigantor), Kimba – biały lew (Janguru taite, tłum. król dżungli; serial stał się prawdopodobnie inspiracją do nakręcenia Króla Lwa przez studio Disneya) Tezuki, czy Mahha gō gō gō (znane również jako Machu Go Go Go, w USA wydane pod nazwą Speed Racer).
W późnych latach 60. anime zaczęło wkraczać na nowe obszary. Tezuka zaczyna eksperymentować, tworząc filmy przeznaczone dla dorosłych, nazywane animeramami. Trzy stworzone wtedy przez niego filmy to: Senya ichiya monogatari (tłum. baśnie z tysiąca i jednej nocy; 1969), Kleopatra (Kureopatora, 1970) i Belladonna of Sadness (1973). Bellona jest najbardziej eksperymentalnym ze wszystkich trzech filmów, stała się inspiracją do stworzenia Shōjo kakumei Utena (Revolutionary Girl Utena) z 1997 roku. W tym czasie wyemitowano też pierwszy serial dla starszych widzów – Rupan-sensei (Lupin III) z 1971 roku.
[edytuj] Lata 70.
W latach 70. rynek filmowy w Japonii został osłabiony, ponieważ pojawił się poważny dla niego konkurent – telewizja. Toei powoli zaprzestawało tworzenia anime w disneyowskim stylu, skupiając się przede wszystkim na serialach. Mushi zbankrutowało, a animatorzy przeszli do innych studiów, jak Madhouse (Maddohaus) i Sunrise (Sanraizu). Te dwa fakty spowodowały, że wielu młodych animatorów, nie mających jeszcze odpowiedniego doświadczenia, zajmowało stanowiska reżyserskie. Ten zastrzyk młodych talentów zaowocował eksperymentowaniem na szerszą niż dotychczas skalę.
Przykładem owych eksperymentów jest serial Isao Takahaty Heidi (Arupusu no shōji Haiji) z 1974 roku. Pierwotnie serial dobrze się sprzedawał, był realistycznym dramatem dla dzieci. Większość zarządów stacji telewizyjnych była przekonana, że serial ten nie odniesie sukcesu, ponieważ trzeba czegoś bardziej fantastycznego, aby przyciągnąć dzieci. Heidi okazała się jednak międzynarodowym sukcesem, stając się popularna w wielu europejskich krajach. Serial emitowany był także w Polsce. W Japonii serial odniósł tak wielki sukces, że pozwolił jego twórcom – Takahacie i Miyazakiemu – stworzyć projekt zatytułowany World Masterpiece Theatre, adaptujący książki. Chociaż Takahata i Miyazaki opuścili go w późnych latach 70., seriale powstawały do połowy 90.
Kolejnym znanym gatunkiem powstałym w tym czasie jest mecha. Niektóre z wczesnych przedstawicieli tego gatunku to: Mazinger Z (Majingā Z; 1972-1974), Wojna planet (Kagaku ninja tai gachiyaman; 1972-1974), Uchū senkan Yamato (1974-1975), Kidō senshi gandamu (1979-1980). Seriale te były progresją w gatunku science-fiction wśród anime, przeskakując z wielu superbohaterskich, fantastycznych wątków do czegoś w stylu bardziej realistycznej space opery, z coraz bardziej złożoną fabułą i zachwianymi proporcjami pomiędzy dobrem a złem. Przykładem może być Char Aznable z Kidō senshi gandamu, który zmienia się z antagonisty w pierwotnej serii, zostając sprzymierzeńcem w kolejnej, aby w filmie znów powrócić jako wróg.
[edytuj] Lata 80.
This shift towards space operas became more pronounced in the late 1970s due to the commercial success of Star Wars. This allowed for the early space opera "Space Battleship Yamato" to be revived in a theatrical version. This theatrical version of Yamato is seen as the basis of the anime boom of the 1980s, referred to as the Golden Age of Anime.
Two events happened at the time of this shift from superhero Giant Robots to elaborate Space Operas. A subculture in Japan (who later called themselves Otaku) began to develop around animation magazines such as Animage or later Newtype. These magazines popped up in response to the overwhelming fandom that developed around shows such as Yamato in the late 1970s.
In addition a major component of anime from a technical perspective developed with Yoshinori Kanada an animation director (who worked on Yamato) who allowed individual key animators working under him to put their own style of movement as a means to save money. In many more "auteuristic" anime this formed the basis of an individualist animation style that is unique to Japan (in commercial animation). In addition, Kanada's animation was inspiration for Takashi Murakami and his Superflat art movement.
In the United States the popularity of Star Wars had a similar, but much smaller, effect on the development of anime. Gatchaman was reworked and edited into Battle of the Planets in 1978 and again as G-Force in 1986. Space Battleship Yamato was reworked and edited into Star Blazers in 1979 and finally, and perhaps most infamously, Robotech (1985) was created from three anime titles, The Super Dimension Fortress Macross, Super Dimension Cavalry Southern Cross and Genesis Climber Mospeada. The first organized American "otaku" developed as fans of these series.
The Otaku culture became more pronounced with Mamoru Oshii's adaptation of Rumiko Takahashi's popular manga Urusei Yatsura 1982. Yatsura would allow Takahashi to become a household name in anime despite her humble origins as a doujinshi artist. As for Oshii he would begin to break away from fan culture and take a more auteuristic approach with his 1984 film Urusei Yatsura 2: Beautiful Dreamer. This break with the otaku culture would allow Oshii to experiment much further later in his career.
The otaku subculture had some effect on people who were entering the industry around this time. The most famous of these people were the amateur production group Daicon Films which would become Studio Gainax. Gainax began by making films for the Daicon Scifi conventions and were so popular in the otaku community that they were given a chance to helm the biggest budgeted (to that point) anime film, Royal Space Force: The Wings of Honneamise (1987).
One of the most influential anime of all time, Nausicaä of the Valley of the Wind (1984), was made during this time period. The film gave extra prestige to anime allowing for many experimental and ambitious projects to be funded shortly after its release. It also allowed for its director Hayao Miyazaki and his long time colleague Isao Takahata the ability to set up their own studio under the supervision of former Animage editor Toshio Suzuki. This studio would become known as Studio Ghibli and its first film was Castle in the Sky (1986).
Around the same time as Nausicaa a new medium was developed for anime the OVA. These OVAs were direct-to-home-video series and or movies that catered to much smaller niche audiences. The first OVA was Moon Base Dallos' (1983-1984) directed by Mamoru Oshii. Dallos was a flop, but Megazone 23 (1985) was the first real success in this market. Shows such as Patlabor had their beginnings in this market and it proved to be a way to test less marketable animation against audiences.
The OVA was also responsible for allowing the first full-blown anime pornography with OVA's such as Cream Lemon (1984). (see also hentai).
The late 1980s, following the release of Nausicaa, saw an increasing number of high budget and/or experimental films. In 1985 Toshio Suzuki helped put together funding for Oshii's experimental film Angel's Egg (1985). The OVA market allowed for short experimental pieces such as Take the X Train, Neo-Tokyo, and Robot Carnival(all three 1987).
Theatrical releases became more ambitious each film trying to outclass or out spend the other film all taking cues from Nausicaa's popular and critical success. Night on the Galactic Railroad (1985), Tale of Genji (1986), and Grave of the Fireflies (1987) were all ambitious films based on important literary works in Japan. Films such as Char's Counterattack 1988 and Arion (1986) were lavishly budgeted spectacles. This period of lavish budgeting and experimentation would reach its zenith with two of the most expensive anime film productions ever: Royal Space Force: The Wings of Honneamise (1987) and Akira (1988).
Most of these films didn't make back the costs to produce them. Neither Akira nor Royal Space Force: The Wings of Honneamise were box office successes in Japan. As a result large numbers of anime studios closed down, and many of experimental productions began to be favored less over "tried and true" formulas. Only Studio Ghibli was to survive a winner of the many ambitious productions of the late 1980s with its film Kiki's Delivery Service (1989) being the top grossing film for that year earning over $40 million at the box office.
Despite the failure of Akira in Japan, it brought with it a much larger international fan base for anime. When shown overseas the film was a cult hit that would eventually become a symbol of the medium for the West. The domestic failure and international success of Akira, combined with the bursting of the bubble economy and Osamu Tezuka's death in 1989, brought a close to the era.
[edytuj] Lata 90. – obecnie
After this boom some people perceived a decline in overall quality of anime. Budgets fell and many ambitious projects weren't funded. There was a brief renaissance after the success of Hideaki Anno's Neon Genesis Evangelion (1995) but things still aren't going very well in the Japanese market. Most of the attention and consequently the more ambitious projects are being aimed for the West. Starting in 1995 with Macross Plus, Memories, and most famously Ghost in the Shell (1995), there was a rush to get a prestigious large budget anime film to US audiences. Memories was unable to be released even though it was intended for international audiences because the license holder in Japan wanted too much money for the American distribution rights.
In 1995, Hideaki Anno directed and wrote what is probably the most controversial anime show ever written, Neon Genesis Evangelion. This show became popular in Japan among anime fans and became known to the general public through mainstream media attention. It is believed that Anno originally wanted the show to be the ultimate otaku anime designed to revive the failing anime industry, but midway through production he also made it into a heavy critique of the culture eventually culminating in the controversial, but quite successful (it grossed over $10 million) film The End of Evangelion (1997). Anno would eventually get so fed up with the anime industry that he'd go on to produce live action films.
Many scenes in the Evangelion TV show were so controversial that it forced TV Tokyo to clamp down on censorship of violence and sexuality in anime. As a result when Cowboy Bebop (1998) was first broadcast it was shown heavily edited and only half the episodes were aired. The censorship crackdown has relaxed a bit, but Evangelion had a major effect on the television anime industry as a whole.
In addition Evangelion started up a series of so-called "post-Evangelion" shows. Most of these were giant robot shows with some kind of religious or difficult plot. These include RahXephon, Brain Powerd, and Gasaraki. Another series of these are late night experimental TV shows. Starting with Serial Experiments Lain (1998) late night Japanese television became a forum for experimental anime with other shows following it such as Boogiepop Phantom (2000), Texhnolyze (2003) and Paranoia Agent (2004).
An art movement started by Takashi Murakami that combined Japanese pop-culture with postmodern art called Superflat came began around this time. Murakami asserts that the movement is an analysis of post-war Japanese culture through the eyes of the otaku subculture. His desire is also to get rid of the categories of 'high' and 'low' art making a flat continuum, hence the term 'superflat'. His art exhibitions are very popular and have an influence on some anime creators particularly those from Studio 4°C.
In contrast to these experimental trends the same time period has also been characterized by a trend towards extreme emphasis on otaku subculture. Many shows are currently being shown on late night television that are often based on h-games and are made solely for a die hard otaku audience. Examples of works in this genre of often fanservice heavy series includes Green Green (2003), Mahoromatic (2001), and Hand Maid May (2003). These shows have been criticized by some critics as being sexist (with many idealized depictions of submissive women) and destroying the artistic vitality of the anime industry due to relying on fan desires over any kind of artistic advancement. At the same time some these shows have turned out to be very profitable in Japan. See also Moé.
The 90's also saw the rise of Pokémon, which some could call one of the most successful anime ever created. The popular video game series spawned a television show lasting several seasons, a Broadway production, several movies, a trading card game, toys, and much more.
The late 1990s and 2000s also saw the increased acceptance of anime in overseas markets. Cowboy Bebop was widely popular in Japan and attracted attention in the West. Miyazaki's Spirited Away shared the first prize at the 2002 Berlin Film Festival and won the Academy Award for Best Animated Feature in 2003, and Oshii's Innocence: Ghost in the Shell was featured at the 2004 Cannes Film Festival.
