Rejon Umocniony Hel

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Ten artykuł dotyczy kompleksu wojskowego. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Stanowisko kierowania ogniem - wieża dalmierza

Rejon Umocniony Hel to utworzony dekretem prezydenta RP z 1936 roku ufortyfikowany obszar obejmujący znaczną część Mierzei Helskiej.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości i słynnych zaślubinach generała Hallera z morzem w Pucku 10 lutego 1920 rozpoczęto po wielu przygotowaniach tworzenie na Helu silnej bazy lądowej obrony Wybrzeża. W 1928 roku w mieście Hel rozpoczęto budowę portu wojennego. Jednocześnie militaryzowano końcowy odcinek Półwyspu Helskiego – od granic Juraty aż do końca cypla. Administracyjnie zahamowano rozwój turystyki w tym rejonie, wprowadzając wojskowy zakaz wznoszenia jakichkolwiek budowli cywilnych bez zgody władz wojskowych i ograniczając swobodę ruchu turystycznego.

Te zarządzenia wojskowe zostały unormowane dekretem prezydenta RP Ignacego Mościckiego z dnia 21 sierpnia 1936 w sprawie utworzenia Rejonu Umocnionego Hel. Na terenie Rejonu Umocnionego zaczęto budować rozwiniętą sieć kolei normalno- i wąskotorowych dla potrzeb transportów wojskowych. Powstały różnego typu stanowiska artyleryjskie, zaczęto sprowadzać różnoraki sprzęt wojskowy i uzbrojenie.

[edytuj] II wojna światowa

Zobacz więcej w osobnym artykule: Obrona Wybrzeża w kampanii wrześniowej 1939.

Po wybuchu II wojny światowej Rejon Umocniony Hel skapitulował 2 października, gdyż dalsza obrona nie miała już sensu (kilka dni wcześniej skapitulowały Warszawa i Modlin).

Do czasów dzisiejszych zachowały się liczne zabytki militarne zarówno z okresu przedwojennego, jak i późniejsze z okresu okupacji niemieckiej i lat powojennych. Do dziś na tym terenie formalnie obowiązują niektóre przepisy dekretu o Rejonie Umocnionym Hel.

Do najciekawszych zabytków militarnych należą znajdujące się w obrębie miasta Hel:

stanowiska baterii nr 1 Laskowskiego (1935) – stały tam 4 działa Boforsa kalibru 152 mm, w 1948 roku baterię przebudowano nadając nazwę 13 BAS i przezbrojono na 4 radzieckie armaty morskie B-13 kalibru 130 mm – jedno z tych dział stoi tam do dziś.
stanowiska baterii nr 21 (1935) – stały tam 2 działa 75 mm
stanowiska czterech dział 100 mm (1955) – radzieckie armaty morskie B-34U. Jedno z tych dział stoi na stanowisku do dziś
zabytek klasy światowej – sześć potężnych żelbetowych budowli baterii Schleswig-Holstein. Była to zbudowana w 1940 roku przez Niemców bateria najpotężniejszych dział, jakie kiedykolwiek montowano na stałych stanowiskach lądowych - 40,6 cm SK C/34 "Adolf". Po baterii pozostały trzy działobitnie, z których każda stanowi całość z własnym bunkrem koszarowym i podręcznym magazynem amunicji, oraz 9-kondygnacyjna wieża kierowania ogniem i dwa wielkie magazyny amunicyjne. Jedyna istniejąca do dziś bateria tych dział znajduje się w Norwegii.

Zachowane na Półwyspie Helskim umocnienia, polskie i niemieckie, wpisano w 1999 roku do rejestru zabytków militarnych. Obecnie niemal wszystkie można zwiedzać, tylko w niektórych są dalej obiekty wojskowe.

[edytuj] Baterie w czasie obrony 1939

Bateria 4 dział Bofors 152,4 mm wz. 30
- Bateria nr 31 – "cyplowa", im. H. Laskowskiego – na samym końcu cypla.
Baterie po 2 działa polowe Schneider 105 mm:
- Bateria nr 32 – "grecka" – od strony morza, w połowie odległości Hel-Jurata, ok. 12 IX przesunięto w rejon Juraty od strony Zatoki.
- Bateria nr 33 – "duńska" – od strony morza, na wysokości północnego krańca miasta Hel.
Baterie przeciwlotnicze i przeciwdesantowe stałe po 2 działa 75 mm:
- Bateria nr 41 – na zachód od Jastarni; ostrzał w kierunku zatoki.
- Bateria nr 42 – na wschód od Jastarni, na wysokości portu rybackiego; ostrzał na pełne morze.
- Bateria nr 43 – w rejonie portu we Władysławowie, decyzją z 8 IX przeniesiona w rejon Chałup.
Baterie przeciwlotnicze po 2 działa Schneider kal. 75 mm/L-50 wz. 22/24:
- Bateria nr 21 – oświetleniowa do strzelań nocnych, przeciwlotnicza i przeciwdesantowa; przy ul. Leśnej.
- Bateria nr 22 – w pobliżu portu wojennego.
- Bateria nr 23 – pomiędzy baterią 32 a Juratą.
Bateria nr 24 – półstała – 8 dział kalibru 40 mm wz. 36 "Bofors"
Bateria nr 34 – utworzona między Helem a Juratą z trzech rufowych dział Bofors wz.34/36 120 mm zdjętych z ORP Gryfa ale nie zdążono użyć bojowo, jedynie 30 IX oddała 2 strzały próbne.
nkm-y 13,2 mm "Hotchkiss":
- 3 w samodzielnym plutonie na zachód od Jastarni.
- 7 porozdzielanych pomiędzy baterie.
Obrona przeciwlotnicza cypla posiadała kompanię karabinów maszynowych – 12 sztuk "Maxim" rozmieszczonych w rejonie portów oraz 4 ckm baterii cyplowej.

W czasie obrony uzupełniona została o broń zdjętą z okrętów.

[edytuj] Umocnienia okresu okupacji hitlerowskiej

Po zajęciu Półwyspu przez wojska hitlerowskich Niemiec okupant postanowił wykorzystac i rozbudowac umocnienia do obrony rejonu bazy morskiej budowanej w Gdyni. Zbudowano największe stałe stanowiska artylerii nadbrzeżnej - baterię Schlezwig-Holstein z trzema działami kalibru 406 mm.

U brzegów półwyspu , po jego wewnętrznej stronie, na wodach Zatoki Puckiej znajdują się też poniemieckie budowle systemu służącego do badań broni torpedowej prowadzonych na Oksywiu. Jedna znajduje się na wysokości mola w Juracie, druga na południowy-wschód na wysokości Boru.

[edytuj] 2 Umocnienia i obiekty powojenne

[edytuj] Port Wojenny Hel

[edytuj] Baterie Artylerii Nabrzeżnej powstałe po 1945

3 bateria artylerii stałej Hel-Bór – 4 działa MU-2 kalibru 152,4mm, między Helem a Juratą.
13 bateria artylerii stałej Hel-Cypel – 4 działa B-13 kalibru 130 mm na miejscu Baterii nr 31 im. H. Laskowskiego; na samym końcu cypla.

Działo produkcji radzieckiej typ B 34u kaliber 100 mm na Cyplu Helskim

27 bateria artylerii stałej Hel – 4 działa uniwersalne B-34U kalibru 100 mm na samym cyplu od strony zatoki.

[edytuj] Dywizjony rakietowe OPK i inne jednostki WP

Na przełomie lat sześcdziesiątych i siedemdziesiątych kontynuowano umacnianie militarnej obecności na Półwyspie . W ramach budowy polskiego systemu obrony powietrznej kraju (będącego częścią systemu obrony Układu Warszawskiego) na Półwyspie Helskim powstały dwa dywizjony rakietowe OPK. Według nomenklatury NATO - baterie SAM-ów. Na północnych obrzeżach miasta powstał 22 dywizjon wyposażony w system S-75M Wołchow, a w Helu Borze, 64 dywizjon uzbrojony w system S-125 Newa.

Na północny wschód od dworca kolejowego w Helu, za podwójnym ogrodzeniem zewnętrznym zwykłym i wewnętrznym znajdującym się pod napięciem stacjonowały dwie jednostki Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej: 22 dywizjon rakietowy oraz 214 kompania radiotechniczna.

[edytuj] 22 Dywizjon Rakietowy WOPK/WLOP

22 dywizjon rakietowy został sformowany na podstawie rozkazu organizacyjnego dowódcy Wojsk OPK z 12 stycznia 1963 r. W pierwszym okresie, który w Helu przeznaczono na budowę niezbędnej infrastruktury, kadra i żołnierze jednostki szkolili się w specjalistycznym ośrodku rakietowym w Bemowie Piskim, a następnie doskonalili swoje umiejętności w dywizjonie rakietowym stacjonującym w Olszowej na Śląsku. Dywizjon został wyposażony w przeciwlotniczy zestaw rakietowy średniego zasięgu S-75M Wołchow produkcji radzieckiej. Zbudowano obiekty koszarowe, budynek sztabu, budynki zaplecza, magazyny, garaże . W specjalnie wydzielonej strefie wybudowano 6 stanowisk startowych dla wyrzutni rakietowych SM90 otoczonych wałami, wiaty dla samochodów transportowo-załadowczych z rakietami do ponownego załadowania wyrzutni, schrony dla obsługi. Wewnątrz tzw. górki znajdował się schron dowodzenia - bunkier z pomieszczeniami dla całej załogi baterii startowej i baterii radiotechnicznej pełniącej dyżury bojowe, pomieszczenia mieszkalne dla kadry, stanowisko dowodzenia, filtry powietrza (obiekt mógł funkcjonowac autonomicznie w warunkach użycia broni masowego rażenia) , pomieszczenia socjalne. Z zewnątrz dostępne były garaże w których stały kabiny z aparaturą podłączone razem tworząc jeden system. Były to: kabina UW (główna kabina dowodzenia i naprowadzania), kabina przeliczników, kabina ze sprzętem łączności, kabina elektrowni dieslowskiej. Na szczycie , na utwardzonym stanowisku stała kabina PW (nadawczo-odbiorcza) z antenami stacji śledzenia i naprowadzania rakiet. Całośc łączyła siec dróg w charakterystycznym układzie, oraz system okablowania zasilającego, sterowania i łączności w kanałach kablowych z betonowych płytek . Pierwszy dyżur bojowy dywizjon przyjął w lipcu 1964 r. 22 dywizjon pełnił służbę do rozformowania w ramach restrukturyzacji Sił Zbrojnych RP w końcu września 2001 roku.

[edytuj] 214 Kompania Radiotechniczna

Stacjonująca na tym samym terenie co dywizjon 214. kompania radiotechniczna powstała pod koniec 1956 r. w Lisewie Kaszubskim.W 1978 r. kompanię przeniesiono z Lisewa do Helu gdzie stacjonowała do rozformowania w końcu 2001 r.

Po opuszczeniu obiektów przez WLOP teren przejęła Marynarka Wojenna, która zajęła głównie część koszarową. Strefa bojowa, ta za ogrodzeniem z drutu kolczastego pod napięciem, została praktycznie porzucona i znajdujące się tam obiekty padły z czasem łupem lokalnych amatorów złomu. Obecnie można tam oglądać schron dowodzenia ogołocony niestety z większości wyposażenia, sześć ułożonych koliście wokół schronu ziemnych obwałowań skrywających niegdyś wyrzutnie rakiet, kilka schronów przeciwlotniczych dla obsługi wyrzutni, stanowiska ogniowe baterii artylerii osłonowej 37 mm oraz pozostałości po 214 kompanii radiotechnicznej, czyli niewielki schron i dwie "górki radarowe".

[edytuj] Inne

Przy wjeździe do miasta częściowo na terenie dawnej baterii niemieckiej 406 mm, stacjonowała jednostka saperska.

Formalnie obiektem wojskowym jest też teren rezydencji prezydenta RP w Juracie. Znajduje się on za Juratą, po południowo-zachodniej stronie drogi Jurata-Hel.

Na cyplu znajdują się obiekty Straży Granicznej.

Po zakończeniu zimnej wojny między Wschodem a Zachodem, z wielkimi oporami postępuje demilitaryzacja Helu. Wycofywane , przenoszone do innych miejsc dyslokacji albo rozwiązywane są jednostki wojskowe dotychczas tu stacjonujące. Nie mniej jednak, po wstąpieniu Polski do NATO rejon ten w dalszym ciągu jest uznawany za ważny strategicznie i z obecnością wojska należy się liczyć jeszcze długo. Militarna historia Półwyspu Helskiego i miasta Hel trwa.