Runy

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Ten artykuł dotyczy pisma staronordyckiego. Zobacz też: runy - pieśni fińskie.

Futhark starszy

Futhark młodszy w dwóch odmianach: u góry - duńskiej, u dołu - szwedzko-norweskiej

Alfabet futhark

Runy (alfabet runiczny) - alfabet używany do zapisu przez ludy germańskie (tzw. alfabet Futhark od pierwszych 6 liter) i celtyckie. Niekiedy nazwę "runy" odnosi się także do systemów piśmienniczych stosowanych przez ludy tureckie (tzw. alfabet Orchon) oraz Madziarów (Węgrów) (tzw. Székely Rovásírás). Używany również w obrzędach magicznych. Słowo *run oznacza 'tajemnicę', 'sekret'.

Według wierzeń nordyckich runy podarował ludziom bóg Odyn. Najprawdopodobniej alfabet ten został zapożyczony od ludów północnej Italii (alfabet alpejski). Niektórzy badacze zwracają uwagę na jego powiązania z alfabetem hebrajskim czy fenickim.

Runy były używane do zapisu krótkich inskrypcji w drewnie, metalu czy na kamieniach (tzw. kamienie runiczne). Kształt liter tego alfabetu (głównie proste linie, mało łuków) ułatwiał zapis na takich powierzchniach.

Do runów, oprócz ich znaczenia fonetycznego, było także przypisane dodatkowe, słowne znaczenie. Na przykład run þ (th) oznaczał w futharku tyle co thorn (cierń).

Choć runy są prawdopodobnie dużo starsze, najstarsze znane zapisy runiczne pochodzą z 200 r. Są one zresztą bardzo krótkie i trudne do przetłumaczenia. Do ok. 650 r. stosowano tzw. starszy futhark (zwany tak od pierwszych sześciu run: F - U - Þ - A - R - K → zobacz rycinę obok), liczący 24 znaki. Później alfabet runiczny zaczął się różnicować: w Norwegii i Szkocji używano futharku z 16 lub 18 runami, natomiast w Anglii rozwinął się alfabet zwany futhork w różnych odmianach, z 24, 28 lub nawet 31 runami. Zmiana nazwy wiąże się ze zmianą czwartej litery runicznej. Runami zapisywano głównie języki germańskie, choć odnaleziono kilka zapisów w łacinie. Przestano ich używać około roku 1000, poza jedynie Skandynawią, gdzie przetrwały jeszcze kilka wieków. Ale i tam wyparł je wreszcie alfabet łaciński.

Fragment kamienia runicznego ze zbiorów Uniwersytetu w Oslo

Według zwolenników filozofii typu New Age runy są symbolami działającymi na zasadzie "promieniowania kształtów". Każdy symbol przywołuje subtelne energie ze świata ducha i z kosmosu. Według nich runy wywierają wpływ na podświadomość aktywując siły psychiczne które są ukryte pod progiem świadomości. Przez starożytnych używane były np. wyryte na łodziach bojowych czy mieczach podczas wojny, co miało zapewniać moc i ochronę. Współcześnie runy są używane przez niektóre osoby m.in. do kształtowania osobowości (tzn. wzmacniania pewnych cech adepta i eliminowania innych takich jak lęk, strach itp.). Jak wiele podobnych wierzeń New Age, nie zostało to w żaden sposób potwierdzone przez naukę.

Runy to również nazwa dawnych ludowych pieśni fińskich i karelskich o treści mitycznej. Z run składa się fiński epos narodowy Kalewala.