Stronnictwo Ludowe (1931-1939)

Z Wikipedii

''Zjednoczenie ruchu Ludowego''

Po wyborach brzeskich Centrolew jako zorganizowane porozumienie przestał istnieć.

Samo utworzenie Centrolewu przyniosło zbliżenie ugrupowań chłopskich. Klęska w wyborach brzeskich 1930 i stosowane wobec opozycji szykany, przy dość znacznej bierności politycznej mas chłopskich, zmuszały do dalszego zjednoczenia sił. Różnice między poszczególnymi grupami chłopskimi nie wydawały się duże. Także położenie chłopów jako warstwy społecznej było na tyle jednolite, by dążenie do jedności mogło ogarnąć wszystkie, związane z dotychczas istniejącymi stronnictwami, kręgi wsi. W połączeniu widziano jedyny sposób obrony przed narastającym uciskiem rządzącego obozu, przed coraz większą dyskryminacją chłopa jako przedstawiciela gorszej części społeczeństwa.

Wspólne przeżycia w Brześciu zbliżyły również do siebie więzionych polityków „Piasta" i „Wyzwolenia". Zarówno Wincenty Witos, jak i jego zwolennicy w „Piaście" byli najgorętszymi orędownikami zjednoczenia.

10 grudnia 1930 powstał z połączenia klubów; „Piasta", „Wyzwolenia" i Stronnictwa Chłopskiego Parlamentarny Klub Posłów i Senatorów Chłopskich (54 posłów i senatorów). Jego prezesem został poseł Michał Róg z „Wyzwolenia". Funkcje pozostałych członków prezydium rozdzielono równomiernie pomiędzy łączące się kluby.

Powstanie klubu parlamentarnego przyspieszyło proces zjednoczenia stronnictw chłopskich. Rokowania trwały jeszcze trzy miesiące. Najważniejszym przedmiotem sporu była kwestia obsady stanowisk w przyszłych władzach stronnictwa oraz ustalenie wspólnych założeń programowych.

Spis treści 1 Powstanie SL 2 Statut i program stronnictwa 3 Strajki chłopskie 4 Rozwój SL 5 Kongres Stronnictwa w 1933

[edytuj] Powstanie SL

15 marca 1931 przedstawiciele PSL Piast, PSL Wyzwolenie i Stronnictwa Chłopskiego, na kongresie zjednoczeniowym utworzono nową partię Stronnictwa Ludowego. Przyjęto trójczłonową strukturę władz naczelnych. Były to: Kongres, Rada Naczelna i Naczelny Komitet Wykonawczy. Prezesem Kongresu (najwyższej władzy stronnictwa) został Maksymilian Malinowski z „Wyzwolenia". Funkcje dwóch wiceprezesów objęli działacze pochodzący z pozostałych, jednoczących się ugrupowań. Prezesem Rady Naczelnej (organ uchwałodawczy i kontrolny) wybrano Wincentego Witosa z „Piasta”.

Na czele Naczelnego Komitetu Wykonawczego stanął Stanisław Wrona ze Stronnictwa Chłopskiego. Sekretarzem generalnym został Kazimierz Bagiński z „Wyzwolenia". Centralnym organem stronnictwa stał się tygodnik „Zielony Sztandar", którego redaktorem był Maciej Rataj.

Struktura naczelnych władz stronnictwa najwybitniejszym politykom gwarantowała dotychczasowe pozycje we władzach partyjnych. Podział (nazywany złośliwie trójpolówką) dotyczył szczebla centralnego i terenu (skomplikowany sposób obsadzania stanowisk nazywano ,,polką na trójpolówce. Funkcji były bezpłatne, lecz podziały komplikowały działanie. Trójpolówka skutecznie broniła stronnictwo przed próbami przechwycenia władzy przez którąś z dawnych frakcji, a także uniemożliwiała podejmowanie przez rządzący obóz skutecznych akcji dywersyjnych. Wraz z wyborem władz Kongres przyjął statut i program.

[edytuj] Statut i program stronnictwa

Nowością było to że statut wprowadzał, inaczej niż we wcześniejszych stronnictwach chłopskich, jednolitą strukturę organizacyjną i ściśle określone zasady członkostwa, nakładające na członków określone obowiązki organizacyjne. Ustalono też że dniem Święta Ludowego od tej pory będą Zielone Świątki.

Program stronnictwa również stanowił kompromis. Znacznie łatwiej było go osiągnąć w zakresie spraw politycznych. Obrona przed dyktaturą, przywrócenie parlamentarno-demokratycznego systemu rządów, wolnych wyborów, niezależność sądownictwa i samorządu, respektowanie praw obywatelskich, to sformułowania, co do których w szeregach SL nie było wątpliwości. To samo powiedzieć można o postanowieniach dotyczących mniejszości narodowych. Stronnictwo deklarowało przy tym gotowość współdziałania z rolnikami innych narodowości w państwie. Pozostałe postanowienia miały wyraźnie kompromisowy charakter. W szczególności dotyczyło to takich, kwestii jak sprawy wyznaniowe, gdzie program nawiązywał do odpowiednich postanowień konstytucji marcowej, akcentując jednocześnie potrzebę niezależności Kościoła od państwa. Chodziło o przeciwstawienie się próbom związania duchowieństwa z rządzącym obozem. Równie wyraźny kompromisowy charakter miały postanowienia w dziedzinie gospodarczej.

Kluczowa dla ruchu ludowego kwestia reformy rolnej została sformułowana w sposób bardziej odpowiadający zachowawczym tendencjom w ruchu ludowym. Zrezygnowano z głoszonego przez „Wyzwolenie" i „Stronnictwo Chłopskie” postulatu wywłaszczenia majątków obszarniczych bez odszkodowania. Trudno byłoby uznać za jego ekwiwalent formułę o możliwości bezpłatnego przejęcia przez państwo posiadłości ziemskich przeznaczonych na cele reformy. Podkreślano przy tym znaczenie własności prywatnej jako podstawy rozwoju państwa i rolnictwa. Duże znaczenie dla członków SL miało także opracowanie długofalowego planu gospodarczego, mającego zapewnić rolnictwu wszechstronny rozwój. Na te sformułowania nie miały wpływu zjawiska kryzysu gospodarczego, który być może trwał zbyt krótko, by dać możliwość nowego spojrzenia na sprawy gospodarcze i społeczne. Program nie zawierał też żadnej krytyki kapitalizmu. Nie podejmował też w sposób odmienny, aniżeli czyniono to przed kryzysem, spraw podstawowych dla wsi, takich jak nożyce cen i obciążenia finansowe ludności wiejskiej. Podkreślając znaczenie rolnictwa jako źródła utrzymania najliczniejszej warstwy mieszkańców Polski, program deklarował jednocześnie życzliwy stosunek do słusznych żądań rzesz robotniczych.

Wiele miejsca poświęcono zagadnieniom kultury i oświaty oraz demokratyzacji dostępu do szkolnictwa. Pokojowa polityka, międzynarodowa współpraca rolników jako gwarancja pokoju, rozbudowa obronności, połączona z protestem przeciwko usiłowaniom sanacji uczynienia z wojska politycznego filaru jej rządów - to dalsze elementy programu. Uzupełniała go napisana w znacznie bardziej radykalny sposób odezwa do chłopów. Znalazły w niej wyraz, w większym stopniu niż miało to miejsce w deklaracji programowej, agrarystyczne założenia Stronnictwa Chłopskiego. Odezwa stwierdzała między innymi, iż chłopi jako najliczniejsza warstwa w Polsce stanowią główne źródło moralnych i materialnych wartości, na których opiera się państwo i naród.

Państwo polskie - mówiła odezwa - jedynie w oparciu o szerokie masy ludu wiejskiego naturalnego gospodarza kraju, ostać się może. Na tych zasadach przyszłość Polski budować chcemy. W imię tych zasad o ziemię i władzę walczyć jesteśmy gotowi.

Odezwa deklarowała solidarność z innymi grupami polskiego świata pracy:

... braciom z miast i braciom z izb rzemieślniczych, z fabryk, kopalń i braciom z przygodnej pracy rąk żyjącym, życzymy jak najlepiej, a dla siebie domagamy się braterskiego uznawania naszych dążeń. My wam, jako i wy nam, nie tylko bracia, ale wzajemnie sobie potrzebni jesteśmy.

Wybór centralnych władz Stronnictwa Ludowego stanowił początek procesu zjednoczenia. Przebiegał on dość powoli. Postawę wsi cechowała w tym okresie na ogół znaczna bierność. Stąd też proces oddolnego zjednoczenia miał na ogół sporadyczny charakter. Jednocześnie działacze istniejących przed zjednoczeniem ugrupowań niechętnie dopuszczali niedawnych przeciwników politycznych do swoich organizacji terenowych. To samo zjawisko występowało w odniesieniu do prasy ludowej. Toczyła się nierzadko ostra walka o obsadę funkcji w powstających zarządach wojewódzkich. Dotyczyła ona zwłaszcza dawnych wyzwoleńców i członków Stronnictwa Chłopskiego, którzy konkurowali o wpływy na obszarze Kongresówki. Najsprawniej stronnictwo powstawało na terenie byłego zaboru austriackiego, zwłaszcza w Krakowskiem; tworzono je opierając się na dawnej organizacji „Piasta". W krótkim czasie teren ten stal się prawdziwą twierdzą wpływów Stronnictwa Ludowego. W procesie zjednoczenia uzewnętrzniały się konflikty o charakterze ideowym. Krytykowano, niekiedy z pozycji prawicowych, niekiedy radykalnych, nowo przyjęty program. Konflikty te podsycała sanacja poprzez działające na terenie wsi przybudówki. Ostatecznie w początkach 1932 stronnictwo opuściło kilka grup działaczy, początkowo wielkopolskich. Wkrótce też utworzone przez nich efemeryczne na ogół organizacje znalazły się w BBWR. Do połowy 1932 proces scaleniowy został w zasadzie zakończony. Powstała jednolita sieć zarządów wojewódzkich, powiatowych i zarządów kół. Włożono też wiele wysiłku w szkolenie na kursach znacznej liczby młodych aktywistów wywodzących się w większości z organizacji młodzieżowych, zwłaszcza Wici.

Na postawę wsi oddziaływać zaczął kryzys. Uzewnętrzniał się proces radykalizacji mas chłopskich.

Chłopi coraz częściej krytykowali zarówno sanacyjny system rządów, jak i istniejącą sytuację gospodarczą. Ułatwiało to działanie stronnictwa, które z kolei swymi akcjami radykalizowało masy chłopskie zaczynające stawiać czynny opór:

• W czasie obchodów Święta Ludowego w Lublinie w powiecie krośnieńskim w starciach z policją śmierć poniósł jeden chłop.
• W Łapanowie koło Bochni zginęło pięciu.
• w powiecie leskim chłopi wystąpili w około 20 wsiach (ok. 8 tys). Przyczyną była pogłoska o przywróceniu pańszczyzny. W starciach z policją zginęło sześciu chłopów.

[edytuj] Strajki chłopskie

Od 1932 SL zainicjowało nową formę zbiorowych wystąpień - strajki chłopskie. Pierwszy strajk w lutym 1932 w jednym z najlepiej przez SL zorganizowanych powiatów - limanowskim. Hasłem mobilizującym było żądanie obniżenia opłat targowych. W marcu strajk w powiecie Dąbrowa Tarnowska. W kwietniu SL, za pośrednictwem kierowanego przez jego działaczy Związku Zawodowego Rolników, ogłosiło bojkot targowisk w Łowiczu. Potem strajkowali ludowcy powiatu Mińsk Mazowiecki. Nastąpiło głośne starcie przy okazji strajku rolnego w Jadowie w powiecie radzymińskim. Chłopi siłą przeciwstawili się tam policji, broniąc uczestników wystąpień przed aresztowaniem. Policja użyła broni. Trzech chłopów zginęło, kilku odniosło rany. Dokonano wśród strajkujących aresztowań. We wrześniu strajkowali chłopi województwa warszawskiego. Najaktywniej wystąpili w powiecie warszawskim. Czynnie przeciwstawiano się łamistrajkom usiłującym złamać postanowienia o bojkocie. Najliczniejsze były tu też aresztowania. Sukcesem było zmniejszanie opłat targowych.

Skutki kryzysu oraz rządów sanacji dotknęły w większym stopniu wieś niż miasto. Ograniczanie kompetencji samorządów, utrudnianie dostępu do szkół, pańska często postawa urzędników - dobrze na tle powszechnej biedy na wsi sytuowanych, samowola i szykany policjantów, w połączeniu z brakiem perspektyw na przyszłość wpływały na postawy i poglądy wielu chłopów. Pewna część z nich wstępowała do ruchu rewolucyjnego. Inni napływali do Stronnictwa Ludowego.

[edytuj] Rozwój SL

W 1932 SL przeżyło burzliwy okres rozwoju. Powstało wówczas 1287 nowych kół, najwięcej do 1939. W maju 1933 roku Stronnictwo liczyło ponad 3 tys. kół i 120 tys. członków. Dysponowało siecią organizacyjną w około 170 powiatach, przede wszystkim w Małopolsce, w województwach centralnych i w Poznańskiem. Znacznie słabszymi wpływami dysponowało na Kresach Wschodnich i na Pomorzu. Z SL współdziałał formalnie od niej niezależny „Wici", liczący około 40 tys, członków. Pod bezpośrednimi wpływami SL i związanych z nim organizacji znajdowało się około 200 tys. chłopów. Biorąc pod uwagę warunki wiejskie, w których przynależność do partii opozycyjnej nie dawała się ukryć i pociągała za sobą zazwyczaj niemal codzienne szykany, a nawet represje, stanowiło to poważną siłę, z której istnieniem rządzący obóz musiał się stale liczyć.

Stronnictwo przechodziło proces wyraźnej radykalizacji. Strajki chłopskie wykazywały, że SL w coraz większym stopniu nastawia się na walkę z rządzącym obozem znacznie bardziej radykalnymi metodami niż dotąd. Zmiany następowały także w postawach ideologicznych. Witos, który wówczas wyrastał na czołowego antysanacyjnego przywódcę, zmieniał również swe poglądy polityczne. Duże wrażenie wywarł jego wywiad zamieszczony w socjalistycznym dzienniku „Naprzód" w listopadzie 1932. Witos mówił w nim o potrzebie zlikwidowania wielkiej własności rolnej i przekazania chłopom ziemi bez odszkodowań, widząc w tym jedyną szanse na poprawę ich sytuacji materialnej. Uważał także że kapitalizm jest już przeżytkiem który wyraźnie się nie sprawdził i chciał działać w ścisłym porozumieniu z całą lewicą demokratyczną.

[edytuj] Kongres Stronnictwa w 1933

W maju 1933 na pierwszym po zjednoczeniu kongresie SL Witos niezwykle ostro krytykował sanację. Wskazywał jej niezdolność do wyprowadzenia Polski z kryzysu.

Kongres przyjął zmianę programu z 1931 w zakresie reformy rolnej, w miejsce parcelacji za odszkodowaniem żądano bezzwłocznego przejęcia przez państwo bezpłatnie wielkich obszarów ziemskich. Na kongresie ostro krytykowano rządy sanacji, wzywano do usunięcia dyktatury ( krytykowano też dyktatorskie zapędy ND), protestowano przeciwko nowej ustawie samorządowej oraz projektom nowej konstytucji. Wiele rezolucji miało wyraźnie antykapitalistyczny charakter.

W dyskusji występowano ostro przeciwko kontynuowaniu polityki trójpolówki. Stanowiło to wyraz obawy przed próbami rozbicia SL. Aby uniknąć konfliktów na tym tle, utrzymano niemal bez zmian dotychczasową obsadę personalną i strukturę władz centralnych stronnictwa.

W tym czasie na wsi nadal buntowano się przeciwko sanacji. Jeszcze przed kongresem w kwietniu, w Kasinie Wielkiej pod Limanową, w trakcie próby rozwiązywania przez policję zebrania SL - dwóch chłopów zginęło, kilku odniosło rany. W końcu maja nastąpiło starcie między wsią a poborcą podatkowym w Kozodrzy w powiecie ropczyckim. Gdy do akcji przystąpiła policja, chłopi spontanicznie zorganizowali obronę, która rozszerzyła się na obszar kilku powiatów. Przez dwa tygodnie trwało chłopskie pogotowie. Najbardziej krwawy był jednak czerwiec kiedy podczas walk z policją śmierć podniosło kilkunastu chłopów.

Władze państwowe w końcu czerwca 1933 przystąpiły do bardziej stanowczego uspokajania sytuacji na wsi. Aresztowano kilka tysięcy osób, kilkaset odesłano do więzienia. Podczas przeprowadzanych masowo rewizji policja celowo niszczyła dobytek chłopski oraz rekwirowała żywność. W październiku 1933 rozpoczęła się seria procesów przeciwko chłopom, w wyniku czego 9 z nich skazano nawet na kary do 5 lat więzienia.

Wystąpienia chłopów, które miały miejsce przede wszystkim na terenie Małopolski, miały w znacznym stopniu charakter żywiołowy. Były dowodem determinacji i woli walki mas ludowych. Nie ogarnęły jednak innych obszarów kraju. Wczesną jesienią fala wystąpień chłopskich zaczęła opadać.

Krwawe wydarzenia w Małopolsce spowodowały zaostrzenie represji wobec działaczy SL, w szczególności pochodzących z terenu objętego działaniami. Propaganda sanacyjna wzywała do rozwiązania stronnictwa i uwięzienia samego Witosa, któremu przypisywała odpowiedzialność za wystąpienia chłopów. Taktyka rządzącego obozu wywierała znaczny wpływ na stosunki w stronnictwie. Przeciwnicy Witosa, przede wszystkim wywodzący się z dawnego Stronnictwa Chłopskiego i „Wyzwolenia", występowali przeciw zaostrzeniu walki. Woleli ograniczyć się do wystąpień opozycyjnych w sejmie. Sam Witos który wyrósł już najbardziej na bezkompromisowo nastawionego przywódcę chłopskiego o ciągle rosnącym autorytecie, uważał za konieczne zaostrzenie oporu. Rzucił hasło podzielane też przez liczną rzesze młodych ludowców opuszczenia przez opozycję parlamentu brzeskiego. Brał pod uwagę ewentualność przejścia stronnictwa do podziemia. Swoje koncepcje zaprezentował na Radzie Naczelnej SL we wrześniu 1933. Wobec wrogości endecji i słabości socjalistów proponował by stronnictwo podjęło samodzielną walkę, niezależnie od stanowiska ewentualnych sojuszników. Witos modyfikował także cele programowe. Oświadczył że:

przemysł musi być upaństwowiony i korzyści z niego płynące rozdzielane sprawiedliwie między obywateli.

Przed wywołaniem kryzysu i związanej z nim radykalizacji mas chłopskich, SL zaczęło coraz częściej głosić hasła wyraźnie antykapitalistyczne. Radykalizował się też program „Wici". Proces ten przebiegał nie bez wahań i niekonsekwencji. Dowodem przewartościowywania postaw ideowych czołowego członków organizacji stały się konferencje wiciarzy, z najgłośniejszą w Kępie Celejewskiej koło Garwolina w lipcu 1933. Związani z Witosem działacze, głównie Małopolski, podjęli jego inicjatywę tworzenia zakonspirowanej siatki stronnictwa, która zaczęła powstawać już latem 1933. Tworzono trójki, piątki, koordynujące, niezależnie od legalnie istniejących ogniw SL, działalność ludowców. W początkach 1934 do organizacji tej należało około tysiąca członków.

28 września 1933 Wincenty Witos, Władysław Kiernik i Kazimierz Bagiński opuścili Polskę. Emigracja najbardziej bezkompromisowo antysanacyjnie nastawionego prezesa Rady Naczelnej oraz polityków o zbliżonych poglądach wpływała na sytuację w stronnictwie. Jednocześnie represje, załamywanie się nadziei na możliwość w drodze jednorazowego chłopskiego zrywu obalenia rządów sanacji, wpływały na uzewnętrzniający się już w końcu 1933 odpływ fali aktywności chłopów, a w konsekwencji i aktywności stronnictwa. Na nastroje oddziaływały też wyniki przeprowadzonych, po uchwaleniu ustawy o unifikacji samorządu, wyborów do rad gromadzkich i gminnych. Za pomocą nacisku i fałszerstw sanacja uzyskała większość mandatów. Stronnictwo zajęło pierwsze miejsce wśród ugrupowań opozycyjnych. Wyniki te, mimo że mogły być uważane w danych warunkach za sukces, przyczyniły się do pogłębienia nastrojów bierności i zniechęcenia. Malała liczba zakładanych kół SL. Od udziału w pracach odsuwała się znaczna część dotychczasowych aktywistów.

Po wyjeździe z Polski emigrantów brzeskich wzmagała się walka o opanowanie kierownictwa przez przywódców dawnego „Wyzwolenia" i Stronnictwa Chłopskiego. Obie frakcje rywalizowały o wpływy w województwach centralnych. Jednocześnie w obu rodziły się tendencje do złagodzenia opozycji. Nie zmieniło sytuacji zgłoszenie przez klub sejmowy kilku interpelacji protestujących przeciwko szykanom administracyjnym, jak również wniosek o votum nieufności dla marszałka sejmu Kazimierza Świtalskiego. Próby szukania kontaktu z sanacją uwidoczniły się po wejściu do rządu dwóch dawnych członków „Wyzwolenia" - Mariana Zyndrama-Kościałkowskiego i Juliusza Poniatowskiego, co wraz z innymi posunięciami rządzącego obozu zostało przyjęte przez część opozycji jako chęć pozyskania sojuszników wśród niezależnych od sanacji ugrupowań politycznych. Pogłoski te spowodowały, że NKW uznał za konieczne przyjąć rezolucję, iż nieprawdą jest jakoby stronnictwo zmieniło swój opozycyjny stosunek do rządzącego obozu. Deklaracja ta nie wpłynęła jednak na stanowisko znacznej grupy przywódców SL. Prezes klubu poselskiego Michał Róg, sekretarz generalny stronnictwa Jan Smoła, a także i inni wypowiadali się, niekiedy publicznie, w sposób korzystny dla sanacji. Prasa notowała pogłoski o rozmowach działaczy SL z czołowymi politykami sanacyjnymi.

W kwietniu 1934, w związku z nie potwierdzonymi zresztą przez sąd zarzutami natury finansowej przestał pełnić funkcję prezesa NKW Wrona. Kilka miesięcy później wystąpił ze stronnictwa. Wokół niego skupiła się grupa kilkudziesięciu działaczy byłego Stronnictwa Chłopskiego. Znalazło się wśród nich 41 członków Rady Naczelnej, 5 członków NKW z jego prezesem Andrzejem Waleronem, 14 członków klubu parlamentarnego, 3 prezesów wojewódzkich i 23 prezesów zarządów powiatowych. Zaczęli oni wydawać w sierpniu 1934 tygodnik „Polska Ludowa". Pismo, deklarujące wierność stronnictwu, stało się w rzeczywistości bazą organizacyjną przygotowań rozłamowych. Władze stronnictwa, w którym działacze związani z pismem mieli bardzo poważne wpływy, prowadziły politykę zmierzającą do przezwyciężenia kryzysu, ale jak okazało się później, ograniczyła się ona wyłącznie do sprawy stosunku wobec sanacji. Stąd w kolejnych uchwałach stwierdzano na przykład, że pismo nie ma nic wspólnego z ruchem ludowym, że jego działalność jest szkodliwa, a wreszcie uznano je za organ stronnictwa.

Aby jednocześnie zachować zgodnie ze znaną zasadą trójpolówki równowagę we władzach, na miejsce Wrony prezesem NKW wybrano Stanisława Mikołajczyka. Nie obsadzoną wskutek zrzeczenia się przez Witosa funkcję prezesa Rady Naczelnej objął polityczny przyjaciel Wrony - Andrzej Waleron. Już w lutym 1935 prezesem NKW zastał Maciej Rataj. Podjęto wówczas uchwałę o zaprzestaniu polemiki z działaczami byłego Stronnictwa Chłopskiego. Stanowiło to jak się okazało ostatnią próbę utrzymania jedności stronnictwa.

W 1937 zaostrzyło formy walki z sanacją, organizowało strajki (Strajk chłopski 1937, protest chłopski wywołany niezrealizowaniem przez rząd sanacyjny postulatów zjazdu Stronnictwa Ludowego (styczeń 1937). Domagano się wówczas amnestii dla emigrantów politycznych skazanych w procesie brzeskim (1931-1932), zmiany ordynacji wyborczej do sejmu i senatu, demokratyzacji rządów. Strajk chłopski polegał na powstrzymaniu się od zakupów i wszelkiej sprzedaży towarów rolnych w dniach od 16 do 25 sierpnia 1937. Organizowany w całej Polsce (oprócz Pomorza, Śląska i kresów wschodnich), najbardziej masowy i gwałtowny przebieg miał w Małopolsce, gdzie w starciach z policją zginęło 46 osób.

Pod nieobecność Witosa, zmuszonego przez władze do emigracji do Czechosłowacji, działalnością SL w latach 1934-1939 kierował Maciej Rataj.

Po klęsce wrześniowej SL działało w konspiracji pod kryptonimem SL-"Roch".