Władysław Starewicz

Z Wikipedii

Władysław Starewicz (ur. 8 sierpnia 1882 r. w Moskwie z ojca Aleksandra i matki Antoniny z Legęckich, zm. 30 stycznia 1965 r. w Fontenay-sous-Bois, Francja) – pionier animowanego filmu lalkowego.

Spis treści 1 Początki 2 Kariera w Moskwie 3 Paryż 4 Zmierzch artysty 5 Filmografia 6 Linki zewnętrzne

[edytuj] Początki

Po śmierci matki czteroletni Władysław został oddany na wychowanie do babki mieszkającej w Kownie, gdzie spędził dzieciństwo i młodość. Już w młodości zaczął uprawiać malarstwo, rysunek i fotografię. Doskonalił karykaturę, zyskując coraz większą popularność jako satyryk. Jego główną pasją było jednak kolekcjonowanie i preparowanie owadów. Właśnie zamiłowaniu do entomologii zawdzięczał w dużym stopniu swoją karierę.

W czerwcu 1910 r. w Kownie, w swojej małej, domowej pracowni Starewicz dokonał oryginalnego eksperymentu. Zafascynowany różnorodnością i bogactwem form i kształtów świata owadów postanowił najciekawsze i najwspanialsze okazy filmować. Wybór padł na unikalne żuki jelonki, mieszkańców puszczy litewskiej, których zwyczajami interesował się od dawna. Oto, jak sam opisał to wydarzenie:

"Kiedy próbowałem sfilmować walkę żywych żuków jelonków o samicę, okazało się, że po zapaleniu reflektorów zamierały one w bezruchu. Wpadłem, więc na pomysł, aby uśpić moich rycerzy. Oddzieliłem ich kończyny i rogi od tułowia, potem z powrotem umieściłem je na właściwym miejscu przy pomocy cieniutkich drucików. Tak spreparowane lalki z uśpionych żuków ubrałem w kostiumy, buty z cholewami, dałem do ręki rapiery."

Walkę samców o siedzącą samicę filmował Starewicz na tle stylizowanej dekoracji, dzieląc ruch na poszczególne fazy i wykonując zdjęcia klatka po klatce. Po obejrzeniu na ekranie wywołanych zdjęć, miał zawołać:

"Ruszają się, ruszają jak żywe! Co za fantastyczne tworzywo, zdolne kreować cuda!"

[edytuj] Kariera w Moskwie

Jego kariera reżyserska zaczęła się w styczniu 1912 r., po podpisaniu umowy z producentem filmów Chanżonkowem, z Moskwy. Do Moskwy zabrał też ze sobą żonę Annę, która pomagała mu przy realizacji filmów, córkę Irenę i montażystkę Marię Wodzińską, późniejszą kierowniczkę działu montażu w wytwórni Chanżonkowa. Przywiózł także ze sobą owoc dwuletnich doświadczeń i poszukiwań, kopię ośmiominutowego filmu pt. "Piękna Lukanida". Ten pierwszy w historii film lalkowy przyniósł młodemu twórcy rozgłos i pieniądze. Premiera filmu o żukach jelonkach odbyła się w Moskwie 26 marca 1912 r. Po premierze niektórzy krytycy pisali o tresowanych owadach występujących w filmie.

W Moskwie Starewicz zrealizował następny film pt. "Konik Polny i Mrówka", pierwszą adaptację utworu literackiego, transpozycję znanej bajki Iwana Kryłowa. Artysta sięgnął tym razem do alegorii, ukazując środkami filmu lalkowego tragedię, losów ludzkich. Premiera filmu odbyła się 15 grudnia 1912 r. w Kopenhadze. Sukces przeszedł oczekiwania. Obraz obejrzeli widzowie Europy i Ameryki. Wykonano rekordową ilość kopii – 140. Jedną z nich w srebrnym pudełku Chanżonkow ofiarował następcy tronu rosyjskiego Aleksemu Nikołajewiczowi. Sam producent otrzymał złoty pierścień z brylantem, reżyser zaś od producenta medalion ze znakiem wytwórni – rozbuchany Pegaz.

Zaraz potem, zimą 1914 Starewicz zwolnił się z wytwórni Chanżonkowa. Przyczyn było wiele, ale wszystkie one wynikały z jednego – pragnienia niezależności twórczej. Jeszcze u Chanżonkowa postanowił spróbować swych sił jako reżyser i operator aktorskich filmów fabularnych. Doskonałe opanowanie różnych technik filmowych pozwoliło mu na podejmowanie tematów, w których dominowały motywy ludowej i bajkowej fantastyki. Adaptował utwory Mikołaja Gogola – "Straszliwa Zemsta", "Noc Przed Bożym Narodzeniem", "Noc Majowa" i "Seroczyński Jarmark" – wszystkie z bajkową scenografią, a także poemat Puszkina "Rusłan i Ludmiła". Powstały filmy: "Jola", ekranizacja powieści Jerzego Żuławskiego, "Pan Twardowski" wg powieści Ignacego Kraszewskiego oraz "Caliostro" wg popularnej w tym czasie książki Saliasa "Hrabia Caliostro".

Po wybuchu I wojny światowej Starewicz nakręcił szereg parodii obyczajowych oraz kilka grotesek politycznych o antywojennej wymowie. Jedna z nich to "Lilia Belgii", będąca satyrą na Wilhelmowskie Niemcy, dokonujące najazdu na Belgię. W dramatach filmowych Starewicza występowali znani aktorzy rosyjscy tej miary, co Iwan Możuchin, późniejsza gwiazda europejskich ekranów, Olga Gzowska, Zofia Gosławska, Władymir Gajdarow, Jewgienij Wachtangow, a także wielu polskich aktorów – Halina Starska, Krystyna Niewiarowska, Antoni Fertner, Stefan Jaracz, Jan Wiszniewski oraz węgierski aktor Fryderyk Jarossy, późniejsza gwiazda warszawskich kabaretów. Coraz częściej w filmach ojca i z coraz większym powodzeniem, występowały jego córki, starsza Irena i młodsza Nina.

[edytuj] Paryż

W 1919 r. Starewicz opuścił Rosję i przez Konstantynopol i Rzym udał się do Paryża. Charles Ford, osobisty przyjaciel Starewicza, powiedział:

"Starewicz zamieszkał w Fontenay-sous-Bois. Wynajął tam willę, w której założył własne studio filmowe, powracając do realizacji swoich ulubionych filmów lalkowych. Publiczność paryska bardzo szybko poznała i pokochała jego twórczość pełną humoru i lekkiej satyry. Swój okres francuski rozpoczął filmem w stylu "Pięknej Lukanidy", zatytułowanym "W szponach pająka". Oto przed oczami widzów rozwijał się obraz obyczajowego rozkładu wyższych sfer. Bogaty bankier uwodzi piękną, młodą i naiwną aktoreczkę kabaretową. Zabiera ją do swego pałacu... na szczęście zakochany w niej szlachetny młodzieniec staje w jej obronie i w ostatniej chwili udaje mu się ją uratować."

Filmy Starewicza były rozpowszechniane na całym świecie, nie wyłączając Chin, gdzie kolejna jego bajka "Żaby chcą króla" cieszyła się szczególnym powodzeniem. Nakręcona w 1922 r. była udaną satyrą polityczną na ustrój parlamentarny.

Zabawnym filmem z 1923 r. była satyra na hollywoodzkie mody i obyczaje, animowana parodia westernu pt. "Miłość czarna i biała". Główne role w tym filmie grały lalki popularnych amerykańskich aktorów. Zakochany Charlie Chaplin rywalizuje z kowbojem Tomem Mixem o względy naiwnej Mary Pickford. Po tej parodii Starewicz wrócił znów do swoich ulubionych bajek. Wg jego własnych scenariuszy powstały – "Mała śpiewaczka uliczna" i bajka chińska "Oczy smoka". Nawet w tak idyllicznej inscenizacji Starewicz nie przestał być satyrykiem. Wielki bonza w tym filmie, to nic innego jak parodia gry słynnego już w owym czasie Iwana Możuchina.

Zaraz po sukcesie "Słowiczego głosu" – filmu z roku 1923, za który Starewicz otrzymał złoty medal im. Hugona Rizenfelda za najlepszy i najbardziej nowatorski, nie amerykański film animowany wyświetlany w USA, w roku 1925 amerykanie złożyli Starewiczowi korzystną ofertę pracy. Artysta jednak stanowczo odmówił:

"Ameryka już zna moje plany. Oto recenzje tamtejsze, hymny pochwalne. Mam stamtąd niejedną kuszącą propozycję, ale dobrze mi tutaj, zostaję w Paryżu".

W 1928 r. Starewicz nakręcił "Zaczarowany zegar" – średniowieczną bajkę o zegarze i mistrzu, który go zbudował, oraz u uczniu mistrza, który ten cudowny zegar ożywia, powołując do życia świat marzeń i wyobraźni.

Próbował także zainteresować producenta "Stworzeniem Świata", apokaliptyczną wizją opartą na motywach biblijnych. Zrealizować jednak udało mu się tylko jeden film pełnometrażowy, "Opowieść o Lisie", który powstał na motywach bajki Goethego pt. "Lis Przechera". Pracę nad scenariuszem rozpoczął w 1926 r. a ukończył film w 1930 r. brakowało mu jednak pieniędzy na sfinansowanie jego udźwiękowienia. Dla zarobku, z udziałem lalek z tego filmu, nakręcił krótkie bajki wg La Fontaina "Lew i mucha" i "Lew starzeje się" oraz całą serię filmów z malutkim pieskiem Fetichem – maskotką, wierząc ciągle w zmianę losu. Wreszcie po siedmiu latach nieustannych zabiegów gotowy obraz wykupiła niemiecka wytwórnia filmowa "UFA" i udźwiękowiła go. 28 kwietnia 1937 r. odbyła się w Berlinie uroczysta premiera z udziałem Starewicza.

Mówi Charles Ford:

"Krążyły plotki, że Starewicz nie jest Polakiem. On zawsze był Polakiem. Tylko wybuch wojny w 1939 r. uniemożliwił mu powrót do kraju, do Warszawy. Kilka miesięcy przed wybuchem wojny, producent pan Stefan Katelbach podpisał z nim kontrakt na realizację filmu pt. "Pani Twardowska", na podstawie poematu A. Mickiewicza."

[edytuj] Zmierzch artysty

Walka o realizację wymarzonych filmów nie ustawała. Starewicz eksperymentował, próbował nowych wynalazków. Lansował filmy i obrazki stereoskopowe. Doskonalił ciągle swoją technikę filmową. Pracował nad nowoczesną konstrukcją lalki. Już w szkicach projektu przewidywał mimikę i ruch swoich bohaterów, rzeźbiąc setki mini główek lub używał plastycznych masek. Dla lalki grającej pierwszoplanową rolę, potrzeba ich było aż 1500. Lalki, które wykonywała i ubierała córka Irena używając takich materiałów jak drut, ołów, drewno, korek, ircha, gaza, jedwab, skóra, masa plastyczna stawały się doskonałością w swoim rodzaju.

W latach 1949-1958 zrealizował we Francji jeszcze kilka filmów dla dzieci. Pierwszym z nich była "Zanzabelle w Paryżu" wg scenariusza napisanego z córką Ireną na podstawie bajki Soniki Boe. Film ten jak i następne "Kwiat Parroci", "Świergotka", "Niedziela w Szczebiotkowie", "Czujny Nos" i "Północna Karuzela" przysporzyły autorowi kolejnych międzynarodowych nagród. Jego dochody jednak zmalały. Ostatnia próba zrealizowania "Snu Nocy Letniej" skończyła się finansową klęską.

Władysław Starewicz zmarł w biedzie, 30 stycznia 1965 r. i został pochowany na koszt gminy w Fontenay-sous-Bois.

[edytuj] Filmografia

Filmy zrealizowane w Kownie:

• 1909 – Nad Niemnem – Beyond the River Niemen.
• 1909 – Życie ważek – The Life of the Dragonfly.
• 1910 – Żuki – The Beetles.
• 1910 – Walka żuków – The Battle of the Stag Beetles.
• 1910 – Piękna Lukanida – The Beautiful Lukanida – pierwszy animowany film lalkowy.

Filmy zrealizowane w Moskwie w Rosji:

• 1911 – Miest kinoopieratora – The Cameraman's Revenge – Zemsta kinooperatora
• 1911 – Rożdiestwo obitatieli liesa – The Insects' Christmas – Boże Narodzenie w lesie.
• 1911 – Striekoza i murawiej – The Ant and the Grasshopper – Konik Polny i Mrówka.
• 1912 – Strasznaja miest – The Terrible Vengeance – Straszliwa Zemsta.
• 1912 – Nocz pieried Rożdestwom – The Night before Christmas – Noc Przed Bożym Narodzeniem.
• 1912 – Viesjołyje scienki iz żizni żiwotnych – Amusing Scenes from the Life of Insects – Wesołe sceny z życia zwierząt.
• 1912 – Putieszestwie na Łunu – A Journey to the Moon – Podróż na księżyc.
• 1913 – Rusłan i Ludmiła – Ruslan and Ludmilla – Rusłan i Ludmiła.
• 1914 – Snieguroczka – The Snow Maiden – Śnieżynka.
• 1914 – Pasynok Marsa – Mars's Stepson – Wychowanek Marsa.
• 1914 – Kajsjer-Gogiel-Mogiel – Gogel-Mogel General – Kaizer-Kogiel-Mogiel.
• 1914 – Trojka – Troika – Trójka.
• 1914 – FLEURS FANEES – Faded Flowers – Zwiędły kwiat.
• 1915 – LE CHANT DU BAGNARD – The Convict's Song – Kajdaniarska pieśń.
• 1915 – PORTRET – The Portrait – Portret.
• 1915 – Lilija Bielgii – The Lily of Belgium – Lilia Belgii.
• 1915 – Eto tiebie prinadleżit – It's Fine for You – To Ci się należy.
• 1915 – Eros i Psyche – Eros and Psyche – Eros i Psyche.
• 1916 – Dwie wstrieczi – Two Meetings – Dwa spotkania.
• 1916 – LE FAUNE EN LAISSE – The Chained Faun – Pojmany Faun.
• 1916 – O czom szumieło morie – The Murmuring Sea – O czym szumiało morze.
• 1916 – TamanN – Taman – Taman.
• 1916 – Na warszawskom traktie – On The Warsaw Highway – Na warszawskim trakcie.
• 1917 – Pan Twardowski – Mister Twardowski – Pan Twardowski.
• 1917 – Saszka-najezdnik – Sashka the Horseman – Saszka – jeźdiec.
• 1917 – K narodnoj własti – Towards People's Power – Z nadania Narodu.
• 1918 – Kaliostro – Cagliostro – Caliostro.
• 1918 – Jola – Iola – Jola.
• 1918 – Wij – Vij – Wij.
• 1918 – Soroczinskaja jarmarka – The Sorotchninsk Fair – Seroczyński Jarmark.
• 1918 – Majskaja nocz – May Night – Noc Majowa.
• 1918 – Stella Maris – Starfish – Stella Maris.

Filmy zrealizowane we Francji:

• 1920 – DANS LES GRIFFES DE L'ARAIGNEE – In the Claws of the Spider – W szponach Pająka.
• 1921 – LE MARIAGE DE BABYLAS – Babylas's Marriage – Wesele Babylasa.
• 1921 – L'EPOUVANTAIL – The Scarecrow – Strach na wróble.
• 1922 – LES GRENOUILLES QUI DEMANDENT UN ROI – Frogland – Żaby chcą Króla.
• 1923 – LA VOIX DU ROSSIGNOL – The Voice of the Nightingale – Słowiczy głos.
• 1923 – AMOUR NOIR ET BLANC – Love in Black and White – Miłość czarna i biała.
• 1924 – LA PETITE CHANTEUSE DES RUES – The Little Street Singer – Mała Śpiewaczka Uliczna.
• 1925 – LES YEUX DU DRAGON – The Eyes of the Dragon – Oczy Smoka.
• 1926 – LE RAT DE VILLE ET LE RAT DES CHAMPS – The Town Rat and the Country Rat – Szczurze miasto i szczurza kraina.
• 1927 – LA CIGALE ET LA FOURMI – The Ant and the Grasshopper – Konik Polny i Mrówka.
• 1927 – LA REINE DES PAPILLONS – The Queen of the Butterflies – Królowa motyli.
• 1928 – L'HORLOGE MAGIQUE – The Magic Clock – Zaczarowany zegar.
• 1928 – LA PETITE PARADE – The Little Parade – Mała parada.
• 1929-1930 – LE ROMAN DE RENARD – The Tale of the Fox – Opowieść o Lisie.
• 1932 – LE LION ET LE MOUCHERON – The Lion and the Fly – Lew i Mucha.
• 1932 – LE LION DEVENU VIEUX – The Old Lion – Lew starzeje się.
• 1933 – FETICHE MASCOTTE – The Mascot – Fetiche – maskotka.
• 1934 – FETICHE PRESTIDIGITATEUR – The Ringmaster – Fetiche kuglarz.
• 1935 – FETICHE SE MARIE – The Mascot's Marriage – Wesele Fetiche'a.
• 1936 – FETICHE EN VOYAGE DE NOCES – The Navigator – Fetiche podróżnik.
• 1937 – FETICHE CHEZ LES SIRENES – The Mascot and the Mermaids – Fetiche i syreny.
• 1947 – ZANZABELLE A PARIS – Zanzabelle in Paris – Zanzabella w Paryżu.
• 1949 – FLEUR DE FOUGERE – Fern Flowers – Kwiat paproci.
• 1953 – GAZOUILLY PETIT OISEAU – Little Bird Gazouilly – Świergotka.
• 1954 – GUEULE DE BOIS – Hangover – Kac.
• 1955 – UN DIMANCHE DE GAZOUILLY – Gazouilly's Sunday Picnic – Niedziela w Szczebiotkowie.
• 1956 – NEZ AU VENT – Nose to the Wind – Czujny Nos.
• 1958 – CARROUSEL BOREAL – Winter Carousel – Północna karuzela.
• 1965 – COMME CHIEN ET CHAT – Like Dog and Cat – Jak pies z kotem.

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Ubu.com, zawierające dwa dzieła Starewicza archiwum sztuki własności publicznej.