Planeta

From Wikipedia

Planeta ili planet (grčki planetes=lutalica) je nebesko tijelo znatne mase koja orbitira oko zvijezde i ne proizvodi nikakvu energiju tokom nuklearne fuzije. Sve do 1990-ih samo je devet planeta bilo poznato (sve u našem solarnom sistemu), dok ih je od 3. novembra 2003. godine otkriveno 133, a koje su uključivale i novootkrivene planete izvan Sunčevog sistema poznate kao ekstrasolarne planete ili jednostavno "egzoplanete".

Smatra se da planete nastaju iz kolabirajuće maglice koju formira planetina zvijezda, sabijanjem gasova i prašine koji orbitiraju oko protozvijezde u gustom protostelarnom disku prije nego što se užari jezgro zvijezde i njen solarni vjetar otpuhne preostalu materiju.

[uredi - уреди] Unutrašnjost solarnog sistema

Osim Zemlje (koju drevni ljudi nisu smatrali planetom), sve ostale poznate planete u Sunčevom sistemu su dobile naziv prema grčkim i rimskim mitskim božanstvima (ipak, neki neevropski jezici, poput kineskog koriste drugačije nazive). Sateliti su također dobili nazive prema božanstvima i likovima iz drevne mitologije ili prema Shakespeareovim dramama. Asteroidi su dobivali nazive, prema nahođenju onih koji su ih otkrivali, po bilo kome ili bilo čemu (ali pod uslovom da se usaglasi sa komisijom Internacionalne Astronomske Unije za nomenklaturu). Čin imenovanja planeta i njihovih karakteristika je poznat kao planetarna nomenklatura.

[uredi - уреди] Planete Sunčevog sistema

U planete Sunčevog sistema spadaju, zavisno od udaljenosti od Sunca, sljedeće "velike planete":

Merkur
Venera
Zemlja
Mars
Jupiter
Saturn
Uran
Neptun
Pluton (Plutonova orbita leđi dijelom unutar Neptunove, pa neki astronomi smatraju Pluton samo velikim asteroidom a nikako planetom).

[uredi - уреди] Drugi objekti

Nedavno je otkriven objekt, 90377 Sedna, kako orbitira oko Sunca na udaljenosti od 13 Tm (13 biliona kilometara) , tri puta dalje u odnosu na Pluton. Sedna, koja je dobila naziv prema eskimskom božanstvu Sedni-"božici mora",je nebesko tijelo dijametra 1180-2360 km. Taj dijametar je još nepouzdan ali se vjeruje da čini 1/2 ili 3/4 Plutonovog. Neki novinski izvori su već proglasili Sednu kao desetu planetu , ali to nisu prihvatili svi astronomi. Druga moguća planeta je 90482 Ork (90482 Orcus), nebesko tijelo sa orbitom i i masom približno jednakoj Plutonovoj. Drugi kandidati su 50000 Kvaoar (50000 Quaoar) i 20000 Varuna.

Nekoliko hipotetičkih planeta, poput Planete X koja se nalazi navodno iza Plutonove orbite) ili Vulkan (Vulcan) za koju se misli da orbitira unutar Merkurove orbite, su postavljene u različita historijska vremena, i bile su subjektom intenzivnih istraživanja koja nisu urodila plodom.

[uredi - уреди] Klasifikacija planeta

Astronomi se razmimoilaze u mišljenju kad su u pitanju male planete, kakve su asteroidi, komete i transneptunski objektii velike (prave) planete. Planete se u Sunčevom sistemu prema strukturnoj građi dijele na:

Planete Zemljine grupe (terestrijalne ili stjenovite), koje su slične Zemlji po tome što su uglavnom sastavljene od stijena, tj.u čvrstom su agregatnom stanju. Tu spadaju: Merkur, Venera Zemlja i Mars.
Planete Jupiterove grupe (jovijanske ili gasovite gigantske planete) koje su sastavljene uglavnom od gasova, vodonika i helija, s manjim procentima stijena i leda. Tu spadaju Jupiter, Saturn, Uran i Neptun.
Ledene planete, koje predstavljaju treću kategoriju planeta, a koje uključuju nebeska tijela slična Plutonu i koja su sastavljena od leda. Ovdje bi se još mogla svrstati mnogobrojna neplanetarna nebeska tijela koja predstavljaju ledene mjesece vanjskih planeta Sunčevog sistema (npr. Triton).

Osam pomenutih stjenovitih i gasovitih planeta su u suštini poznate kao velike planete. Karera (Ceres) je proglašena planetom prvi put kad je otkriven, ali je potom reklasificirana kao asteroid kada je otkriveno još nekoliko sličnih objekata. Mnogobrojne otkrivene transneptunske objekte koji su vrlo slični Plutonu po orbiti, veličini i sastavu po mišljenjima mnogih treba redefinisati kao male planete. Na primjer Mike Brown (Majk Braun) s Caltecha (Kalteka) je dao definiciju planete: bilo koje nebesko tijelo u Sunčevom sistemu koje je masivnije od ukupne mase svih ostalih nebeskih tijela u sličnoj orbiti. Prema ovoj definiciji ni Pluton ni Sedna se ne bi trebali ubrajati u planete.

Mnogi smatraju da su Zemlja i njen Mjesec dvostruka (binarna) planeta iz sljedećih razloga:

Mjesec ima 1,5 puta veći prečnik od Plutona;
Sunčeva sila gravitacije na Mjesecu je jača od Zemljine sile gravitacije na Mjesecu za oko 2,2 puta.

Posljednja činjenica nije jedina u Sunčevom sistemu, ali je neobična za vrlo velike satelite. Ostali sateliti za koje je Sunčeva sila gravitacije aktuelno jača od primarne su:

Posljednji Jupiterov satelit (S/2003 J 2; s gravitacijom većom od primarne za faktor 1,5);
Poslednji Uranov satelit (S/2001 U 2; za faktor 1,2 );
Dva posljednja Neptunova satelita (S/2002 N 4 i S/2003 N 1; za faktor 2,1 );
Pojedini sateliti asteroida poput S/2001 (22) 1 Linus s faktorom od 1,6 i S/1998 (45) 1 Mali princ (Petit-Prince) s faktorom od 2,8; S/1993 243 (1) Daktil (Dactyl) s faktorom od 1,3; i konačno, S/2001 (66391) 1 s vrlo velikim faktorom od 625).

[uredi - уреди] Ekstrasolarne planete

Većina otkrivenih ekstrasolarnih planeta (planeta van Sunčevog sistema, u drugim sličnim zvjezdanim sistemima) ima masu koja je ili jednaka ili veća od Jupiterove. Izuzetak čine dvije planete otkrivene u orbiti jedne već napola ugašene zvijezde, ostatka supernove zvanog pulsar s veličinom koja se može porediti s veličinom terestrijalnih planeta, te planeta koja orbitira oko zvijezde Mi Žrtvenika (Mu Arae) s masom koja je za oko 14 puta veća od Zemljine.

Nije baš sasvim razjašnjeno da li su novootkrivene velike uopće i nalik na gasovite gigante u našem solarnom sistemu ili da se od njih imalo razlikuju. Djelimično neke od novootkrivenih planeta, poznatih kao "vrući Jupiteri", kruže vrlo blizu matičnih zvijezda po kružnim orbitama. Iz tog razloga primaju mnogo više zvjezdane radijacije nego gasovite gigantske planete u našem solarnom sistemu, što čini upitnim njihov status da li su to uopće planete.

Američka NASA razvija program za konstrukciiju vještačkog satelita zvanog Terrestrial Planet Finder (Zemaljski Tragač za Planetama) koji bi bio u stanju otkrivati planete s masama uporedivim s masama terestrijalnih planeta. Učestalost pojave ovakvih planeta čini jednu od varijabli u Drakeovoj (Drejkovoj) jednačini koja procjenjuje broj vanzemaljskih, inteligentnih i komunikativnih civilizacija u našoj Galaktici.

Interstelarne planete su "lopovi" u interstelarnom prostoru koje nisu nikakvim gravitacionim silama povezane ni s jednim solarnim sistemom. Nije ni jedna interstelarna planeta otkrivena do sada, a njihovo posojanje se smatra vjerodostojnom hipotezom zasnovanom na kompjuterskim simulacijama porijekla i evolucije planetarnih sistema koji često uključuju formaciju i naknadno izbacivanje nebeskih tijela značajne mase.

Postoji minimum titranja koja današnja tehnologija može otkriti. Moguće je otkriti ekstrasolarne planete koje su dovoljno velike i blizu zvijezde da mogu biti primjetljivi njihovi titraji. Kad se naprave napredniji teleskopi bit ce moguće otkrivati današnje hipotetičke manje i udaljenije planete.