ตำแหน่งเกิดเสียง
จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี
 |
บทความนี้มีลิงก์แทรกในบทความที่ข้ามไปภาษาอื่นโดยเป็นลิงก์สีฟ้าอ่อน โดยผู้เขียนใส่ไว้เพื่อสะดวกในการเขียน และควรแก้ลิงก์ภาษาอื่นเป็นข้อความธรรมดา เมื่อมีลิงก์ภาษาไทยที่ถูกต้อง หรือเห็นควร เพื่อไม่ให้ผู้อ่านสับสน |
1. ริมฝีปาก ด้านนอก(Exo-labial) 2. ริมฝีปาก ด้านใน (Endo-labial) 3. ฟัน (Dental) 4. ปุ่มเหงือก (Alveolar) 5. หลังปุ่มเหงือก (Post-alveolar) 6. หน้าเพดานแข็ง (Pre-palatal) 7. เพดานแข็ง (Palatal) 8. เพดานอ่อน (Velar) 9. ลิ้นไก่ (Uvular) 10. ช่องคอ (Pharyngeal) 11. เส้นเสียง (Glottal) 12. ลิ้นปิดกล่องเสียง (Epiglottal) 13. โคนลิ้นในช่องคอ (Radical) 14. ผนังลิ้นส่วนหลัง (Postero-dorsal) 15. ผนังลิ้นส่วนหน้า (Antero-dorsal) 16. ปลายลิ้น (Laminal) 17. ปลายสุดลิ้น (Apical) 18. ใต้ปลายสุดลิ้น (Sub-apical)
ตำแหน่งเกิดเสียง ในทางสัทศาสตร์ เป็นตำแหน่งกำเนิดเสียงพยัญชนะ คือตำแหน่งในช่องเสียง (en:vocal tract) ที่เกิดการกีดขวาง จากการเคลื่อนตำแหน่งของ กรณ์ (โดยปกติคือ ส่วนของลิ้น) และ ฐาน (ปกติคือ ส่วนของผนังในปาก) โดยเมื่อรวมกับ ลักษณะการออกเสียง (en:manner of articulation) และ การเปล่งเสียงพูด (en:phonation) ทำให้เกิดเสียงพยัญชนะที่แตกต่างกัน
[แก้] ชนิดของการออกเสียง
ตำแหน่งเกิดเสียง นั้นแยกออกเป็นการออกเสียงแบบ ฐาน และ กรณ์ ตัวอย่างเช่น ริมฝีปากล่างเป็นกรณ์ (ส่วนเคลื่อนที่) อาจเคลื่อนไปสัมผัส ริมฝีปากบนซึ่งเป็นฐาน (ส่วนไม่เคลื่อนที่) เป็นการออกเสียงจากริมฝีปากคู่ (bilabial) เช่น เสียง [m]) หรือ ไปสัมผัสกับ ฟันบน(ฐาน) เป็น เสียงจากริมฝีปากล่าง-ฟันบน (labiodental) เช่น เสียง [f]) การสัมผัสเพดานแข็งด้วยส่วนหน้า และ ส่วนหลัง ของลิ้น โดยหากใช้ส่วนหน้าสัมผัส เรียก เสียงปลายลิ้นม้วน (retroflex) หากส่วนหลังลิ้นสัมผัส เรียก "เสียงจากหลังลิ้น-เพดานแข็ง" (dorsal-palatal) หรือ โดยทั่วไปเรียกเพียง ตาลุชะ/เสียงจากเพดานแข็ง (palatal)
เสียงแบบกรณ์ มีทั้งหมด 5 เสียง คือ
- เสียงพยัญชนะจากริมฝีปาก (en:labial consonant) เป็นเสียงจากริมฝีปาก หรือ โอษฐชะ
- เสียงพยัญชนะในโพรงปาก (en:coronal consonant) เป็นเสียงจากการใช้ส่วนปลายอ่อนตัวของลิ้น
- เสียงพยัญชนะจากหลังลิ้น (en:dorsal consonant) เป็นเสียงจากการใช้ส่วนกลาง หรือ ส่วนหลังของลิ้น
- เสียงพยัญชนะโคนลิ้น (en:radical consonant) เป็นเสียงจากการใช้โคนลิ้น และ ลิ้นปิดกล่องเสียง (en:epiglottis)
- เสียงพยัญชนะจากเส้นเสียง (laryngeal consonants) เป็นเสียงจากกล่องเสียง (en:larynx)
การออกเสียงเหล่านี้สามารถเปล่งแยกจากกัน หรือ สามารถออกเป็นเสียงผสม เรียก การออกเสียงผสม (coarticulation)
การออกเสียงแบบฐาน เป็นการออกเสียงที่ไม่มีการแบ่งแยกชัดเจน โดยตำแหน่งการออกเสียง เสียงจากลิ้น-ริมฝีปากบน (linguolabial) และ เสียงลิ้นระหว่างฟัน (interdental), เสียงจากลิ้นระหว่างฟัน และ เสียงจากฟัน/ทันตชะ (dental), เสียงจากฟัน และ เสียงจากปุ่มเหงือก (alveolar), เสียงจากปุ่มเหงือก และ เสียงจากเพดานแข็ง/ตาลุชะ (palatal), เสียงจากเพดานแข็ง และ เสียงจากเพดานอ่อน (velar), เสียงจากเพดานอ่อน และ เสียงจากลิ้นไก่ (uvular) อาจเชื่อมโยงเหลื่อมกัน และ การออกเสียงพยัญชนะอาจมีการออกเสียงในตำแหน่งก้ำกึ่ง
นอกจากนั้นแล้ว ในการใช้ลิ้นออกเสียง ส่วนที่ใช้สัมผัสอาจเป็นส่วน ผิวบนของลิ้น (blade) ที่ใช้ในการสัมผัส (เสียงพยัญชนะใช้ปลายลิ้น - en:laminal consonant) ,ส่วนยอดของปลายลิ้น (เสียงพยัญชนะใช้ปลายสุดลิ้น- en:apical consonant), หรือ ผิวใต้ลิ้น (เสียงพยัญชนะใช้ใต้ปลายสุดลิ้น - en:sub-apical consonant) ซึ่งเสียงเหล่านี้ก็อาจผสมผสานก้ำกึ่งไม่ได้แบ่งแยกชัดเจน
เสียงพยัญชนะที่มีตำแหน่งออกเสียงเหมือนกัน เรียกว่ามี ฐานกรณ์ร่วม เช่น เสียงจากปุ่มเหงือกในภาษาอังกฤษ [n, t, d, s, z, l]
[แก้] ตารางการออกเสียง และ ตำแหน่งเกิดเสียง
| ลักษณะการออกเสียง | ตำแหน่งกำเนิดเสียงฐานกรณ์ | |
|---|---|---|
| โอษฐชะ/เสียงจากริมฝีปาก (Labial) | เสียงจากริมฝีปากคู่ (en:Bilabial) | |
| เสียงจากริมฝีปากล่าง-ฟันบน (en:Labiodental) | ||
| ส่วนโพรงช่องปาก (Coronal) | เสียงใช้ปลายลิ้น (Laminal) | เสียงจากลิ้น-ริมฝีปากบน (Linguolabial) |
| เสียงลิ้นระหว่างฟัน (en:Interdental) | ||
| เสียงใช้ปลายลิ้น-ฟัน (Laminal en:dental) | ||
| เสียงใช้ปลายลิ้น-ฟัน-ปุ่มเหงือก (Laminal en:denti-alveolar) | ||
| เสียงใช้ปลายลิ้น-ปุ่มเหงือก (Laminal alveolar) | ||
| เสียงใช้ปลายลิ้น-หลังปุ่มเหงือก (Laminal postalveolar) ("เสียงปลายลิ้นม้วน" (en:retroflex) #1) |
||
| เสียงโก่งลิ้น (Domed) (โก่งกลางลิ้นโค้งขึ้นเป็นทรงกลม สัมผัสเพดานแข็งบางส่วน) |
เสียงโก่งลิ้น-หลังปุ่มเหงือก (Domed postalveolar) ("เสียงจากลิ้น-หลังปุ่มเหงือก" (palato-alveolar)) |
|
| เสียงใช้เพดานแข็ง (Palatalized) | เสียงจากเพดานแข็ง-หลังปุ่มเหงือก (Palatalized postalveolar) ("เสียงจากปุ่มเหงือก-เพดานแข็ง" (en:alveolo-palatal)) |
|
| เสียงใช้ปลายสุดลิ้น (Apical) | เสียงจากปลายสุดลิ้น-ฟัน (Apical dental) | |
| เสียงจากปลายสุดลิ้น-ปุ่มเหงือก (Apical alveolar) | ||
| เสียงจากปลายสุดลิ้น-หลังปุ่มเหงือก (Apical postalveolar) ("เสียงปลายลิ้นม้วน" (en:retroflex) #2) |
||
| เสียงใช้ใต้ปลายสุดลิ้น (Sub-apical) | เสียงจากใต้ปลายสุดลิ้น-(หน้า)เพดานแข็ง (Sub-apical (pre)palatal) ("เสียงปลายลิ้นม้วน" (en:retroflex) #3) |
|
| หลังลิ้น(Dorsal) | หน้าเพดานแข็ง (Prepalatal) | |
| เสียงจากเพดานแข็ง/ตาลุชะ (en:Palatal) | ||
| เสียงจากหน้าเพดานอ่อน (Prevelar or medio-palatal) | ||
| เสียงจากเพดานอ่อน (en:Velar) | ||
| เสียงจากหลังเพดานอ่อน (Postvelar) | ||
| เสียงจากลิ้นไก่ (en:Uvular) | ||
| โคนลิ้นในช่องคอ (Radical) | เสียงจากช่องคอส่วนบน (Upper en:pharyngeal) | |
| เสียงจากช่องคอส่วนล่าง (Lower en:pharyngeal) | ||
| เสียงพยัญชนะจากลิ้นปิดกล่องเสียง-ช่องคอ ( Epiglotto-pharyngeal) | ||
| เสียงพยัญชนะจากลิ้นปิดกล่องเสียง ((Ary-)epiglottal) | ||
| กล่องเสียง (Laryngeal) | เสียงจากเส้นเสียง (Glottal) | |
