Van
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Van, Anadolu'nun en büyük kapalı havzası olan Van Gölü kıyısında toprakları verimli, akarsuları bol, iklim koşulları oldukça elverişli bir yerleşim merkezidir.
Konu başlıkları |
[değiştir] Tarihi
Arkeolojik araştırmalara göre Van ili yazılı tarih öncesi dönemleri M.Ö. 5000 - 3000 yılları Kalkolitik dönem başlarına kadar uzanmaktadır. M.Ö. 2000 yılında bu bölgede ilk olarak devlet kuranlar Hurrilerdir. Daha sonra Hurrilerin bölgedeki devamı olan yerli kavimler tarafından M.Ö. 900 yıllarında başkentleri Tuşba ( VAN) olan Urartu devleti kurulmuştur. Urartular M.Ö. 612 yılına kadar Van Bölgesinde güneyde yukarı Mezopotamya'ya kadar uzanan topraklarda hüküm sürmüşlerdir. M.Ö. IX. Yüzyılda Kral Sarduri tarafından Van kalesi yaptırılmıştır. M.Ö. VII. Yüzyıl başlarında Mezopotamya'dan Anadolu'ya akınlar düzenleyen Asurlular, Van kalesini ele geçirince, Urartular Tuşba yakınlarında Rusahinili (Toprakkale) şehrini kurarak varlıklarını devam ettirmişlerdir. M.Ö. 612 yılında Anadolu'ya gelen Medler, büyük Urartu Kırallığı'na son vermişlerdir.
Yerleşik bir nizam kuramayan Med Krallığı, Persler'e yenilip yıkılınca Van ve yöresi M.Ö. 332 yılına kadar Pers, M.Ö. 129 yılına kadar Büyük İskender'in doğu seferinden sonra Makedonyalılar ve M.Ö. 88 yılına kadar da Partların egemenliğinde kalmıştır.
Tarihi dönem içerisinde Van ve yöresi Romalılar ile Sasaniler arasında çatışma sebebi olmuştur. M.S. 395 yılına kadar Sasani, sonra da Bizans egemenliğinde kalmıştır. Hz. Osman zamanında Bizans'ı bozguna uğratan Müslüman orduları 644 yılında Van ve yöresini ele geçirmiş, bu hakimiyet Emevi ve Abbasi devletleri tarafından da sürdürülmüştür. Eskiden beri Van bölgesinde yaşayan Ermeni azınlığı, kısa bir süre Van çevresinde bir krallık kurmuş ve İslam İmparatorluğu'na tabi olmuşlardır. Hıristiyan sanatının mühim bir eseri olan Akdamar Kilisesi, aynı adı taşıyan ada üzerinde Kral Gagik tarafından 915-921 yılları arasında yaptırılmıştır.
Çağrı Bey döneminde Anadolu'ya keşif amaçlı yapılan seferler, 1071 Malazgirt zaferiyle neticelenmiş, Van ve çevresi Büyük Selçuklular'ın egemenliğine girmiştir. Büyük Selçuklular'dan sonra bir süre Eyyübi egemenliğinde kalan şehir, 1230 yılında Karakoyunlular'ın hakimiyetine girmiştir. Bu tarihlerde eski Van şehrinde bulunan Ulu cami, Karakoyunlu Yusuf tarafından yaptırılmıştır. Karakoyunlular'ın Uzun Hasan'a mağlup olmalarıyla Van ve havalisi Akkoyunluların eline geçmiştir.
Kanuni Sultan Süleyman döneminde Safevi Devleti'ni yenen Osmanlı orduları 1458'de Van'ı fethetti ve bu fetih 1555 yılında yapılan Amasya Antlaşması ile kesinlik kazanmıştır. Van Beyler Beyliği'ne atanan Hüsrev Paşa ve Kayaçelebizade Koçi Bey, kendi adlarını taşıyan birer cami yaptırmışlardır. Aynı dönemlerde "Kitap-ı Lugat-ı Vankulu" adlı eser Vankulu Mehmet Efendi tarafından hazırlanmıştır.
XIX. yüzyılın ikinci yarısından sonra Van'da ekonomik bakımdan güçlü olan Ermeniler ihtilal cemiyetleri kurarak Ruslar'ın da desteğiyle silahlanmaya başlamış, 1915'te bir çok kaza ve köyde katliama girmişlerdir. Aynı yıl Van'ı istila eden Ruslar, Ermenileri destekleyerek şehri ateşe vermiş ve Osmanlı ahalisi şehri boşaltmak zorunda kalmıştır. 1918 yılında Van, yıkılıp yıkılarak büyük oranda nüfus kaybına uğradığından, bugünkü yerinde yeniden kurulmuştur.
Başlayan Türk harekatı karşısında işgal ettikleri topraklardan çekilen Ruslar ve Ermeniler, doğudaki aşiretlerin de desteğiyle tamamen Anadolu'dan çıkarılmış ve Türk ordusu 2 Nisan 1918' de Van'a girerek şehri kurtarmıştır. 16 Mart 1921' de imzalanan Moskova antlaşması ile Ruslar Van ve Bitlis'e ait isteklerinden vazgeçmişlerdir. 29 Ekim 1923'te Vilayet merkezi olan Van'da Devlet ve belediye tarafından alt yapı çalışmaları başlatılmış, savaştan yakılıp yıkılan şehir yeniden inşa edilmiştir.
[değiştir] Van İsminin Kaynağı
Bu konudaki bigiler tam olarak açıklığa kavuşturulmamış ve bu bilgiler rivayetlerden öteye gidememiştir. Evliya Çelebi , "Seyahatnamesi"nde Büyük İskender' in Van Kalesi'ndeki Vank adlı bir mabedden esinlenerek buraya Van adını verdiğini söylemektedir. Bir rivayete göre de, şehri genişletilip güzelleştiren VAN isimli şahsın adından dolayı şehre bu ismi verilmiştir. Bu konuda akla en yatkın görüş ise, Urartuca Biane veya Viane'den çıkmış olduğudur. Çünkü Urartulular kendilerine Bianili demişler ve Urartuların hakim devrinde Biane adı altında birçok şehir ve insan topluluğu Van şehrinde toplanmıştır.
[değiştir] Eski Van Şehri
Kalenin güneyinde eski şehrin kalıntıları bulunuyor. Eski kent, I. Dünya Savaşı sonuna kadar yerleşime açık olmuş, sonra da tümüyle boşaltılmıştır. Tarihi kent gezisi sırasında gezginler Ulu Cami, Hüsrev Paşa Külliyesi, Kaya Çelebi Cami ve çoğu tahrip olmuş eski evler, hamamlar, kümbeler görebilecektir.
[değiştir] Coğrafi Konumu
[değiştir] Konumu
Van ili, 42 / 40 ve 44 / 30 doğu boylamlarıyla, 37 / 43 ve 39 / 26 kuzey enlemleri arasında yer alır. İl toprakları; 19.069 km'dir. Bu Türkiye topraklarının % 2,5'ni oluşturur.
Van, kuzeyde Ağrı ili'nin Doğubeyazıt, Diyadin, Hamur ilçeleri; batıdan Van Gölü ile Ağrı ili'nin Patnos; Bitlis ili'nin Adilcevaz, Tatvan ve Hizan ilçeleri, Güneyden Siirt ili'nin Pervari ilçesi, Şirnak ili'nin Beytüşşebap ilçesi ile, Hakkari ili'nin Yüksekova ilçesi ile sınırlıdır. İlin doğusunda ise İran devleti yer alır.Doğusunda da büyük ÖZALP vardır.
[değiştir] Jeomorfolojik Durumu
Van ili dağlık alanlardan oluşmaktadır. Doğu Anadolu Bölgesi'nin Yukarı Murat - Van bölümünde yer almakta olup, kuzey ve güneyinde yüksek dağlar, doğu bölümünde ise Van Gölü ile kaplıdır. Genel olarak Van ili'nin yükseltisi 1500 m'nin altına düşmez. En yüksek yerlerde ise 400 m'yi aşar. İl topraklarının yeryüzü şekillerine göre dağılımı incelenecek olursa; %53.4'ün dağlarla, %32.9'un platolarla %13.7'sinin ovalarla kaplı olduğu görülür.
[değiştir] Yeryüzü şekilleri
Van Gölü havzasının, güneyinde 2500 - 3000m. Bazı yerlerde 3500m'yi aşan yükseltiler görülür. Bu dağların Van Gölü çağına doğru uzanması, gölün kıyısının çok girintili ve çıkıntılı olmasına neden olmuştur. İlin doğu tarafı, güneyine göre daha alçak (2200-2400m.) olup, geniş platolar ortaya çıkmaktadır. Bu yörede mevcut akarsularda doğudan batıya doğru birbirlerine paralel şekilde akarlar ve göle ulaşırlar. Bu akarsuların vadileri de, doğu-batı doğrultulu uzanırlar.
[değiştir] Dağlar
Kuzey kesiminde, dorukları ile sınırları dışında kalan Aladağ (3255) ve Tendürek Dağı (3542) bulunmaktadır. Tendürek Dağı'nın doğusunda güneye, İran sınırına doğru uzanan dağlar yer alır. Bu dağların yükseltisi 2600m. Civarındadır. Daha güneydoğuda ise 2900m'ye ulaşır. Buradaki başlıca yükseltiler; Dumanlıdağ, Elegen dağları, Kırklar Dağı, Tavur Dağı ve Kotur Tepesi'dir. Bendimahi havzası ve karasu havzasının kuzeyinde, 2850m. Yükseltili Alikelle Dağı, Abaza düzüne doğru iner. Bu yöredeki dağların ve yüksek Pirreşit Dağı'dır (3200). Daha sonra sırasıyla Manda dağı (3020 m), İsabey Dağı (3000) yükselir. Bu dağ düzenli bir sırt halinde güneybatı yönünde, Karasu Vadisi ile Van Gölü arasında, Şoli Dağı (2900m) ile devam eder. İlde yükselti güneydoğuya gittikçe artar ve düzgün sıra dağlar görülür. En önemlileri; Ahlat Dağı (2810m) ve Korahal Dağı (2700m) gelir. Tendürek Dağı'nın uzantısı olan sınır dağları, Gündizin Dağı (3100m), Koçalan Dağı, Bilecik dağı, Melek Dağı'dır. Kesiş gölünün bazı kesimlerinde başlayan yükseltiler arasında ise; Şuşanıs Dağı (2750m), Narkut Dağı (2800m), İspiriz Dağı (3688m) dir. İl topraklarının güney kesimini ise, Güneydoğu Toroslara bağlı Kavuşahap Dağları sınırlandırır. Gökdağ (3604m), Müküs Dağı (3414m) Arnos Dağı (3547m), Artos Dağı (3537m) önemli yükseltilerdir.
[değiştir] Platolar - Yaylalar
İl alanının %32.9'unu kaplar. Van ilindeki en önemli platolar ve yaylalar şunlardır; 1) Norduz yaylası, 2) Kuzeyde Çaldıran İlçesinde Abaza Düzü, 3) Çaldıran ilçesinde Sultan Gölü çukurluğunun batısındaki yaylalar, 4) Ahta Dağında Erçek Gölünün kuzeyindeki yaylalar, 5) Güneydoğu Hoşap Suyu civarında uzanan geniş yaylalar.
[değiştir] Ovalar
İl alanının %13.7 sini kaplamaktadır. İl sınırları içinde başlıca ovalar:
Van Ovası : Karasu Hoşap Suyu arasında kalır. 150 km'lik bir alanı kaplar. İl bu ovanın içersindedir. Erciş Ovası : 150 km lik bir alnı kaplar. Van Gölü'nün kuzeyindedir. Hoşap Ovası : Hoşap Merkezinin güneydoğusunda 180 km'lik bir alanı kaplar. Yükseltisi 2400 m. Civarındadır. Muradiye Ovası : 525 km alana sahiptir. Yükseltisi 2000m'dir. Tarhani Düzü : 50 km lik alana sahiptir. Tarhani düzünün batısında yer alır. Noşar Düzü : 80 km'lik bir alana sahiptir. Saray Ovası : 45 km'lik bir alana sahiptir. Yükseltisi 2100m kadardır. Karakallı Düzü ve Ercek Düzü ise diğer önemli ovalarıdır.
[değiştir] Vadiler
Bendimahi Vadisi : Bendimahi çayı boyunca uzanır. Hoşap vadisi : Gürpınar ilçesinin Güzelsu (Hoşap) beldesi çivarında görülür.
[değiştir] Akarsular
Van Gölü havzasının akarsuları genelde Van Gölü'ne dökülür. İlin güneyinde yer alanlar Basra Körfezi'ne, doğu kısmında uzananlar ise İran'a ulaşmaktadır.
Bendimahi Çayı : Kuzeydere, Aladağ ve Tendürek Dağı arasında doğar, Van Gölü'ne dökülür. Uzunluğu 90 km dir. Hoşap Çayı : Güneydoğu İspiriz Dağı'yla, Norduz Yayla'sından doğar, Van Gölü'ne dökülür. Uzunluğu 130 km dir. Karasu Çayı : Özalp İlçesi'nin kuzeyindeki Pirreşit, Ahta Dağlarının sularını toplayarak doğar. Van Gölü'ne dökülür. Uzunluğu 130 km dir. Zilan Deresi : Erciş İlçesi civarında Aladağlar'dan doğar. Van Gölü'ne dökülür. Memedik Çayı : Saray ilçesi doğusunda İran sınırlarında doğar. Erçek Gölü'ne dökülür. Uzunluğu 60 km dir. Kotur Çayı : Saray İlçesi güneyinde yer alır. İran'daki Urmiye Gölü'ne dökülür. Çatak Deresi : Çatak ilçesinden geçer. Botan Çayı'na dökülür. Van ili sınırları içerisinde; Dali Çayı, İrsad Çayı, Kırkgeçit Deresi, Miri Çayı ve Kurubaş Çayı küçük çaplı derelerdir.
[değiştir] Göller
Van ili sınırları içinde çok sayıda göl mevcuttur. Türkiye'nin en büyük gölü olan Van Gölü'nün doğu kesimi il sınırları içindedir.
Diğer gölleri; Erçek Gölü, Akgöl, Sultan (Süphan) Gölü, Kazlı Göl, Değirmi Göl, Hasantimur Gölü'dür. Göller havza alanının %20.7'sini kaplar. Van Gölü : Göl 3713 km lik alanı ile Türkiye'nin en büyük gölüdür. Aynı zamanda yer yüzündeki en büyük soda gölüdür. Kapalı göller arasında hacim bakımından (607 km) dördüncü sırayı alır. Su seviyesi deniz seviyesine göre 1646 m yüksekliğindedir. Erçek Gölü : Van Gölü'nün 30 km doğusunda yer alır. Yüzölçümü 99 km dir. Göl yüzeyinin yükseltisi 1803 m dir.
[değiştir] İklimi
Van deniz etkilerinden uzak ve yüksek dağlarla çevrili olduğundan Van'da genel olarak karasal iklim egemendir. Van Gölü'nün çevresindeki diğer göl ve barajların varlığı, kışların komşu illere göre daha yumuşak geçmesine yol açar. Yazları yağışlı ve sıcak geçer. Kışlar uzun sürer. Bunun nedeni göl çevresindeki dağlarda karın eksik olmayışıdır. Havalar iyice soğuduğunda sular donar. İlkbahar ayları serindir. Nisan, Mayıs aylarında ilkbahar yağmurları yağar. İlkbahar yağışlarının ağırlıklı yer tutması karasal iklimin bir özelliğidir. Yaz mevsimi; gündüzleri sıcak, geceleri serin geçer. Van senenin 120 günü güneşlidir. Türkiye genelinde 25. Sıradadır. Hava kirliliği en az illerimizden biridir.
[değiştir] Nüfus Yapısı
Van ili nüfus varlığı açısından Türkiye'nin orta büyüklükteki illerden biridir. 1997 yılında yapılan nüfus sayımı sonuçlarına göre il nüfusunun 978465 kişi olduğu saptanmıştır. Bu nüfusu ile Van ili, Türkiye genelindeki 80 il içerisinde nüfus büyüklüğü açısından 28. Sırada yer almaktadır. Van'ın nüfusu Cumhuriyet döneminde hızla artmıştır. Bu hızlı artışta ildeki doğurganlık oranının çok yüksek olmasının payı büyüktür. Ancak bu artışta komşu illerden gelen göçlerin etkisi olmaktadır.
[değiştir] Nüfus Yoğunluğu
İl ve ilçe nüfus yoğunlukları karşılıklı olarak incelendiğinde, Van'da nüfus yoğunluğunun tüm sayım yıllarında ülke ortalamasının altında kaldığı görülmektedir. Van'da zamanla nüfus yoğunluğu yükseldiği halde yine de Türkiye ortalamasının altında kalmıştır.
[değiştir] Nüfus Artış Hızı
İl nüfusunun gelişimi, 5 yıllık dönemlere göre incelendiğinde, Türkiye ile karşılaştırıldığında, Van'da nüfusun yıllık ortalama artış hızlarının 1935-1940 dönemi dışında hep Türkiye ortalamasının üzerinde olduğu görülür. Hızlı bir nüfus artışı yaşanan 1950-1980 döneminde ülke nüfusu %116 artarken Van'ın nüfusu %221 oranında artmıştır. Van nüfus artış oranının 1990 DİE verilerine göre (%32) Türkiye ortalamasından yüksek; buna karşılık nüfus yoğunluğunun (km'ye 34 kişi) çok düşük olduğu görülür. İlçelere ve Köylere Göre Nüfus Dağılımı Van'da en büyük yerleşim birimi merkez ilçesidir. 1997 nüfus sayımına göre 225628 kişi yaşamaktadır. Bu durumu ile merkez ilçe, toplam il nüfusunun %28'ine sahiptir. Nüfusun geri kalan %72'si ise diğer ilçe merkezlerinde ve köyde yaşamaktadır. İllere göre nüfus dağılımına bakıldığında; Merkez ilçe, Erciş, Başkale, Muradiye ve Gevaş merkezlerinin şehir görünümü verdiğini, bunun yanısıra diğer ilçe merkezlerinin ise kasaba görüntüsü verdiği görülür.
[değiştir] Nüfusun Yaş Yapısı
Van nüfusunun yaş yapısı Türkiye genelinde oldukça farklıdır. 0-14 yaşlarındaki genç nüfusun payı sayım yıllarına göre Türkiye ortalamasının çok üzerinde olmuştur. Buna karşın çalışma çağındaki 15-65 yaş grubunun payı hep ülke genelinin gerisinde olmuştur. Van'da doğurganlık düzeyinin çok yüksek olması 0-14 yaş grubunun payını giderek yüksek olmasını sağlamıştır.
[değiştir] Nüfusun Cinsiyet Durumu
Türkiye'de olduğu gibi Van'da erkek oranı kadına göre yüksektir. Yinede doğurganlık oranı ülke ortalamasının çok üzerinde olduğundan erkek nüfus payı ülke genelinde çok yüksektir. 1975'te il nüfusunun %52,6'sını erkekler oluştururken aynı yıl ülke genelinde bu oran %51,4'tür. Göçler
Van dışarıya fazla göç vermeyen buna karşılık fazla göç alan bir ildir. Van'ın dışarıya fazla göç vermemesinin nedenleri;
a) İlde egemen olan aşiret ilişkilerinin günümüzde de sürmesi, gelenekçiliğin ve dışa kapalılığın devam etmesi, b) 1960'a dek süren ulaşım olanaklarının elverişli olması, c) 1960'tan sonra 1968'de kalkınmada öncelikli iller arasına girmesi, d) 1970'li yıllarda karayolu, demiryolu, hava yolu, göl üzerinde feribot seferleri ile ulaşımın alt yapının ve ekonomik canlanmanın tesiri ile olanaklarının çoğalması.
Bunun yanı sıra 1968 yılında kalkınmada öncelikli iller arasına giren Van'a kamu kuruluşlarının bölge müdürlüklerinin açılması ile dışardan çok sayıda kamu görevlisi geldi. Van'da etkili olan bir başka nüfus hareketi de mevsimlik göçlerdir. Bu göçler, a) Hayvancılığa bağlı olarak yaylalara göçler, b) İnşaat işçiliğiyle ile gelişmiş merkezlere göçler, c) Tarım işçiliği ile gelişmiş merkezlere göçler.
[değiştir] Ulaşım
Van, bugün çağın gerektirdiği her türlü ulaşım şekline sahiptir. Kış aylarının yoğun kar yağışlı olması sebebiyle ilimiz köylerine ulaşım güçlükle yapılır. Özellikle Van ile Bahçesaray ilçesiyle olan ulaşımı sağlayan kara yolu, kış aylarında yoğun kar yağışı nedeniyle uzun süreli olarak kapalı kalmaktadır. Kara yolu , hava yolu , demir yolu ve Van Gölü'nde Van ile Tatvan arası çalışan deniz yolu vardır. Ferit Melen Hava Alanı 'ndan THY, AtlasJet, Pegasus şirketleri tarafından düzenli olarak Ankara ve İstanbul ve aktarmalı olarak diğer illere seferler yapılmaktadır.
[değiştir] Kaynakça
- Van Belediyesi Resmi Web Sitesi
- Van Valiliği Resmi Web Sitesi
- Van-Meb Web Sitesi
- Van ili tanıtım sitesi
- Van Fotoğrafları
 |
İlçe ile ilgili bu madde bir taslaktır. İçeriğini geliştirerek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz. VikiÇağrı: Memleketini tanıt!. |
