Bộ Loa kèn
Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
|
?
Bộ Loa kèn |
|||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Lilium martagon (hoa loa kèn Martagon)
|
|||||||||
| Phân loại khoa học | |||||||||
|
|||||||||
|
|
|||||||||
| Alstroemeriaceae Campynemataceae Colchicaceae Corsiaceae Liliaceae Luzuriagaceae Melanthiaceae Philesiaceae Ripogonaceae Smilacaceae |
Bộ Loa kèn (Liliales), còn gọi là bộ Hành (theo tên gọi chi Hành - Allium) là một bộ thực vật một lá mầm. Các loài trong bộ này chủ yếu là các loại cây thân thảo, nhưng cũng có dạng dây leo và cây bụi. Chúng chủ yếu là cây lâu năm, với các cơ quan dự trữ thức ăn là thân hành hay thân rễ.
Theo cách tiếp cận hiện đại thì bộ Liliales chứa 10 họ, trong đó họ Corsiaceae là đáng chú ý do họ này chứa các loài thực vật hoại sinh. Bộ này phân bổ rộng khắp thế giới. Các họ lớn hơn cả (với trên 100 loài) chủ yếu phân bổ tại Bắc bán cầu hoặc phân bổ khắp thế giới với trung tâm ở phía bắc. Ngược lại, các họ nhỏ (tới 10 loài) chủ yếu phân bổ ở Nam bán cầu hoặc đôi khi chỉ ở Australia hay Nam Mỹ. Tổng số loài trong họ này chỉ khoảng 1.300 và là tương đối nhỏ.
Giống như các nhóm cây thân thảo khác, các mẫu hóa thạch của bộ Liliales là ít thấy. Người ta chỉ tìm thấy một vài hóa thạch của chúng từ thời kỳ thế Eocen (34-56 triệu năm trước), chẳng hạn như Petermanniopsis anglesaensis hay Smilax, nhưng sự xác định chúng vẫn chưa rõ ràng. Các hóa thạch khác là Ripogonum scandens từ thế Miocen (5-23 triệu năm trước). Do sự khan hiếm dữ liệu, dường như người ta không thể xác định chính xác niên đại và sự phân bổ ban đầu của bộ này. Người ta cho rằng bộ Liliales có nguồn gốc từ giai đoạn cuối kỷ Phấn trắng, khoảng trên 100 triệu năm trước. Sự đa dạng hóa ban đầu thành các họ diễn ra khoảng 48-82 triệu năm trước (Vinnersten và Bremer, 2001).
Loài điển hình của bộ này là hoa loa kèn (huệ tây), mà theo tên gọi khoa học của chi này là Lilium người ta đã đặt tên khoa học cho bộ này.
[sửa] Phân loại
Đã từng có thời gian mà rất nhiều chủng loại thực vật được đặt trong bộ này, nhưng kể từ thời kỳ đó thì nhóm này đã được chia nhỏ, với nhiều họ đã chuyển sang các bộ khác và tạo ra hai bộ mới là Dioscoreales (Củ nâu) và Asparagales (Măng tây). Nhiều chi trước đây được phân loại trong họ Loa kèn (Liliaceae) đã được đưa sang các họ khác. Hệ thống phân loại APG II (do Angiosperm Phylogeny Group tạo ra) đã xác định 10 họ trong bộ Liliales:
- Alstroemeriaceae
- Campynemataceae
- Colchicaceae -Bả chó
- Corsiaceae
- Liliaceae - Loa kèn (bao gồm cả họ Calochortaceae cũ)
- Luzuriagaceae
- Melanthiaceae (bao gồm cả họ Trilliaceae cũ)
- Philesiaceae
- Ripogonaceae
- Smilacaceae
Hệ thống phân loại APG được nhiều nhà thực vật học công nhận và sử dụng rộng rãi, nhưng các hệ thống phân loại khác cũng được sử dụng nhiều. Hệ thống Cronquist có ảnh hưởng lớn đưa các họ sau vào trong bộ Liliales:
- Agavaceae - thùa
- Aloaceae
- Cyanastraceae
- Dioscoreaceae
- Haemodoraceae
- Hanguanaceae
- Iridaceae
- Liliaceae
- Philydraceae
- Pontedederiaceae
- Smilacaceae
- Stemonaceae
- Taccaceae
- Velloziaceae
- Xanthorrhoeaceae
[sửa] Tham khảo
- W. S. Judd, C. S. Campbell, E. A. Kellogg, P. F. Stevens, M. J. Donoghue (2002). Plant Systematics: A Phylogenetic Approach, 2nd edition. các trang 248-254 (Liliales). Sinauer Associates, Sunderland, Massachusetts. ISBN 0878934030.
- K. J. Perleb (1826). Lehrbuch der Naturgeschichte des Pflanzenreichs, 129. Magner, Freiburg im Breisgau, Deutschland.
- P. J. Rudall, K. L. Stobart, W.-P. Hong, J. G. Conran, C. A. Furness, G. C. Kite, M. W. Chase (2000). Consider the Lilies: Systematics of Liliales. In: Monocots: Systematics and Evolution (Wilson K, Morrison DA, eds.) các trang 347-359. CSIRO, Melbourne. ISBN 0643064370.
- A. Vinnersten, K. Bremer (2001). Age and biogeography of major clades in Liliales. American Journal of Botany 88 (9), 1695-1703. (Có sẵn trực tuyến: Tóm tắt | Toàn văn (dạng HTML))
