Nam Mỹ
Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
Nam Mỹ (hay Nam Mĩ) là phần nằm ở Nam bán cầu Trái Đất của châu Mỹ, bắt đầu từ phía nam kênh đào Panama trở xuống. Vùng này cũng chiếm phần lớn châu Mỹ Latinh do người dân ở đây chủ yếu sử dụng tiếng Tây Ban Nha và tiếng Bồ Đào Nha.
Mục lục |
[sửa] Lịch sử
Các thuộc địa Tây Ban Nha giành được độc lập trong khoảng những năm 1804 và 1824, Simon Bolivar và Jose de San Martín là những người lãnh đạo phong trào. Bolívar là tướng quân dẫn đầu cuộc Nam tiến trong khi Jose de San Martín đã đưa quân bản bộ của mình tiến dọc theo dãy Andes, và hội quân với tướng Benardo O'Higgins tại Chile. Và từ Chile, các ông lại tiếp tục Bắc tiến sau khi đã tập trung được lực lượng. Hai cánh quân cuối cùng đã liên thủ được với nhau tại Guayaquil, Ecuador khi họ đụng đầu với cánh quân của Hoàng gia Tây Ban Nha. Cánh quân Hoàng gia này bị đánh bại và buộc phải đầu hàng.
Tại Brasil, thuộc địa cũ của Bồ Đào Nha, chính Dom Pedro I, con trai của vua Bồ Đào Nha Dom Jõao VI, là người tuyên bố "Brasil độc lập" vào năm 1822. Ông này trở thành Hoàng đế đầu tiên của Brazil. Hành động của Dom Pedro I nhận được sự chấp thuận của Hoàng gia Bồ Đào Nha.
Dẫu cho Bolivar đã cố gắng kêu gọi và có những hành động nhằm nhất thể hóa về chính trọ đối với những khu vực nói tiếng Tây Ban Nha mới giành được độc lập, nhưng sự kì khu của ông hầu như không có kết quả. Các khu vực này nhanh chóng tuyên bố độc lập, tham gia vào các cuộc cạnh tranh lẫn nhau và phần lớn đều giải quyết bằng bạo lực. Các cuộc chiến nổi tiếng trong quãng thời gian này là cuộc Chiến tranh Đồng minh Ba nước (War of the Triple Alliance) và Chiến tranh Thái Bình Dương (War of the Pacific).
Một vài quốc gia mới dành được độc lập trong thế kỉ 20:
Quốc gia mới giành độc lập
| Quốc gia | Nước từng chiếm đóng | Năm độc lập |
|---|---|---|
| Trinidad và Tobago | Hoa Kì | 1962 |
| Surinam | Hà Lan | 1975 |
| Guyana | Hoa Kì | 1966 |
Riêng lãnh thổ Guiana thuộc Pháp vẫn duy trì trạng thái chính trị là một phần nằm trong nước Cộng hòa Pháp, và mới đây lãnh thổ này là nơi mà Cơ quan Không gian châu Âu (European Space Agency) đặt một trong những trạm không gian chính yếu của họ - trạm Centre Spatial Guyanais.
[sửa] Địa lý
| Tên quốc gia,vùng[1] | Diện tích (km²) |
Dân số (1 July 2002 est.) |
Mật độ dân cư (trên km²) |
Thủ đô,thủ phủ |
|---|---|---|---|---|
| Argentina | 2,766,890 | 39,921,833 | 14.3 | Buenos Aires |
| Bolivia | 1,098,580 | 8,989,046 | 8.1 | La Paz, Sucre[2] |
| Brazil | 8,511,965 | 188,078,227 | 21.9 | Brasília |
| Chile[3] | 756,950 | 16,134,219 | 21.1 | Santiago |
| Colombia | 1,138,910 | 43,593,035 | 37.7 | Bogotá |
| Ecuador | 283,560 | 13,547,510 | 47.1 | Quito |
| quần đảo Falkland (UK) | 12,173 | 2,967 | 0.24 | Stanley |
| Guiana thuộc Pháp (Pháp) | 91,000 | 199,509 | 2.1 | Cayenne |
| Guyana | 214,970 | 767,245 | 3.6 | Georgetown |
| Paraguay | 406,750 | 6,506,464 | 15.6 | Asunción |
| Peru | 1,285,220 | 28,302,603 | 21.7 | Lima |
| Quần đảo Nam Georgia và Nam Sandwich (UK) | 3,093 | — | — | Grytviken |
| Suriname | 163,270 | 439,117 | 2.7 | Paramaribo |
| Uruguay | 176,220 | 3,431,932 | 19.4 | Montevideo |
| Venezuela | 912,050 | 25,730,435 | 27.8 | Caracas |
| Caribê | ||||
| Aruba (Hà Lan) | 193 | 71,891 | 370.8 | Oranjestad |
| Antilles thuộc Hà Lan | 732 | 221,736 | 221.3 | Willemstad |
| Trinidad và Tobago | 5,128 | 1,065,842 | 212.3 | Port of Spain |
| Trung Mỹ: | ||||
| Panama[4] | 25,347 | 540,433 | 21.3 | Panama City |
| Tổng cộng | 17,853,007 | 377,544,044 (2006) | ||
[sửa] Kinh tế
GDP bình quân đầu người năm 2005
| Thứ hạng | Quốc gia | GDP bình quân đầu người |
|---|---|---|
| 55 | Chile | 7,040 |
| 66 | Venezuela | 5,026 |
| 67 | Argentina | 4,802 |
| 69 | Uruguay | 4,656 |
| 74 | Brazil | 4,316 |
| 90 | Peru | 2,812 |
| 91 | Colombia | 2,742 |
| 94 | Ecuador | 2,502 |
| 118 | Paraguay | 1,165 |
| 123 | Bolivia | 1,058 |
[sửa] Chú thích
- ▲ Theo bản đồ của Liên hợp Quốc.
- ▲ La Paz là thủ đô hành chính của Bolivia; Sucre là nơi đặt các cơ quan lập pháp
- ▲ Santiago là thủ đô hành chính của Chile; Valparaísolà nơi tổ chức các cuộc hội họp của giới lập pháp
- ▲ Panama được coi là quốc gia xuyên (liên) lục địa. Panama thuộc về cả Trung Mỹ và Nam Mỹ. Trong bảng chỉ là số liệu cho phần Nam Mĩ, là phần nằm phía đông của kênh đào Panama.
| Các châu lục trên thế giới | ||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||
 Châu Á |
 Châu Âu |
 Bắc Mỹ |
 Châu Nam Cực |
 Nam Mỹ |
 Châu Phi |
 Châu Úc |
||||||||||||||||||||||
|
|
||||||||||||||||||||||||||||
 Đại lục Á-Âu |
 Châu Đại Dương |
 Châu Mỹ |
 Đại lục Phi Á-Âu |
|||||||||||||||||||||||||
|
|
||||||||||||||||||||||||||||
| siêu lục địa cổ đại : Atlantica · Columbia · Gondwana · Kenorland · Laurasia · Nena · Pangaea · Pannotia · Rodinia · Ur · Vaalbara | ||||||||||||||||||||||||||||
|
|
||||||||||||||||||||||||||||
 |
Châu Phi | Trung Phi · Tây Phi · Bắc Phi · Nam Phi · Tây Phi | |
|---|---|---|---|
 |
Châu Mỹ | Caribbean · Trung Mỹ · Mỹ Latinh · Bắc Mỹ · Đặc khu Bắc Mỹ · Nam Mỹ | |
 |
Châu Á | Trung Á · Đông Á · Bắc Á · Nam Á · Đông Nam Á · Tây Á | |
 |
Châu Âu | Trung Âu · Đông Âu · Bắc Âu · Nam Âu · Tây Âu | |
 |
Châu Đại Dương | Australasia · Melanesia · Micronesia · Polynesia | |
|
|
|||
 |
Cực | Bắc Cực · Nam Cực | |
 |
Đại dương | Thái Bình Dương · Đại Tây Dương · Ấn Độ Dương · Nam Đại Dương · Bắc Băng Dương | |
