Chớp gamma
Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
Chớp gamma (GRB, viết tắt từ Gamma ray burst) là sự phát bức xạ gamma bất thường trên bầu trời. Đến nay ta vẫn chưa biết được nguồn gốc, chưa biết cách dự đoán vị trí và thời điểm xuất hiện chớp gamma.
Mục lục |
[sửa] Phát hiện:
Chớp gamma lúc đầu chỉ được các vệ tinh nhân tạo ghi nhận tình cờ, do bức xạ gamma không xuyên qua được tầng khí quyển Trái Đất. Chớp gamma đầu tiên tình cờ được các vệ tinh nhân tạo VELA ghi nhận vào năm 1967 khi các vệ tinh này tìm kiếm các dấu vết các vụ thử vũ khí hạt nhân trên mặt đất.
[sửa] Ánh sáng muộn:
Từ lúc đó, chớp gamma là điều bí ẩn gần 30 năm cho đến tháng hai năm 1997, khi ánh sáng muộn (tiếng Anh "afterglow") nhanh tàn của chớp gamma lần đầu tiên được tóm bắt trong vùng ánh sáng. Nguyên nhân là một số chớp gamma bao gồm cả ánh sáng muộn trong các vùng quang phổ còn lại như X quang, cực tím, ánh sáng, hồng ngoại, viba, radio. Nhờ đó ánh sáng muộn của chớp gamma trong vùng ánh sáng có thể quang sát bằng các kính thiên văn trên mặt đất. Từ đó đến nay đã có nhiều chớp gamma được quan sát trên bề mặt Trái Đất.
[sửa] Đặt tên:
Chớp gamma được đặt tên bằng chữ viết tắt GRB, năm (hai số cuối),tháng , ngày phát hiện. Nếu trong ngày có nhiều chớp gamma được phát hiện thì kí hiệu thêm chữ cái A, B, ... Ví dụ GRB970228, GRB050922C
[sửa] Phân loại:
Thời gian phát bức xạ gamma khoảng vài phần nghìn giây đến 1,6 giờ (dài nhất hiện nay). Các chớp gamma ngắn hơn 2s gọi là các chớp gamma ngắn, các chớp gamma kéo dài hơn 2s là các chớp gamma dài.
[sửa] Bản chất:
Cho đến nay bản chất của chớp gamma vẫn là câu hỏi đối với ngành vật lý thiên văn hiện đại. Tồn tại các lý thuyết sau: chớp gamma có thể phát ra từ các vụ nổ rất mạnh làm xuất hiện lỗ đen hoặc từ va chạm hai sao neutron làm thoát ra năng lượng vô cùng lớn. Đại đa số các lý thuyết dựa vào sự hình thành lỗ đen. Điều này dễ chấp nhận nhất do các diễn biến trong hình thành lỗ đen gắn liền với các trao đổi năng lượng mạnh mẽ nhất được biết đến nay.
Một vấn đề khác làm tăng thêm sự bí ẩn cho các chớp gamma là khoảng cách quá lớn khó chấp nhận của nó. Phương pháp sáng suốt nhất để xác định các khoảng cách lớn là ứng dụng chuyển dịch đỏ, nhưng ở đây nó còn phụ thuộc vào số lần đường kính vũ trụ giãn nở được sau thời gian chớp gamma phát ra đến được Trái Đất. Chính vì số liệu này không chắc chắn nên thiên văn học phải dùng một đơn vị mới. Đó là khoảng cách tính bằng năm ánh sáng đồng thời gắn liền với thời gian truyền thông tin (ví dụ ánh sáng) đến quan sát viên. Trong vũ trụ vận tốc truyền thông tin có giới hạn và đó là vận tốc ánh sáng. Do vũ trụ giãn nở, như vậy để biết khoảng cách của thiên thể ở thời điểm ghi nhận được thông tin của nó cần phải tính thêm sự giãn nở này và độ cong mô hình vũ trụ.
[sửa] Xem thêm
- Lỗ đen-một giả thiết về nguồn gốc tạo ra chớp Gamma
