Họ La bố ma

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

Họ La bố ma (Apocynaceae) còn được gọi là họ Dừa cạn (theo chi Vinca), họ Trúc đào (theo chi Nerium), họ Thiên lý/họ Thiên lí (theo chi Telosma) với các danh pháp khoa học đồng nghĩa khác như Asclepiadaceae, Periplocaceae, Plumeriaceae, Stapeliaceae, Vincaceae, Willughbeiaceae. Tuy nhiên, trong Wikipedia lấy theo tên gọi của chi điển hình là chi Apocynum (la bố ma) nên gọi là họ La bố ma. Chúng là các loài cây thuộc thực vật có hoa bao gồm các loại cây thân gỗ, cây bụi, cây thân thảo hay dây leo. Nhiều loài là các loại cây thân gỗ cao trong các rừng mưa nhiệt đới,và chủ yếu là sinh trưởng trong các khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới ẩm ướt--nhưng có một số loài sinh trưởng trong các môi trường khô hạn của vùng nhiệt đới. Cũng tồn tại một số loài cây lâu năm thân thảo ở khu vực ôn đới. Nhiều loài có nhựa trắng như sữa cũng như nhiều loài có chứa độc chất gây nguy hiểm cho tính mạng nếu ăn phải. Giống như một số chi khác trong họ Apocynaceae, chi Adenium có cả các loài có nhựa trắng dạng mủ latex và nhựa trong suốt; trong khi chi Pachypodium chỉ có nhựa trong suốt.

Mục lục 1 Phân loại 2 Phân bổ 3 Đặc trưng 4 Các chi 4.1 Apocynoideae 4.2 Asclepiadoideae 5 Sử dụng 6 Tham khảo 7 Liên kết ngoài

[sửa] Phân loại

Hiện nay người ta công nhận trong họ này 1.500 loài? và được chia ra thành khoảng 424 chi. Họ Asclepiadaceae trong hệ thống phân loại Cronquist cũ, hiện nay theo AGP II đã được đưa vào trong Apocynaceae (Endress & Bruyn, 2000).

Hiện nay, họ Apocynaceae nghĩa rộng có 5 phân họ, bao gồm:

• Họ Apocynaceae nghĩa hẹp (sensu stricto):
  • Apocynoideae
  • Rauvolfioideae
• Họ Asclepiadaceae (họ Bông tai hay họ Thiên lý) cũ:
  • Asclepiadoideae
  • Periplocoideae
  • Secamonoideae

[sửa] Phân bổ

Các loài trong họ này phân bổ chủ yếu trong khu vực nhiệt đới:

• Trong các rừng mưa nhiệt đới và đầm lầy ở Ấn Độ và Malaya: các loại cây thân gỗ thường xanh từ nhỏ đến rất cao, thông thường với các rễ trụ, chẳng hạn như các chi Alstonia và Dyer.
• Tại miền bắc Australia: cây thân gỗ thường xanh nhỏ, chẳng hạn như các chi Cerbera và Ochrosia.
• Trong các rừng cây lá sớm rụng của châu Phi và Ấn Độ: các loại cây thân gỗ nhỏ, như các chi Carissa, Wrightia và Holarrhena.
• Trong khu vực nhiệt đới châu Mỹ, Ấn Độ, Myanmar và Malaya: các cây thân gỗ thường xanh và cây bụi, chẳng hạn các chi Rauwolfia, Tabernaemontana và Acokanthera.
• Tại Trung Mỹ: Plumeria hay frangipani, với hoa màu trắng sáp hay hồng và mùi thơm.
• Tại Nam Mỹ, châu Phi và Madagascar: nhiều loại dây leo như chi Landolphia.
• Tại khu vực Địa Trung Hải: chi Nerium, với loài cây được biết đến nhiều nhất là trúc đào (Nerium oleander).
• Các chi duy nhất tìm thấy ở khu vực ôn đới của châu Âu xa khu vực Địa Trung Hải là Vinca (Apocynoideae) và Vincetoxicum (Asclepiadoideae).
• Tại Bắc Mỹ: Apocynum, la bố ma hay gai dầu Anh điêng, bao gồm cả Apocynum cannabinum, một nguồn truyền thống để lấy sợi.
• Tại phần đại lục của khu vực miền nam châu Phi--Angola, Botswana, Mozambique, Nam Phi, Swaziland và Zimbabwe cũng như ở Madgascar (ngoại trừ các khu rừng ẩm ướt thường xanh ở phần phía đông của đảo này và không bao giờ trên độ cao 2.000 m cho toàn bộ đảo này): chi Pachypodium.

[sửa] Đặc trưng

Lá đơn, thông thường mọc đối và chéo chữ thập hay mọc vòng xoắn; không có lá kèm. Hoa thông thường sặc sỡ, đối xứng tâm (đối xứng tỏa tia), tổ hợp thành các cụm hoa dạng hình xim hay chùm (ít khi thấy dạng chùm hay hoa đơn). Hoa lưỡng tính, với đài hoa duy nhất 5 thùy. Hoa mọc ở đầu ngọn hay ở nách lá. Các nhị hoa chèn vào bên trong ống của tràng hoa. Nhụy hoa thường là lớn.

Quả là loại quả hạch, quả mọng, quả nang hay quả kén.

[sửa] Các chi

[sửa] Apocynoideae

Acokanthera	Adenium	Aganonerion	Aganosma
Alafia	Allamanda	Allomarkgrafia	Allowoodsonia
Alstonia	Alyxia	Amocalyx	Ambelania
Amsonia	Ancylobotrys	Anechites	Angadenia
Anodendron	Apocynum	Arduina	Artia
Asketanthera	Aspidosperma	Baissea	Beaumontia
Bousigonia	Cabucala	Callichilia	Calocrater
Cameraria	Carissa	Carpodinus	Carruthersia
Carvalhoa	Catharanthus	Cerbera	Cerberiopsis
Chamaeclitandra	Chilocarpus	Chonemorpha	Cleghornia
Clitandra	Condylocarpon	Couma	Craspidospermum
Crioceras	Cycladenia	Cyclocotyla	Cylindropsis
Delphyodon	Dewevrella	Dictyophleba	Dipladenia
Diplorhynchus	Dyera	Ecdysanthera	Echites
Elytropus	Epigynium	Eucorymbia	Farquharia
Fernaldia	Forsteronia	Funtumia	Galactophora
Geissospermum	Gonioma	Grisseea	Gymnema
Hancornia	Haplophyton	Himatanthus	Holarrhena
Hunteria	Hymenolophus	Ichnocarpus	Isonema
Ixodonerium	Kamettia	Kibatalia	Kopsia
Lacmellea	Landolphia	Laubertia	Laxoplumeria
Lepinia	Lepiniopsis	Leuconotis	Lochnera
Lyonsia	Macoubea	Macropharynx	Macrosiphonia
Malouetia	Mandevilla	Mascarenhasia	Melodinus
Mesechites	Micrechtites	Microplumeria	Molongum
Mortoniella	Motandra	Mucoa	Neobracea
Neocouma	Nerium	Nouettea	Ochrosia
Odontadenia	Oncinotis	Orthopichonia	Pachypodium
Pachouria	Papuechites	Parahancornia	Parameria
Parepigynum	Parsonsia	Peltastes	Pentalinon
Petchia	Picralima	Plectaneia	Pleiocarpa
Pleioceras	Plumeria	Pottsia	Prestonia
Pycnobotrya	Quiotania	Rauwolfia	Rhabdadenia
Rhazya	Rhigospira	Rhodocalyx	Rhyncodia
Saba	Salpinctes	Schizozygia	Secondatia
Sindechites	Skytanthus	Spirolobium	Spongiosperma
Stemmadenia	Stephanostegia	Stephanostema	Stipecoma
Strempeliopsis	Strophanthus	Tabernaemontana	Tabernanthe
Temnadenia	Thenardia	Thevetia	Tintinnabularia
Trachelospermum	Urceola	Urnularia	Vahadenia
Vallariopsis	Vallaris	Vallesia	Vinca
Voacanga	Willughbeia	Woytkowskia	Wrightia
Xylinabaria	Xylinabariopsis

[sửa] Asclepiadoideae

Xem bài Phân họ Bông tai

[sửa] Sử dụng

Một vài loài cây trong họ này có sử dụng kinh tế trong quá khứ.

Các chi Carpodinus, Landolphia, Hancornia, Funtumia và Mascarenhasia đã từng là nguồn thương mại cho sản xuất cao su (kém chất lượng).

Nhựa của các loài trong chi Acokanthera, chẳng hạn như A. venenata và nhựa cây dạng sữa của các loài thuộc chi Pachypodium ở Namibia đã được sử dụng làm chất độc để tẩm đầu mũi tên của người Khwe. Tuy nhiên, một số nguồn (Rapananrivo và những người khác, trang 5) có ghi rằng Pachypodium không có nhựa màu như sữa.

Các chi sau là các loại cây cảnh: Amsonia, Nerium (trúc đào), Vinca (dừa cạn), Carissa, Allamanda (cây huỳnh anh/càng cua), Plumeria (cây đại/hoa sứ), Thevetia, Mandevilla (hoa Savannah).

Rauvolfia caffra là cây ba gạc chứa quinin. Rauvolfia serpentina hay ba gạc hoa đỏ chứa các ancaloit là reserpin và rescinnamin.

Một số là các nguồn dược phẩm, chẳng hạn như các glycozit, có tác động tới các chức năng tim mạch: Acokanthera, Apocynum, Cerbera, Nerium, Thevetia và Strophantus.

Chi Apocynum đã từng được sử dụng làm nguồn lấy sợi của người Mỹ bản địa.

[sửa] Tham khảo

• Endress and Bruyn. 2000. A revised classification of the Apocynaceae. The Botanical Review, 66: 1-56
• Rapanarivo, S.H.J.V; Lavranos, J.J; Leeuwenberg, A.J.M.; AND Röösli, W. ["Taxonomic revision of the genus Pachypodium." của S.H.J.V Rapanarivo và A.J.M Leeuwenberg]; ["The habitats of Pachyopdium species." của S.H.J.V Rapanarivo]; và ["Cultivation" của W. Röösli] (A.A. Balkema: Rotterdam, Brookfeild, 1999 trang 5) ". . . Adenium species have either clear sap or white latex. Pachypodium has . . . always clear sap."

[sửa] Liên kết ngoài

• Apocynaceae trong L. Watson và M.J. Dallwitz (1992 trở đi). Các họ thực vật có hoa: Mô tả, minh họa, xác định, thông tin tra cứu. http://delta-intkey.com
• UVSC Herbarium - Apocynaceae