Matsuo Bashō

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

Matsuo Bashō (松 尾 笆 焦 Tùng Vĩ Ba Tiêu, 1644-1694), thiền sư thi sĩ lỗi lạc của thời Edo (江戶) Nhật Bản, tên thật là Matsuo Munefusa, là con trai út thứ bảy của một samurai cấp thấp phục vụ cho lãnh chúa Thành Ueno, một ngôi thành nằm giữa con đường đi từ Kyoto đến Ise. Bashō được thừa nhận là người phát triển phần Hokku (phát cú) trong thể Renga (Liên ca) ra thành một thể thơ độc lập mang âm hưởng sâu thẳm của Thiền đạo. Masaoka Shiki (1867-1902) hoàn thiện sự tách biệt này thêm nữa và chuyển sang gọi nó là thể Haiku (Bài cú).

Năng khiếu thơ của Bashō phát lộ từ rất sớm, lại nhờ vị thế gia đình samurai nên ông có dịp kết bạn với các quý tộc trong thành, đặc biệt là sự dìu dắt của nhà thơ và nhà phê bình xuất sắc đương thời Kitamura Kigin. Bài thơ đầu của Bashō được biết đến là vào năm ông mười tám tuổi.

Năm 1666, ông đến Kyoto. Đến mùa xuân năm 1672 thì dời lên Edo. Năm 1679 Bashō được phong là Sosho (thầy dạy thơ Haikai). Năm sau ông dời nhà đến sông Fukagawa. Có đệ tử mang tặng cây ba tiêu (cây chuối), một giống cây đương thời chỉ có ở Trung Hoa. Ngay tức thì, nhà thơ say mê nó và đem trồng trong sân nhà. Khách đến thăm gọi nhà ông là "ba tiêu am". Năm 1682 am bị cháy, ông dời về Koshū và từ đó lấy bút hiệu là Basho (Ba Tiêu). Năm sau ông trở lại Edo và dựng lại "ba tiêu am". Sau nhiều cuộc du hành từ năm 1684 đến 1690, ông về sống ở vùng Kansai. Năm 1694, ông du hành đến Osaka theo lời mời của một đệ tử và sau đó lâm bệnh nặng qua đời tại một lữ quán.

Yêu thích thuyết "bất dịch và lưu hành" của Trang Tử, theo đó đích đến không quan trọng bằng hành trình đi đến, cuộc đời của Matsuo Bashō là những cuộc lưu hành không dứt nên các tác phẩm thường được tập hợp trong các tập kỷ hành, một dạng nhật ký hành trình, hay xoay quanh các thi tập phân theo bốn mùa. Thi phẩm nổi tiếng nhất của Bashō là 奥の細道 (Oku no hosomichi, Lối lên miền Oku). Nếu nói Việt Nam tự hào có một Nguyễn Du với Truyện Kiều thì vị thế của Matsuo Bashō và tác phẩm Oku no hosomichi trong trái tim người dân Nhật Bản cũng tương tự. Đây là tập kỷ hành tập hợp những bài thơ theo thể Haiku kết hợp với những đoạn tự thuật, được viết trong cuộc hành trình 2400 cây số trong vòng 151 ngày của thi nhân, khởi đầu từ ngày 27 tháng ba âm lịch năm 1689 bên bến sông Fukagawa đến Oshu hay còn được gọi là Michinoku ở phía bắc đảo Honshū.