Kallisto (Mond)

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy

Der Artikel beschäftigt sich mitem Mond Kallisto vum Planet Jupiter, anderi Bedütige vu dem Begriff findener under Kallisto

Kallisto

Entdeckung
Entdecker	Galileo Galilei Simon Marius
Datum vu de Entdeckig	1610
Date vum Orbit
Middlerer Bahnradius	1.883.000 km
Bahnexzentrizität	0,007
Umlaufzitt	16,68902 Däg
Inklination	0,281°
Natürlicher Satellit vum	Jupiter
Physikalischi Date
Middlerer Durmesser	4820,6 km
Oberflächi	7,2×10⁷ km²
Masse	1,076×10²³ kg
Dichti	1,851 g/cm³
Gravitation an de Oberflächi	1,32 m/s²
Fluchtgschwindigkait	2,4 km/s
Siderischi Rotation	16,68902 Däg
Naigig vu de Rotationsax	0°
Albedo	0,2
schinbari Helligkait	5,7^m
Oberflächetemperatur
Atmosphärischer Druck

Dialäkt: Markgräflerisch (Ebringe)

Kallisto (latiniseert Callisto) isch de usserst vu de veer große Mond vum Planet Jupiter.

[ändere] Kallisto

De Kallisto ihri Entdeckig wird im italienische Glährte Galileo Galilei zuegsproche, wo anno 1610 si aifachs Fernrohr uf de Jupiter grichtet het. Die veer große Mond Io, Europa, Ganymed un Kallisto werre au als die galileische Mond bezaichnet.

Allerdings het de Dytsche Simon Marius in sinem 1614 erschinene Werch Mundus Jovialis dere ihr Entdeckig fer sich beasprucht, indem er behauptet het, die große Jupitermond beraits ainigi Nächt vor Galilei entdeckt z'ha. Galilei het des azwiflet und het im Marius si Werch als Plagiat bezaichnet. Nooch hüttige Erchenntniss isch nit usz'schließe, dass Marius die Mond uabhängig vu Galilei entdeckt gha het, jedefalls gen ihri Nämme un au d'Bzaichnig galileischi Mond uf ihn zruck.

Daift worre isch der Mond uf de Namme vu Kallisto, ere Geliebte vum Zeus us de grichische Mythologi. De Sage nooch sin Kallisto un ihr Dochter später in Bäre verwandlet un an de Sternehimmel versetzt worre. Kallisto isch mit em Sternbild Großer Bär (Großer Wagen) assozieert worre.

Obwohl de Namme Kallisto beraits churz nooch ihrer Entdeckig vu Marius vorgschlage worre isch, het er sich iber langi Zitt nit dursetze chänne. Erst in de Middi vum 20. Johrhundert isch er wiider in Bruuch chu. Vocher sin die galileische Mond iblicherwiis mit römische Ziffere bezaichnet worre un Kallisto isch de Jupitermond IV gsi.

Die galileische Mond sin so hell, dass man sie beraits mit eme Fernglas oder chlaine Teleskop beobachte cha. Diè galileische Mond sin so hell, dass mer si beraits mit eme Fernglas oder ime chlaine Teleskop beobachte cha. Mit ere schinbare Helligkait vu etwa +4^m bis +5^m wäre si sogar alli veer in Gegende ohni nächtlichi Leechtverschmutzig mit bloßem Aug sichtbar, wenn si nit de mit -2,5^m etwa 100 Mol heller Jupiter iberstrahle dät.

[ändere] Bahndate

Kallisto umchraist de Jupiter ime middlere Abstand vu 1.833.000 km in 16 Däg 16 Stund un 32,2 Minute. D'Bahn wiist ä Exzentrizität vu 0,007 uf un isch 0,281° gegeniber de Äquatorebeni vum Jupiter gnaigt.

[ändere] Ufbau un physikalischi Date

D'Region ums Ischlagsbecke Asgard

Kallisto bsitzt ä middlere Durmesser vu 4820,6 km un isch dodemit etwa genauso groß wie de Planet Merkur, der aber fast drimol so schwer isch.

Si wiist die höchst Dichti an Impaktkratern im ganze Sunnesystem uf. Krater un bi dere ihrem Ischlag entstandeni konzentrischi ringförmigi Erhebungi präge ihr Oberflächi, größeri Gebirgszüg sin nit vorhande. Säll losst druf schließe, dass de Kallisto ihr Oberflächi iberwigend us Wasseriis zämmegsetzt isch. D'Iis-chruste het iber geologischi Zittruum hiwäg nochgä, wobi älderi Chrater un Gebirgszüg igebnet worre sin.

D'Nomenklatur vu de Oberflächestrukrture bedient sich us de germanische Mythologi. Zwai riisigi Ischlagsbecke, umgäbe vu konzentrische Ringwälle, sin die uffälligste Strukture uf Kallisto. S'größt Becke, Valhalla, het ä Durmesser vu 600 km, ä helli Zentralregion un Ring, wo sich iber 3.000 km usdähne. S'Becke Asgard dähnt sich insgsamt iber 1.600 km us. Ä anderi interessant Struktur isch Gipul Catena, ä Kette vu Impaktkratern, die als gradi Linie iber d'Oberflächi verlauft. Verursacht isch sälli Struktur offesichtlich vu ainem Himmelskörper, der wie de Komet Shoemaker-Levy 9 vor em Ischlag dur d'Gezittechräfte vum Jupiter verrisse worre isch.

S'Alder vu de Kallisto ihrer Oberflächi wird uf etwa 4 Milliarde Johr dateert. D'Oberflächi isch sit de Früehzitt vu de Entstoig vum Sunnensystem chaine größere Veränderige underworfe gsi, was bedütet, dass de Mond sit dere Zitt geologisch nimi aktiv gsi isch. Anderst als de benochbart Ganymed mit sinere uffällige Oberflächi wiist Kallisto chaini Azaiche vu Plattetektonik uf, obwohl si in etwa gliich groß isch. Ihri geologisch Entwicklig isch offesichtlich wesentlich ainfacher verloffe, bzw. isch noch relativ churzer Zitt abgschlosse gsi, während in de ibrige galileische Mond komplexi Vorgäng stattgfunde hän.

Innerer Ufbau vu Kallisto

Die sichtbar Oberflächi lit uf ere Iisschicht, mit ere gschätzte Mächtigkait vu 200 km. Drunter befindet sich vermuetlich ä Ozean us flüssigem Salzwasser mit ere Diefi vu 10 km, woruf magnetischi Messige vu de Ruumsonde Galileo hiwiise. Ä witters Indiz fer flüssigs Wasser isch d'Datsach, dass uf de entgegegsetzte Site vum Kraters Valhalla chaini Brüche un Verwerfige sichtbar sin, wie si uf massive Körper, wie im Erdmond oder im Planet Merkur beobachtet werre chänne. Ä Schicht vu flüssigem Wasser het offesichtlich die seismische Schockwelle dämpft, bevor si sich dur s'Mondinnere beweggt hän.

Mit 1,851 g/cm³ wiist Kallisto die gringst Dichti vu de galileische Mond uf. S'Inner vu Kallisto ist demnooch us etwa 60 % silikatischem Gstai un 40 % Wasseriis ufbaut, wobi mit zuenämmende Diefi de Silikatadail astigt. Vu ihrer Zämmesetzig her ähnelt Kallisto im Saturnmond Titan un im Neptunmond Triton.

Si besitzt im Vergliich zue de andere galileische Monde ä dunkli Oberflächi mit ere Albedo vu 0,2, des haißt bloß 20 % vum igstrahlte Sunneleecht werre reflekteert.

Kallisto roteert in 16 Däg 16 Stund un 32,2 Minute um die aige Ax un wiist dodemit, wie de Erdmond un die ibrige innere Jupitermond, ä bundeni Rotation uf.

[ändere] Atmosphäri

Aktuelli Beobachtige wiise druf hi, dass Kallisto ä usserst dünni *Atmosphäri" us Chohledioxid besitzt.

[ändere] Magnetfeld

D'Galilleosonde het bi ihrene Vorbiflüeg ä schwachs Magnetfeld bi Kallisto gmesse, dem si Stärchi varieert, während sich de Mond dur die extrem starch Magnetospäri vum Jupiter beweggt. Säll dütet uf s'Vorhandesi vu ere elektrisch laitende Flüssigkait, wie Salzwasser, underhalb de Kallisto ihre Isschruste hi.