Ganymed (Mond)
Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
 |
Der Artikel beschäftigt sich mitem Mond Ganymed vum Planet Jupiter, anderi Bedütige vu dem Begriff findener under Ganymed |
| Ganymed | |
 |
|
| Entdeckig | |
|---|---|
| Entdecker | Galileo Galilei |
| Datum vu de Entdeckig | 1610 |
| Date vum Orbit | |
| Middlerer Bahnradius | 1.070.600 km |
| Bahnexzentrizität | 0,0015 |
| Umlaufzitt | 7,16 Däg |
| Inklination | 0,195° |
| Natürlicher Satellit vum | Jupiter |
| Physikalischi Date | |
| Middlerer Durmesser | 5268 km |
| Oberflächi | 87.000.000 km2 |
| Masse | 1,482×1023 kg |
| Dichti | 1,936 g/cm3 |
| Gravitation an de Oberflächi | 1,81 m/s2 |
| Fluchtgschwindigkait | 2,7 km/s |
| Siderischi Rotation | 7,16 Däg |
| Naigig vu de Rotationsax | 0° |
| Albedo | 0,43 |
| schinbari Helligkait | 4,6m |
| Oberflächetemperatur | 113 K (-160 °C) |
| Atmosphärischer Druck | kPa |
 |
Dialäkt: Markgräflerisch (Ebringe) |
Ganymed isch de dritt un größt vu de veer große Mond vum Planet Jupiter. Er isch noch vor Titan de größt Mond in unserem Sunnesystem un größer - aber nit massiver - als de Planet Merkur.
Inhaltsverzeichnis |
[ändere] Entdeckig
Si Entdeckig wird im italienische Glehrte Galileo Galilei zuegsproche, wo anno 1610 si aifachs Fernrohr uf de Jupiter grichtet het. Die veer große Mond Io, Europa, Ganymed un Kallisto werre au als die galileische Mond bzaichnet. Ihr Entdeckig war die aidütig Widerlegig vum aifache geozentrische Weltbild - veer Himmelskörper wu sich definitiv nit primär um d'Erde drehe.
Allerdings het de Dytsch Simon Marius in sinem 1614 erschinene Werch Mundus Jovialis dere Entdeckig fer sich basprucht, indem er behauptet het, die große Jupitermond braits a baar Nächt vor Galilei entdeckt z'ha. Galilei het des azwiflet un het im Marius si Werch als Plagiat bzaichnet. Noch hütigem Wissensstand isch es durus meglich, dass die Mond uabhängig au vu Marius entdeckt worre sin. Jedefalls goht ihr Bnennig uf ihn zruck.
Bnennt worre isch der Mond nochem Jüngling Ganymed, ä Mundschenk vu de Götter un au ainem Gliebte vum Zeus us de griechische Mythologie (Zeus het zwar Fraue fer sini Amoure bvorzugt, aber nit nur). Obwohl de Namme Ganymed braits churz noch sinere Entdeckig vu Marius vorgschlage worre isch, het er sich iber langi Zit nit dursetze chänne. Erst in de Mitti vum 20. Johrhundert isch er wiider in Brüch ku. Vocher sin die galileische Mond iblicherwiis mit römische Ziffere bzaichnet worre un Ganymed war de Jupitermond III.
Die galileische Mond sin so hell, dass mer si braits mit äme Fernglas oder chlaine Teleskop bobachte cha.
[ändere] Bahndate
Ganymed umchraist de Jupiter imä mittlere Abstand vu 1.070.600 km in 7 Däg 3 Stund un 42,6 Minute. D'Bahn wiist ä Exzentrizität vu 0,0015 uf un isch um 0,195° gegeniber de Äquatorebeni vum Jupiter gnaigt.
[ändere] Ufbau un physikalischi Date
Ganymed bsitzt ä mittlere Durmesser vu 5268 km un isch dodemit de größt Mond im Sunnesystem. Er isch sogar größer als de Planet Merkur, wobi er allerdings mit sinere gringe Dichti vu 1,936 g/cm3 bloß d'Hälfti vu im Merkur sinere Masse ufwiist.
D'Uswertig vu de Date vu de Rumsonde Galileo wiist druf hi, dass es sich bi Ganymed um ä differenzeerte Körper handelet, wo us veer Schichte ufbaut isch: Ä relativ chlaine Chern us Iise oder Iisesulfid isch vumä Mantel us silikatischem Gstaj umgä. Driber lige ä usdähnti Schicht us waichem Wasseriis oder gar flüsigem Wasser un ä usseri harti Iischruste. Ferner het d'Bahnbwegig vu der Rumsonde chlaini Anomalie im Schwerefeld zaigt, die uf uglichmäßig verdailti Masse hiwiise un in ainzelne Regionen offenbar uf größeri Menge an im Iismantel igschlossene Gstaine zruckgehn. De metallisch Chern isch ä Anzaiche dodefir, dass Ganymed in de Friehzitt vu sinere Entstohig im Innere höcheri Temperature ufgwiise het als mer zvor agnumme het. Datsächlich schint Ganymed ähnli ufbaut z'si wie Io, nur dass er zuesätzlich vu äre Iischruste umgäbe isch.
Im Ganymed si Oberflächi cha in zwai unterschidlichi Regione underdailt werre: Ä geologisch sehr aldi, dunkli Region mit äre große Azahl an Impaktkrater un ä äweng jüngeri, helleri Region mit usprägte Gräbe un Verwerfige. Die baide Regione sin uf tektonischi Aktivitäte zruckzfiehre. Im Ganymed si Oberflächi bstoht us zwai kontinentale Platte, wo sich uabhängig vunänander bwege, wobi an ihrene Randzone Gebirgszüg ufgworfe werre chänne. Dribernus sin Gebite sichtbar, uf dene vor langer Zitt Iis-Lava gflosse si muess (uf de Erde nennt mer de Art Lava ibrigens Gletscher oder Fluss). Hisichtlich vu de Tektonik ähnelet Ganymed de Erde, obwohl d'Aktivitäte uf Ganymed zum Erligen ku sin. Die dunkle Regione ähnele de Oberflächi vu Kallisto, ä ähnlichs System vu Gräbe un Verwerfige existeert uffem Saturnmond Enceladus und de Uranusmonde Miranda un Ariel.
Baidi Regione wiise ä hochi Azahl vu Impaktkrater uf. Dere ihr Azahl un Vertailig ergän fer im Ganymed si Oberflächi ä Alder vu 3 bis 3,5 Milliarden Johr, verglichbar mitem Erdmond. Debi iberlagere d'Krater d'Gräbe oder werre vu dene durbrochen, was druf schließe losst, dass d'Gräbe ebefalls geologisch ald sin. Denäbe git's au Ischläg vu jüngeren Datum, bi denen Material ussem Undergrund strahleförmig usgworfe worre isch Anderst als uffem Erdmond oder uffem Merkur sin die maiste Krater relativ flach un wiisen chaini Ringwäll oder Zentralberg uf. Offesichtlich het d'Iiskruste iber geologischi Zitrüm nochgä un die Strukture igebnet. Sehr aldi Krater sin nur noch als dunkli Reliefs z'erchenne.
Die größt zsämmehängende Struktur uf Ganymed isch ä dunkli Ebeni, die Galileo Regio gnennt wird. Witerhi sin usdähnti konzentrischi Erhebige sichtbar, die s'Iberblibsel vumä gewaltige Impakteraignis sin, des vor sehr langer Zitt stattgfunden het.
Ganymed roteert in 7 Däg, 3 Stund un 42,6 Minute um die aige Ax un wiist dodemit, wie de Erdmond und die ibrige innere Jupitermond, ä bundini Rotation uf. Si Albedo btrait 0,43, des haißt 43 % vum ifallende Sunnenleecht werre vu de Oberflächi reflekteert. Im Verglich zu de Mond Io un Europa issch si Oberflächi relativ dunkel. D'Oberflächetemperatur btrait im Durschnitt -160° Celsius.
[ändere] Atmosphäre
Ufnahme vum Hubble-Weltrumteleskop hän Hiwiis uf s'Vorhandesi vu äre extrem dünne Atmosphäre us Sürstoff ergä. S'wird agnU, dass de Sürstoff dur d'Iwirkig vu de Sunnestrahlig uf d'Iischruste entstoht, wobi s'Wasseriis in Sürstoff un Wasserstoff gspalte wird. De flüchtig Wasserstoff entwaicht sofort in den Weltrum, de masserichere Sürstoff wird durch im Ganymed sini Gravitation länger festghalte.
[ändere] Science-Fiction
Ganymed spilt d'Rolle vumä „Referenzplanet“ oder äre Art zwaite Erde in velen Verzellige vu Philip K. Dick. Dick verwendet praktisch immer Ganymed, um ä usserhalb vu de Erde vu Mensche koloniseerte Himmelskörper in sini Gschichte izbaue.
In 2061 und 3001 (als Fortsetzige vu2001 un 2010) vu Arthur C. Clarke isch Ganymed ebefalls Ort vu große irdische Kolonie.
De dytsch Spilfilm Operation Ganymed handelet vu de Erlebniss vu äre fiktive Rumschiffbsatzig, die vu äre Rais zum Ganymed uf d'Erde zruckkehrt.
Der Artikel basiert uf ´ra freie Ibersetzung vum Artikel „Ganymed (Mond)“ us dr dytsche Wikipedia.
