Qazax

Vikipediya, açıq ensiklopediya - ویکیپدیا ، آچیق انسایکلوپدیا

Mündəricat 1 Ümumi məlumat 2 Sərhəd dövlətlər və rayonlar 3 Tarixi 4 Tarixi abidələri 5 Təsərrüfat fəaliyyəti

[redaktə / تحریر] Ümumi məlumat

Ümumi ərazi, [kv.km]----------------------1020.05
Əhalinin ümumi sayı-----------------------84569
Şəhər əhalisinin sayı, [%]----------------23.67
Kənd əhalisinin sayı, [%]-----------------76.33
Məskunlaşmış məcburi köçkünlərin sayı-----6851
Kəndlərin sayı----------------------------34
Qəsəbələrin sayı--------------------------0
Xəstəxanalar və tibb müəssisələrinin sayı--9
Mədəniyyət ocaqlarının sayı---------------46

[redaktə / تحریر] Sərhəd dövlətlər və rayonlar

Gürcüstan və Ermənistan respublikaları, Ağstafa rayonu

[redaktə / تحریر] Tarixi

Qazax vaxtilə oymaq, sultanlıq, sonralar isə qəza mərkəzi olmuşdur. Qazax 1909-cu ildən şəhər statusu almış, indi rayon mərkəzidir. Tarixçi-toponimist T.M.Əhmədov qeyd edir ki, Qazağın əsası VIII əsrdə sərkərdəsi Mərvan ibn Məhəmməd tərəfindən qoyulmuşdur.

XV əsrin sonlarında Qazax sultanlığı yaradılmışdır. Səfəvilərin dövründə Qazax sultanlığı Qarabağ bəylərbəyliyinə daxil idi.

Qazax sultanlığının hakimləri sultan titulu və irsi hakimiyyətə malik idilər. Qazax sultanlığına 3 nəsil rəhbəlik etmişdir. 1-ci nəslə "Qazaxlı", "Alqazaxlı" deyilən Şıxlinskilər tayfası aiddir. Türk sultanı III Əhmədin (1703-1730) dövründə qazaxlılar osmanlıların tərəfinə keçdiyinə görə səfəvilər yenidən Qazağı geri alarkən "Qazaxlı" tayfasını rəhbərlikdən azad etmiş, onların əvəzinə iranlı Sübhanverdi xan adlı sərkərdəni Qazağa sultan təyin etmişlər. Bununla da II feodal sülaləsinə Sübhanverdi xan başçılıq etmişdir. O vaxtlar Qazax sultanlığı hələ Qarabağ bəylərbəyliyinə tabe idi. 1736-cı ildə Nadir Muğanda özünü şah elan etdi. Lakin Qarabağ bəylərbəyi Uğurlu xan Ziyad oğlu Nadirin əleyhinə öz etirazını bildirdi. Ona görə də Nadir şahlıq taxtına əyləşəndən sonra Gəncə xanının nüfuzunu zəiflətmək üçün Qazax, Şəmsəddil və Borçalı mahallarını Kaxetiya (gürcü) çarlığına verdi. Bundan sonra Kaxetiya çarı II İraklinin fərmanı ilə 1774-cü ildə Qazax sultanlığına rəhbərliyə Salahlıda bəylik edən Kosa Mirzalı ağanın nəslindən olan Pənah ağa rəhbər (vəkil) təyin edildi .Bununla da III feodal sülaləsinin hakimiyyəti başladı. 1752-ci ildə Qazax sultanlığı II İraklini məğlub edən Şəki xanlığına birləşdirildi, Şəki xanı Hacı Çələbinin vəfatından sonra yenidən II İraklinin vassallığına keçdi. 1801-ci ildə Qazax sultanlığı qərbi Gürcüstanın təkibində Rusiyaya birləşdirildi. 1819-cu ildə Qazax sultanlığı ləğv edilərək distansiyaya çevrildi. 1867-ci il dekabrın 9-da Yelizavetpol(Gəncə) quberniyasının tərkibində Qazax qəzasına çevrilmişdir. 1929-cu ildə Qazax qəzası ləğv olunmuşdur.

1930-cu il avqustun 8-də Qazax rayonu yaradılmış, 1939-cu il yanvarın 24-də bir hissəsi yeni yaradılan Ağstafa rayonuna verilmişdir. 1959-cu il dekabrın 4-də Ağstafa rayonu Qazax rayonundan ayrılmışdır.

[redaktə / تحریر] Tarixi abidələri

Rayonda dünya, ölkə və yerli əhəmiyyətli 112 tarixi abidə var. Onlardan 54-ü arxeoloji, 46-sı memarlıq, 7-si monumental-tarixi abidə, 5-i dekorativ-tətbiqi incəsənt abidələridir.

Rayonun məşhur abidələri aşağıdakılardır:

1. Səməd Vurğunun Poeziya evi - Yuxarı Salahlı kəndinə yerləşir. 17 noyabr 1976-cı ildə S.Vurğunun anadan olmasının 70 illiyi ilə əlaqədar açılmışdır.
2. Tarix-Diyarşünaslıq muzeyi 1984-cü ildə yaradılmışdır.
3. Qazax Dövlət Rəsm Qalereyası - Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyinin 13 fevral 1986-cı il tarixli əmrinə əsasən yaradılmışdır.
4. Molla Pənah Vaqifin və Molla Vəli Vidadinin xatirə muzeyi - 1970-ci ildə M.P.Vaqifin xatirə muzeyi kimi yaradılmışdır.
5. Qazax Müəllimlər Seminarıyasının binası - 1910-cu ildə inşa edilmişdir.
6. Damcılı mağarası - Daş Salahlı kəndində Avey dağının cənub-şərqində yerləşir. Sahəsi 360 kvadrat kilometrdir. Mağarada aparılan qazıntılar zamanı orta və üst paleolitə, mezolit və neolitə, tunc və orta əsrlərə aid materiallar tapılmışdır. Qazıntılar zamanı 8 mindən artıq arxeoloji materiallar tapılıb. Damcılı mağara düşərgəsi dünya əhəmiyyətli abidələr sırasına daxildir.
7. Hacı Mahmud Əfəndinin türbəsi (Göy türbə) - Qazax rayonunda Aslanbəyli kəndindədir. 1896-cı ildə inşa edilmişdir.
8. Sınıq Körpü - Qazax rayonunun İkinci Şıxlı kəndində Ehram (Xram) çayı üzərindədir. XII əsrdə inşa edilmiş bu körpü dörd aşırımlıdır.
9. Didevan dağı - Xanlıqlar kəndi ərazisində yerləşir. VI-VII əslərə aiddir. Müdafiə xarakterli bu abidə memarlıq nümunəsi kimi ölkə əhəmiyyətli abidələr syahısına aiddir.
10. Baba Dərviş yaşayış məskəni - Dəmirçilər kəndi ərazisindədir. Baba Dərviş yaşayış məskənində dini abidə olan 3 türbə var.
11. Cümə məscidi - Qazax şəhərindədir. 1902-ci ildə Kəsəmənli Axund Hacı Zeynalabdin Məhəmmədəli oğlunun təşəbbüsü ilə tikilmişdir. Baş ustası mahir bənna Müzəffər Hüseynovdur.
12. Avey Alban məbədi - Avey dağının cənub zirvəsində 992,5 m yüksəklikdədir. Məbəd V-VI əsrlərə aiddir.
13. Şıxlı insan düşərgəsi - Birinci Şıxlı kəndinin yaxınlığında aşkar olunmuşdur. Aparılmış qazıntılar zamanı 1023 məmulat tapılmışdır. Burada Uzundərə, Çınqıltəpə, Acıtəpə mustye yaşayış məskənləri də aşkar edilmişdir.

[redaktə / تحریر] Təsərrüfat fəaliyyəti

Rayonun əsas təsərrüfat fəaliyyəti əkinçilik, hevandarlıq, üzümçülük, bağçılıq və qismən də arıçılıqdır.